Bielawa

miasto i gmina w województwie dolnośląskim

Bielawa (niem. Langenbielau) – miasto i gmina w Polsce, w województwie dolnośląskim, w powiecie dzierżoniowskim. Bielawa położona jest na Przedgórzu Sudeckim, u podnóża Gór Sowich. Rozciąga się na przestrzeni 9 km, wzdłuż potoku Bielawica (niem. Biele), na wysokości 275–450 m n.p.m. Historycznie leży na Dolnym Śląsku. Według danych GUS z 1 stycznia 2023 r. miasto zamieszkiwały 28 344 osoby[1] (157. miejsce w kraju).

Bielawa
miasto i gmina
Poewangelicki kościół parafialny Bożego Ciała w Bielawie
Poewangelicki kościół parafialny Bożego Ciała w Bielawie
Herb Flaga
Herb Flaga
Państwo

 Polska

Województwo

 dolnośląskie

Powiat

dzierżoniowski

Data założenia

ok. 1288

Prawa miejskie

1924

Burmistrz

Andrzej Hordyj

Powierzchnia

36,21 km²

Wysokość

275–350 m n.p.m.

Populacja (01.01.2023)
• liczba ludności
• gęstość


28 344[1]
782,8 os./km²

Strefa numeracyjna

74

Kod pocztowy

58-260
58-261
58-263[2]

Tablice rejestracyjne

DDZ

Położenie na mapie Bielawy
Mapa konturowa Bielawy, blisko centrum na lewo u góry znajduje się punkt z opisem „Bielawa”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, po lewej nieco na dole znajduje się punkt z opisem „Bielawa”
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego
Mapa konturowa województwa dolnośląskiego, blisko centrum na dole znajduje się punkt z opisem „Bielawa”
Położenie na mapie powiatu dzierżoniowskiego
Mapa konturowa powiatu dzierżoniowskiego, blisko centrum po lewej na dole znajduje się punkt z opisem „Bielawa”
Ziemia50°40′59″N 16°36′40″E/50,683056 16,611111
TERC (TERYT)

0202011

SIMC

0983818

Hasło promocyjne: Bielawa. Modelowe Miasto Ekologiczne[3]
Urząd miejski
Rynek Bielawy
pl. Wolności 1[4]
Strona internetowa
BIP

Nazwa miasta edytuj

Pierwsza wzmianka o miejscowości w formie Bela pochodzi z dokumentu z 1288 roku[5], w którym książę wrocławsko-krakowski Henryk IV Probus nadał czynsze z tejże miejscowości kolegiacie św. Krzyża we Wrocławiu (zakończył się wtedy wieloletni spór księcia z Tomaszem II Zarembą[6][7]). Nazwa była później notowana także w formach Bela inferior, Bela superior (ok. 1300), von Bela, in Bielau (1329), de Bela, in Bielau (1333), Nedir Bele (1370), Langebil, in Langbil (1666-67), Langenbielau (1743), Bielau, Langen- (1845), Bielau, Langenbielau (1888), Bieława, Langenbielau (1896), LangenbielauBielawa (1941), LangenbielauBielawa, -wy, bielawski (1946)[8].

Wcześniejsza nazwa Biela lub Biała[5] była nazwą topograficzną odrzeczną[9]. Nazwa rzeki Biela lub Biała (obecnie potok Bielawica) wzięła się od białej barwy spienionych wód płynących z Gór Sowich. Nazwa Biela (*běli̯a) stanowiłaby rzeczownik derywowany przyrostkiem *-i̯a od tematu przymiotnika biały, a forma Biała (*bělai̯a) byłaby przymiotnikiem, który się zsubstantywizował po elipsie członu określanego[5]. W XIV wieku nazwa osady została zniemczona jako Bielau[8]. W tym czasie miejscowość dzieliła się na część górną i dolną, toteż rozróżniano Białą Dolną i Białą Górną (obecnie też bielawianie potocznie dzielą miasto na Bielawę Dolną i Bielawę Górną). Tę ostatnią zwano też Białą Długą (por. niem. lang ‘długi’), co nawiązywało do charakterystycznej rozciągłości geograficznej wsi[5]. Z formy zniemczonej Bielau została utworzona forma Bielawa nawiązująca do wyrazu bielawa – podmokła, błotniska łąka, torfowisko, mokradło[10][11].

W 1945 roku władze polskie ustaliły nazwę Bielawa, którą zatwierdzono administracyjnie 7 maja 1946 roku[12].

Geografia edytuj

Góry edytuj

Osobny artykuł: Wzgórza Bielawskie.

Bielawa położona jest u podnóża Gór Sowich. Najwyższym szczytem Bielawy jest Kalenica (964 m n.p.m.). Na południe od centrum miasta położony jest Panek (znany również jako Góra Parkowa) (455 m n.p.m.), na szczycie którego znajduje się wieża widokowa. Dawniej znajdował się tam również wyciąg narciarski, który ma zostać przywrócony[13]. W granicach miasta znajduje się też Kłobucznik (powszechnie Łysa Góra) (364 m n.p.m.), funkcjonująca w starszej nomenklaturze topograficznej także jako Strażnik[14] – roztacza się stąd panorama miasta z widokiem na Góry Sowie. Miejsce to jest również wykorzystywane do uprawiania sportów lotniarskich.

Ochrona przyrody edytuj

Na obszarze gminy znajduje się rezerwat przyrody Bukowa Kalenica chroniący fragment pierwotnego lasu bukowego typu kwaśnej buczyny sudeckiej z licznymi gatunkami prawnie chronionymi[15].

Struktura powierzchni edytuj

Według danych z roku 2005[16] Bielawa ma obszar 36,21 km², w tym:

  • użytki rolne: 48,18%
  • użytki leśne: 35,47%
  • tereny mieszkaniowe: 4,67%
  • drogi: 4,2%
  • tereny przemysłowe: 1,87%
  • tereny wypoczynkowe: 1,19%
  • wody: 1,19%
  • inne: 3,23%

Miasto stanowi 7,56% powierzchni powiatu.

Demografia edytuj

Osobny artykuł: Ludność Bielawy.

Dane z 31 grudnia 2005[17]:

Opis Ogółem Kobiety Mężczyźni
jednostka osób % osób % osób %
populacja 32 652 100 17 444 53 15 280 47
gęstość zaludnienia
(mieszk./km²)
871 466,3 404,7

Największą populację Bielawa odnotowała w 2010 r. – według danych GUS 34 851 mieszkańców[18].

Piramida wieku mieszkańców Bielawy w 2014 roku[19].
 

Historia edytuj

Mural przedstawiający historię Bielawy (przy Parku Miejskim)
 
1288: pierwsza wzmianka o Bielawie
 
1428: Husyci grabią osadę (Bielawę)
 
1428: Husyci grabią osadę (Bielawę), część druga
 
1598: wybudowanie Pałacu Sandreckich
 
1805: powstanie zakładów tkackich Christiana Dieriga
 
1844: bunt tkaczy sowiogórskich
 
1876: powstanie kościoła parafii pod wezwaniem Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Bielawie
 
1902: otwarcie kolei sowiogórskiej
 
1924: przyznanie praw miejskich Bielawie
 
1945: pierwszy polski burmistrz Bielawy
 
1974: powstanie Zbiornika Sudety (obecnie Jezioro Bielawskie)
 
1999: otwarcie pływalni Aquarius
 
2008: upadek przemysłu włókienniczego
 
otwarcie platformy widokowej na wieży kościoła pw. WNMP w Bielawie
  • XIII w. – założenie wsi łańcuchowej dla kolonistów z Frankonii, Turyngii i Szwabii, zapewne na miejscu wcześniejszego osadnictwa słowiańskiego
  • 1288 – pierwsza udokumentowana wzmianka o Bielawie, zakończenie sporu pomiędzy ks. Henrykiem IV Probusem, a biskupem Wrocławskim Tomaszem II o Bielawę Dolną, wieś stała się własnością klasztoru przy kościele św. Krzyża we Wrocławiu[20]
  • 1368 – wieś pod panowaniem Czechów[21]
  • 1428 – husyci w Bielawie
  • 1530 – wskutek rozpowszechnienia się we wsi reformacji przejęcie kościoła katolickiego przez protestantów[21]
  • 1598 – budowa zamku
  • 1654 – (9 III) nakaz zwrotu kościoła katolikom
  • 1713–1714 – epidemia w Bielawie[21]
  • 1720 – pierwszy murowany dom mieszkalny w Bielawie– Labirynt
  • 1741 – zajęcie wsi przez wojska pruskie w czasie wojen śląskich i przyznanie ewangelikom swobód wyznaniowych[21]
  •  
    Szpital Powiatowy w Dzierżoniowie – oddział w Bielawie
    1742:
  • 1743 – otwarcie zboru ewangelickiego
  • 1762 – bitwa pod Fischerbergiem (Pilawą)
  • 1801 – urbarz bielawski
  • 1804 – wielka powódź i głód[22]
  • 1805 – Christian Dierig zakłada przedsiębiorstwo tkackie, które później rozwinie się w największą fabrykę włókienniczą na Śląsku (Christian Dierig AG)
  • 1806–1808 – okupacja francuska
  • 1826 – pierwsza apteka
  • 1840 – pierwsza placówka pocztowa
  • 1842–1843 – budowa szosy
     
    Kamień upamiętniający powstanie tkaczy śląskich
  • 1844 – powstanie tkaczy śląskich[7][22]
  • 1847 – wprowadzenie targów tygodniowych
  • 1864 – uruchomienie oświetlenia gazowego
  • 1871 – Bielawa w składzie Niemiec
  • 1872 – otwarcie szpitala ewangelickiego
  • 1874 – pierwsze zabiegi o uzyskanie praw miejskich
  • 1876 – (15 XI) otwarcie nowego kościoła katolickiego
  • 1877 – powstanie pierwszej gazety Langenbielauer Anzeiger
  • 1883 – pierwsze światło elektryczne
  • 1891 – (1 VI) otwarcie linii kolejowej Dzierżoniów – Bielawa
  • 1899 – (7 X) pierwszy samochód w Bielawie
  • 1900
  • 1901 – (30 IX) otwarcie Szpitala św. Elżbiety
  • 1902 – uruchomienie rzeźni
  • 1907 – (7 VIII) otwarcie szkoły średniej (gimnazjum)
  • 1921 – utworzenie Centralnej Gazowni
  • 1924 – nadanie Bielawie praw miejskich[21]
  • 1925
    • otwarcie wieży widokowej na Panku (wówczas Herrleinberg)
    • miasto zamieszkuje 12 129 protestantów i 5596 katolików
  • 1931 – (XII) wydanie „Kroniki Bielawy” Fritza Hoenowa
  • 1933 – wytyczenie rynku (dziś Pl. Wolności)
  • 1939:
 
Zespół dawnych Zakładów Bawełnianych „Bielbaw”, dawna fabryka Dieriga z 1805 r.
  • 1945
    • (8 V) zajęcie Bielawy przez wojska radzieckie
    • (10 V) nacjonalizacja przez administrację polską i ponowne uruchomienie zakładów włókienniczych Christian Dierig AG pod nazwą Państwowa Fabryka Wyrobów Bawełnianych Nr 1 w Bielawie (tzw. Bielawska Jedynka), od 1950 jako Bielawskie Zakłady Przemysłu Bawełnianego im. II Armii Wojska Polskiego
    • (23 VI) powołanie pierwszego polskiego burmistrza[21]
  • 1946 – (12 IV) rozpoczęcie akcji przesiedlenia dotychczasowych mieszkańców Bielawy do Niemiec Zachodnich. Na ich miejsce napływają Polacy, w tym też z Kresów Wschodnich[24].
  • 1947 – zaczęła ukazywać się gazeta „Krosno”
  • 1956 – w Bielawie przychodzi na świat piosenkarka Eleni (właściwie Helena Tzoka), córka mieszkających tu greckich emigrantów[25].
  • 1975 – Bielawa weszła w skład nowo utworzonego województwa wałbrzyskiego
  • 1977 – likwidacja połączenia kolejowego ze Srebrną Górą, następnie fizyczna rozbiórka linii; zawieszenie połączenia osobowego z Dzierżoniowem[22]
  • 1985 – (IX) nadanie Szkole Podstawowej nr 10 przy ul. Grota Roweckiego imienia gen. Świerczewskiego; wmurowanie tablicy pamiątkowej w budynek szkoły[26].
  • 1995 – (I) podpisanie umowy partnerskiej z niemieckim miastem Lingen (Ems)
  • 1996 – podpisanie umowy o Współpracy i Przyjaźni z czeskim miastem Hronov
  • 1999 – Bielawa w granicach województwa dolnośląskiego[21]
  • 1999 – (IX) otwarcie pływalni miejskiej „Aquarius”
  • 2000 – zawieszenie towarowego połączenia kolejowego z Dzierżoniowem; ostatnie połączenie kolejowe Bielawy ze światem przestaje istnieć
  • 2006 – (14 IV) otwarcie obwodnicy
  • 2019 – (XII) otwarcie linii kolejowej do Dzierżoniowa
  • 2021 – w ramach Bielawskiego Budżetu Obywatelskiego powstał skwer imienia Eleni wraz z ławeczką i rzeźbą piosenkarki[27].

Zabytki edytuj

 
Kościół Wniebowzięcia NMP
 
Pensjonat „Leśny Dworek”. Dawna willa Dieriga Waldhaus
 
Willa przy ul. Korczaka 4 z 1904 r., obecnie Hotel Dębowy
 
Pałac
 
Dwór
 
Willa przy ul. Cmentarnej
Osobny artykuł: Zabytki w Bielawie.

Do wojewódzkiego rejestru zabytków wpisane są[28]:

Transport edytuj

 
Obwodnica Bielawy, widok z Góry Parkowej

Transport samochodowy i autobusowy edytuj

Zobacz więcej w artykule Powiat dzierżoniowski, w sekcji Transport autobusowy.

Od roku 2006 funkcjonuje Obwodnica Bielawy w ciągu DW384.

Gminy powiatu dzierżoniowskiego oraz gmina Stoszowice zawarły porozumienie administracyjne w sprawie wspólnej organizacji publicznych linii autobusowych o charakterze komunikacji miejskiej[29]. Obowiązki organizatora komunikacji powierzono Zarządowi Komunikacji Miejskiej (ZKM) w Bielawie[29].

Linie organizowane przez ZKM Bielawa w latach 2017–2027 obsługuje wybrane w przetargu konsorcjum firm: PPUH „Kłosok” i „A21” (operator)[29].

 
Pociąg na stacji Bielawa Zachodnia

Transport kolejowy edytuj

Zobacz więcej w artykule Powiat dzierżoniowski, w sekcji Transport kolejowy.

Linie kolejowe prowadzące przez Bielawę:

Stacje i przystanki kolejowe na terenie bielawy:

Obecnie z Bielawy pociągi kursują w połączeniach Bielawa ZachodniaWrocław Główny[35], Bielawa Zachodnia – Kamieniec Ząbkowicki[36], Bielawa Zachodnia – Kłodzko Główne[37] oraz Bielawa Zachodnia – Legnica[38]. Planowane jest również odnowienie linii kolejowej nr 318 (a przynajmniej jego części do Srebrnej Góry)[30].

Dawniej Bielawa leżała na szlaku tzw. kolei sowiogórskiej, a w mieście istniały dwa dworce tej właśnie kolei (Bielawa Zachodnia Dworzec Mały – w budynku Bielawy Zachodniej i Nowa Bielawa).

Gospodarka edytuj

 
Urząd Miasta w Bielawie

Położenie geograficzne Bielawy w południowo-zachodniej części Polski sprawia, że bliżej jest np. do Pragi – ok. 250 km, Wiednia ok. 360 km, niż do Warszawy ok. 420 km. Odległość do Wrocławia (najbliższe lotnisko) wynosi ok. 67 km. Przejścia graniczne z Czechami w Tłumaczowie oddalone jest o ok. 30 km, w Kudowie Słonem o 85 km., a z Niemcami w Zgorzelcu – 160 km. Przez miasto przebiega obwodnica miejska należąca do drogi wojewódzkiej nr DW384 WrocławNowa RudaTłumaczów. W regionie działa Komunikacja Miejska (autobusowa) obsługująca 13 okolicznych miejscowości, w których żyje ok. 100 tys. mieszkańców.

U podnóża Łysej Góry w ciągu drogi wojewódzkiej nr DW384 przebiega obwodnica miejska, wokół której zlokalizowano tereny inwestycyjne dla małych i średnich przedsiębiorstw.

Rozwojowi miasta sprzyja specyficzne położenie w trójkącie miast, w skład którego wchodzą również Dzierżoniów i Pieszyce. Usytuowanie to stwarza możliwość łączenia ponadlokalnych funkcji komunikacji, oświaty, kultury. Połączenie to zwiększa potencjał gospodarczy regionu, a także sprzyja rozwojowi sektora usług w gminie.

Największe firmy w Bielawie to: Lincoln Electric Bester – producent spawarek oraz Ace Rico – producent półproduktów m.in. dla LG, Samsunga oraz firmy Dell. Do niedawna w Bielawie istniały firmy włókiennicze – Bielbaw oraz Bieltex które ogłosiły upadłość. W okresie swojej świetności zatrudniały 10 tys. pracowników. W Bielawie istnieje również kilkanaście średnich przedsiębiorstw specjalizujących się w budownictwie, kamieniarstwie, elektronice, produkcji okien, mebli, tarcicy, oprawek okularowych, pędzli i szczotek.

Znane obiekty współczesne edytuj

 
Górujący w tle Panek oraz jezioro Bielawskie

Najbardziej znanymi obiektami są:

Sport edytuj

W okresie powojennym powstał Klub Sportowy „Bielawianka”, który już w zmienionej formie działa do obecnych czasów z sekcjami: piłkarską, lekkoatletyczną, zapaśniczą i siatkarską. Od 2003 roku działa również ULKS Muflon zrzeszający młodzież z Bielawy i Dzierżoniowa, szkoląc ją w lekkiej atletyce, a także od roku 2006 w narciarstwie biegowym.

Od 1991 r. w Bielawie działa również koszykarski Klub Sportowy Ziemi Dzierżoniowskiej „LUZ”. Drużyny młodzieżowe tego klubu rywalizują w rozgrywkach organizowanych przez Dolnośląski Związek Koszykówki. Od 1998 r. organizowane są amatorskie rozgrywki koszykarskie pod nazwą Bielawska Liga Koszykówki. W rywalizacji bierze udział zarówno młodzież, jak dorośli, którzy chcą aktywnie spędzić wolny czas.

W mieście znajduje się boisko treningowe i stadion z trybunami, hala sportowa z nawierzchnią tartanową, sala treningowa oraz pływalnia „Aquarius” z basenem przygotowanym do rozgrywania zawodów pływackich. W roku 2001 powstało Miejskie Centrum Kultury Fizycznej, które ma za zadanie koordynować i wspomagać działalność rekreacyjno-sportową w mieście. Organizuje również imprezy sportowe oraz współpracuje z innymi organizatorami. Jedną z imprez są Mistrzostwa Dolnego Śląska w Toczeniu Opony Wielkogabarytowej.

15 października 2005 powstała sekcja pływania synchronicznego LUKS Aquarius Bielawa Pływanie Synchroniczne. W styczniu 2007 powstała drużyna futbolu amerykańskiego Bielawa Owls. 17 lipca 2011 na stadionie lokalnego klubu sportowego KS Bielawianka odbył się VI finał pierwszej ligi futbolu amerykańskiego.

Turystyka edytuj

 
Bielawska Placówka Muzealna
 
Pomnik sowy na kolumnie położony na placu Wolności

W Bielawie można znaleźć dogodne warunki do odpoczynku oraz uprawiania turystyki. Z Bielawy prowadzą szlaki turystyczne piesze i rowerowe w Góry Sowie w kierunku przełęczy Jugowskiej i dalej na Wielką Sowę. Latem turyści mogą wędrować szlakami turystycznymi, zimą zaś mogą korzystać z terenów narciarskich oraz cieszyć się urokami śnieżnych krajobrazów[potrzebny przypis]. Do najważniejszych atrakcji architektonicznych Bielawy można zaliczyć: neogotycki kościół pw. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny, kościół katolicki pw. Bożego Ciała, Pałac Sandreckich, barokowe domy oraz krzyże pokutne.

Szlaki turystyczne edytuj

  Bielawa – Koci Grzbiet (taras widokowy) – Leśny Dworek – Bielawska Polana

  droga Szklary-SamborowiceJagielnoPrzewornoGromnikBiały KościółNieszkowiceŻelowiceOstra GóraNiemczaTatarski OkopGilówMarianówekPiława DolnaOwiesnoMyśliszówGóra ParkowaBielawaZimna PolanaKalenicaBielawska PolanaZdrojowiskoNowa RudaTłumaczówRadkówPasterkaKarłówSkalne GrzybyBatorówDuszniki-ZdrójSzczytnaZamek LeśnaPolanica-ZdrójBystrzyca KłodzkaIglicznaMiędzygórzePrzełęcz Puchacza[44]

Wydarzenia kulturalne edytuj

  • „eFHa Festiwal” – Festiwal Amatorskich Filmów Fantastycznych i Horrorów – kwiecień
  • Gra Terenowa – „Poszukiwacze Złotego Pazura” – maj
  • StreetFighter Festival (SFF) – impreza motocyklowa w Bielawie – maj/czerwiec
  • Dni Bielawy – czerwiec
  • TOLK FOLK – festiwal Tolkiena w Bielawie – lipiec
  • Sudeckie Lato – festyn sportowo-rekreacyjny w Bielawie – lipiec
  • Lines Of Bielawa – skateboarding festival – sierpień
  • Regałowisko – koncert muzyki reggae w Bielawie – sierpień
  • Sudety Sound-Event z muzyką Trance
  • Powiatowy Konkurs Krasomówczy „Sowiogórski Bajarz” – listopad – styczeń
  • Bieg Gladiatora – czerwiec

Osiedla i części Bielawy edytuj

 
Leśny Dworek na Nowej Bielawie

Części miasta Bielawa edytuj

Osiedla Bielawy edytuj

Edukacja edytuj

Gmina Bielawa jest organem prowadzącym dla: 6 przedszkoli, 5 szkół podstawowych i świetlicy socjoterapeutycznej oraz Liceum Ogólnokształcące im Bolesława Chrobrego w Bielawie[55].

Przy Przedszkolu Publicznym nr l „Parkowe Skrzaty” istnieje ekologiczny plac zabaw, który powstał dzięki realizacji międzynarodowego polsko-niemieckiego projektu ekologiczno-edukacyjnego[56].

W budynku z końca XIX wieku przy ul. Wolności 57 mieści się Powiatowe Centrum Kształcenia Praktycznego[57].

W Bielawie funkcjonują 2 szkoły średnie: Zespół Szkół Ogólnokształcących i Zespół Szkół w Bielawie, oraz kilka policealnych szkół.

23 marca 2001 r. w Bielawie została otwarta dziesiąta w Europie, a pierwsza w Polsce i Europie Wschodniej „Szkoła Słoneczna”. Było to wydarzenie na miarę XXI wieku. Szkoła kształci instalatorów solarnych urządzeń instalacji grzewczych: centralnego ogrzewania oraz ciepłej wody użytkowej, a także systemów fotowoltaicznych – współpracujących z siecią elektryczną i akumulatorami. W roku 2002 rozszerzono działalność „Szkoły Słonecznej” tworząc Centrum Energii Odnawialnej.

Od 1990 r. w mieście działa również Zespół Szkół Społecznych, który oprócz szkoły podstawowej i gimnazjum, prowadzi szkołę muzyczną I stopnia.

Inne placówki oświatowe w mieście to: Specjalny Ośrodek Szkolno-Wychowawczy, Zespół Szkół Specjalnych, Poradnia Psychologiczno–Pedagogiczna

Wspólnoty wyznaniowe edytuj

 
Wieża kościelna, jedna z najwyższych w Polsce (101 m.) kościoła parafialnego Wniebowzięcia NMP

Na terenie miasta działalność religijną prowadzą następujące Kościoły i związki wyznaniowe:

Współpraca edytuj

Miasta partnerskie edytuj

Sąsiednie gminy edytuj

Przypisy edytuj

  1. a b GUS, Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2023 roku, stat.gov.pl [dostęp 2023-07-23] (pol.).
  2. Bielawa (dolnośląskie) » mapy, nieruchomości, GUS, noclegi, szkoły, regon, atrakcje, kody pocztowe, wynagrodzenie, bezrobocie, zarobki, tabele, edukacja, przedszkola, demografia, Polska w liczbach [dostęp 2021-04-30] (pol.).
  3. Bielawa. Modelowe Miasto Ekologiczne. Logotyp miasta, um.bielawa.pl [dostęp 2021-06-02].
  4. Dane teleadresowe, um.bielawa.pl [dostęp 2021-04-30].
  5. a b c d Domański 1972 ↓.
  6. Historia miejscowości | Wirtualny Sztetl, sztetl.org.pl [dostęp 2021-06-02].
  7. a b Historia miasta, um.bielawa.pl [dostęp 2021-06-03].
  8. a b Rymut 1996 ↓.
  9. Rospond 1984 ↓.
  10. bielawy, [w:] Encyklopedia PWN [online] [dostęp 2021-06-03].
  11. Rymut 1987 ↓.
  12. Zarządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 7 maja 1946 r. (M.P. z 1946 r. nr 44, poz. 85).
  13. Góra Parkowa, osir.bielawa.pl [dostęp 2021-11-02].
  14. Góry Sowie – mapa turystyczna w skali 1:50 000, Państwowe Przedsiębiorstwo Wydawnictw Kartograficznych im. Eugeniusza Romera S.A., wydanie drugie, Warszawa-Wrocław 1999.
  15. Rejestr rezerwatów przyrody województwa dolnośląskiego, RDOŚ stan na 18 czerwca 2013. [dostęp 2014-01-27].
  16. Portal Regionalny i Samorządowy REGIOset. regioset.pl. [dostęp 2010-09-14]. (pol.).
  17. Baza demograficzna – Tablice predefiniowane – Wyniki badań bieżących; Stan i struktura ludności; Ludność według płci i miast. GUS. [dostęp 2010-09-14]. (pol.).
  18. GUS Bank Danych Regionalnych, faktyczne miejsce zamieszkania, stan na 29 XII 2010.
  19. Bielawa w liczbach, Polska w liczbach [dostęp 2016-01-06] (pol.), liczba ludności w oparciu o dane GUS.
  20. Janusz Czerwiński, Ryszard Chanas, Dolny Śląsk - przewodnik, Warszawa: Wyd. Sport i Turystyka, 1977, s. 378.
  21. a b c d e f g h Bielawa - Historia, bielawa.notki24.pl [dostęp 2021-06-03].
  22. a b c d e Bielawa: Burzliwe dzieje miasta, Nasze Miasto, 14 lutego 2007 [dostęp 2021-06-03] (pol.).
  23. Abraham Kajzer, Za drutami śmierci, Wałbrzych: Muzeum Gross-Rosen, 2013, ISBN 978-83-89824-09-7.
  24. Historia, Powiat dzierżoniowski [dostęp 2022-11-03] (pol.).
  25. Ryszard Wolański: Leksykon polskiej muzyki rozrywkowej. Warszawa 1995: Agencja Wydawnicza MOREX. ISBN 83-86848-05-7.
  26. Rada Ochrony Pomników Walki i Męczeństwa „Przewodnik po upamiętnionych miejscach walk i męczeństwa lata wojny 1939- 1945”, Sport i Turystyka 1988, ISBN 83-217-2709-3, s. 773.
  27. KK, To miejsce będzie zawsze „po słonecznej stronie życia” – skwer Eleni w Bielawie, Sudeckie Fakty, 4 czerwca 2021 [dostęp 2022-11-03] (pol.).
  28. Rejestr zabytków nieruchomych woj. dolnośląskiego. Narodowy Instytut Dziedzictwa. s. 8,9. [dostęp 2012-09-03].
  29. a b c Bielawa podpisała nowe umowy przewozowe na lata 2017–2027. 2017-07-31. [dostęp 2018-02-03].
  30. a b c d Kolej z Bielawy pojedzie do Srebrnej Góry, „Wiadomości Bielawskie, Informator Samorządu Bielawskiego”, 546 (10), 1 czerwca 2021, s. 1, 3, ISSN 1508-1362 [dostęp 2021-06-01].
  31. Ogólnopolska Baza Kolejowa, bazakolejowa.pl [dostęp 2020-06-12] (pol.).
  32. Ogólnopolska Baza Kolejowa, bazakolejowa.pl [dostęp 2020-06-12] (pol.).
  33. a b Przystanki "Zbiornik Sudety" oraz "Nowa Bielawa" stały się faktem, doba.pl [dostęp 2020-06-12].
  34. Ogólnopolska Baza Kolejowa, bazakolejowa.pl [dostęp 2020-06-12] (pol.).
  35. PKP Bielawa Zachodnia > Wrocław Główny > rozkład jazdy i bilety >> KOLEO, koleo.pl [dostęp 2021-06-01].
  36. PKP Bielawa Zachodnia > Kamieniec Ząbkowicki > rozkład jazdy i bilety >> KOLEO, koleo.pl [dostęp 2021-06-01].
  37. PKP Bielawa Zachodnia > Kłodzko Główne > rozkład jazdy i bilety >> KOLEO, koleo.pl [dostęp 2021-06-01].
  38. PKP Bielawa Zachodnia > Legnica > rozkład jazdy i bilety >> KOLEO, koleo.pl [dostęp 2021-06-01].
  39. Aquarius, osir.bielawa.pl [dostęp 2019-06-19].
  40. Jezioro Bielawskie, osir.bielawa.pl [dostęp 2019-06-19].
  41. O szkole, szkolalesna.bielawa.pl [dostęp 2019-06-19].
  42. Park Miejski, osir.bielawa.pl [dostęp 2019-06-19].
  43. MOKiS - Miejski Ośrodek Kultury i Sztuki w Bielawie - Home, mokisbielawa.pl [dostęp 2019-06-26].
  44. Informacje zawarte na stronie PTTK Strzelin; dostęp: 2015-08-03.
  45. Słownik geografii turystycznej Sudetów. Marek Staffa (redakcja). T. 11: Góry Sowie, Wzgórza Włodzickie. Wrocław: Wydawnictwo I-BiS, 1995, ISBN 83-85773-12-6.
  46. a b c Mapa Messtischblatt, Messtischblatt [dostęp 2021-06-01].
  47. Zalacznik nr 3 – Wykaz Zniesionych Urzedowych Nazw Miejscowosci [dostęp 2021-06-01].
  48. a b c Historia Spółdzielni, smbielawa.pl [dostęp 2021-06-03].
  49. Osiedle Centrum, Bielawa - zdjęcia, fotopolska.eu [dostęp 2021-06-03].
  50. Osiedle XXV-lecia, Bielawa - polska-org.pl, polska-org.pl [dostęp 2021-06-03].
  51. Osiedle Europejskie, Bielawa - polska-org.pl, polska-org.pl [dostęp 2021-06-03].
  52. Zamieszkaj na Zielonych Wzgórzach w Bielawie, doba.pl [dostęp 2021-06-03].
  53. Inwestycja "Osiedle Sowie Wzgórza -Bielawa" - Bielawa - ulica Tulipanowa, Inwestycja [dostęp 2021-06-03] (pol.).
  54. Osiedle Willowe w Bielawie, um.bielawa.pl [dostęp 2021-06-03].
  55. Zespół Szkół Ogólnokształcących w Bielawie, lo.um.bielawa.pl [dostęp 2019-06-26] [zarchiwizowane z adresu 2019-06-26].
  56. Aktualności, ekoprzedszkole.jumpit.pl [dostęp 2019-06-27].
  57. Powiatowe Centrum Kształcenia Praktycznego w Bielawie, um.bielawa.pl [dostęp 2019-06-27].
  58. Parafie, diecezja.swidnica.pl [dostęp 2023-06-20].
  59. Kontakt, kanaan.org.pl [dostęp 2023-06-20].
  60. Bielawa, luteranie.pl [dostęp 2023-06-20].
  61. Znajdź Kościół, kz.pl [dostęp 2023-06-20].
  62. a b Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2018-10-18].
  63. Zbór Chrześcijański w Bielawie. strona oficjalna [dostęp 2017-02-09].
  64. a b c d e Miasta Partnerskie, [w:] Bielawa - Modelowe Miasto Ekologiczne [dostęp 2021-06-15].

Bibliografia edytuj

Linki zewnętrzne edytuj