Powiat dzierżoniowski
Powiat dzierżoniowski – powiat w Polsce (województwo dolnośląskie), utworzony w 1999 r. w ramach reformy administracyjnej. Jego siedzibą jest miasto Dzierżoniów.
powiat | |||||||
| |||||||
Państwo | |||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|
Województwo | |||||||
TERC |
0202 | ||||||
Siedziba | |||||||
Starosta | |||||||
Powierzchnia |
478,34 km² | ||||||
Populacja (30.06.2023) • liczba ludności |
| ||||||
• gęstość |
199,1 os./km² | ||||||
Urbanizacja |
81,39% | ||||||
Tablice rejestracyjne |
DDZ | ||||||
Adres urzędu: Rynek 2758-200 Dzierżoniów | |||||||
Szczegółowy podział administracyjny | |||||||
| |||||||
Położenie na mapie województwa![]() | |||||||
Strona internetowa |
W skład powiatu wchodzą:
- gminy miejskie: Bielawa, Dzierżoniów, Piława Górna
- gminy miejsko-wiejskie: Niemcza, Pieszyce
- gminy wiejskie: Dzierżoniów, Łagiewniki
- miasta: Bielawa, Dzierżoniów, Pieszyce, Piława Górna, Niemcza
Graniczy z powiatami: wrocławskim, świdnickim, wałbrzyskim, ząbkowickim, strzelińskim oraz kłodzkim.
Przed 1 stycznia 1999 r. wszystkie gminy powiatu należały do województwa wałbrzyskiego, z wyjątkiem gminy Łagiewniki, która należała do województwa wrocławskiego.
Podział administracyjny edytuj
Gmina | Typ | Powierzchnia (km²) |
Ludność (2012) |
Siedziba |
---|---|---|---|---|
Dzierżoniów | miejska | 20.1 | 34 704 | |
Bielawa | miejska | 36.2 | 31 499 | |
Pieszyce | miejsko-wiejska | 63.6 | 9 683 | Pieszyce |
Gmina Dzierżoniów | wiejska | 142.1 | 9 420 | Dzierżoniów * |
Gmina Łagiewniki | wiejska | 124.4 | 7 590 | Łagiewniki |
Piława Górna | miejska | 20.9 | 6 764 | |
Gmina Niemcza | miejsko-wiejska | 72.1 | 5 860 | Niemcza |
* siedziba poza gminą |
Demografia edytuj
Liczba ludności (dane z 30 czerwca 2012):
Ogółem | Kobiety | Mężczyźni | ||||
---|---|---|---|---|---|---|
osób | % | osób | % | osób | % | |
Ogółem | 105 520 | 100 | 55 417 | 52,52 | 50 103 | 47,48 |
Miasto | 85 782 | 81,29 | 45 416 | 43,04 | 40 366 | 38,25 |
Wieś | 19 738 | 18,71 | 10 001 | 9,48 | 9737 | 9,23 |
- Piramida wieku mieszkańców powiatu dzierżoniowskiego w 2014 roku.
Według danych z 31 grudnia 2019 roku[2] powiat zamieszkiwało 100 813 osób. Natomiast według danych z 30 czerwca 2020 roku powiat zamieszkiwało 100 519 osób[3].
Historia edytuj
Powiat dzierżoniowski istniał już w poprzednim podziale administracyjnym Polski w latach 1956–1975, a utworzono go po II wojnie światowej (początkowo pod nazwą powiat rychonecki). Po 1975 r. wchodził w skład dwóch województw: wałbrzyskiego i wrocławskiego.
Historycznie obszar ten był pod wpływem Piastów Śląskich, Czech, Austrii, Prus i Niemiec. Pierwsze pisemne wzmianki pochodzą z XII w. i odnoszą się do Dzierżoniowa i Niemczy. Od XVI w. obszar powiatu jest terenem rozwoju ośrodków tkactwa. Przez ten teren przetaczało się wiele wojen – wojny husyckie z XV w. i wojna trzydziestoletnia 1618–1648. Z ważnych wydarzeń należy jeszcze odnotować bunt tkaczy z 1844 r. opisany przez Gerharta Hauptmanna w dramacie Tkacze.
Geografia edytuj
Powiat dzierżoniowski leży na Przedgórzu Sudeckim. W związku z tym rzeźba terenu jest zróżnicowana – od równinnej do górskiej. Na jego terenie znajdują się część nizinna (Kotlina Dzierżoniowska), wyżynna (Wzgórza Bielawskie, Krzyżowe, Gilowskie i Łagiewnickie) oraz górska (Góry Sowie i masyw Ślęży). Najwyższym szczytem górskim jest Wielka Sowa – 1015 m n.p.m. Najważniejszą rzeką regionu jest Piława.
Gospodarka edytuj
W końcu listopada 2019 liczba zarejestrowanych bezrobotnych w powiecie dzierżoniowskim obejmowała ok. 1,4 tys. mieszkańców, co stanowi stopę bezrobocia na poziomie 4,9% do aktywnych zawodowo[4].
Władza powiatu dzierżoniowskiego edytuj
Władzę w powiecie dzierżoniowskim sprawuje Rada Powiatu Dzierżoniowskiego (organ uchwałodawczy) i Zarząd Powiatu ze Starostą na czele (organ wykonawczy).
Starostowie dzierżoniowscy edytuj
Na podstawie źródła[5]:
- Piotr Wiśniowski (1 stycznia 1999 – 30 listopada 2002)
- Zbigniew Rak (1 grudnia 2002 – 31 października 2003)
- Zbigniew Skowroński (18 listopada 2003 – 27 listopada 2006)
- Janusz Guzdek (27 listopada 2006 – 22 listopada 2018)
- Grzegorz Kosowski (22 listopada 2018 – nadal)
Rada Powiatu Dzierżoniowskiego edytuj
Rada Powiatu Dzierżoniowskiego - organ stanowiący i kontrolny samorządu powiatu z siedzibą w Dzierżoniowie. Istnieje od 1998 r.; w jego skład wchodzą radni wybierani w powiecie dzierżoniowskim, w wyborach bezpośrednich na kadencje trwające 4 lata. IV Kadencja rady trwała od 2010 do 2014 roku. Przewodniczącym Rady Powiatu Dzierżoniowskiego jest Jacek Grzebieluch. Starostą powiatu dzierżoniowskiego jest Grzegorz Kosowski[6].
Wybory do rady edytuj
Radni do Rady Powiatu Dzierżoniowskiego są wybierani w wyborach co 4 lata w czterech okręgach wyborczych, które nie mają swoich oficjalnych nazw. Zasady i tryb przeprowadzenia wyborów określa odrębna ustawa. Skrócenie kadencji rady może nastąpić w drodze referendum powiatowego.
Okręg | Gminy | Liczba radnych |
Liczba wyborców w 2006[7] |
---|---|---|---|
1. | Bielawa | 7 | 26 848 |
2. | Dzierżoniów | 8 | 29 738 |
3. | Pieszyce, gmina Dzierżoniów | 4 | 15 451 |
4. | Piława Górna, gmina Łagiewniki, gmina Niemcza | 4 | 16 353 |
Razem | 23 | 88 390 |
Organizacja Rady Powiatu edytuj
Radę Powiatu Dzierżoniowskiego tworzy 21 radnych, wybierających spośród siebie przewodniczącego i dwóch wiceprzewodniczących[8]. Radni pracują w tematycznych komisjach stałych i doraźnych. Komisje Stałe[9]:
- Komisja Rewizyjna
- Komisja Edukacji
- Komisja Rozwoju Gospodarczego
- Komisja Planowania, Budżetu i Finansów
- Komisja Ochrony Zdrowia i Spraw Społecznych
- Komisja Kultury, Sportu i Turystyki
Historia Rady Powiatu edytuj
I kadencja (1998–2002) edytuj
Prezydium[10]
- Przewodnicząca: Zofia Mirek
- Wiceprzewodnicząca: Zofia Cupak
- Wiceprzewodniczący: Wiesław Matczak (do 2001), Stanisław Modrzejewski
Kluby radnych[11]:
- Sojusz Lewicy Demokratycznej – 14 radnych
- Akcja Wyborcza Solidarność – 13 radnych
- Ponadpartyjne Forum Samorządowe - 3 radnych
- Przymierze Społeczne – 6 radnych
- Nasz Powiat - 3 radnych.
Zmiany w radzie powiatu[10]
- 2000 – Wiesław Matczak występuje z klubu SLD, zostając radnym niezrzeszonym.
- 2001 – nastąpiło scalenie Klubu Nasz Powiat z Klubem AWS.
- 2002 – w marcu radni: Danuta Powierza i Zbigniew Jednoróg przechodzą do klubu SLD z PS; z kolei w kwietniu powstaje Klub Zgoda Samorządowa (ZS), liczący 6 radnych.
II kadencja (2002−2006) edytuj
Prezydium[10]
- Przewodnicząca: Zofia Mirek
- Wiceprzewodniczący: Krzysztof Zawadzki
- Wiceprzewodniczący: Wiesław Kaptur (do 2003), Zbigniew Kwaśnik
Kluby radnych:[10]
- Obywatelski Blok Samorządowy – 9 radnych
- Przymierze - 4 radnych
- Sojusz Lewicy Demokratycznej – 11 radnych
Zmiany w radzie powiatu:[10]
- październik 2003 – powstaje klub radnych Forum z podziału klubu OBS, liczący 4 radnych.
- listopad 2003 – Ferdynand Ardelli zostaje radnym niezrzeszonym.
III kadencja (2006−2010) edytuj
Prezydium[12]
- Przewodniczący: Mateusz Cegiełka
- Wiceprzewodniczący: Roman Gabrowski
- Wiceprzewodniczący: Krzysztof Zawadzki
Kluby radnych[13]
- Platforma Obywatelska – 6 radnych
- Obywatelski Blok Samorządowy – 5 radnych
- Prawo i Sprawiedliwość – 4 radnych
- Lewica i Demokraci – 3 radnych
- Niezrzeszeni - 4 radnych
IV kadencja (2010–2014) edytuj
Prezydium
- Przewodniczący: Jacek Grzebieluch
- Wiceprzewodniczący: Albert Blacharz
- Wiceprzewodniczący: Jarosław Tyniec
Kluby radnych
- Platforma Obywatelska – 8 radnych
- Obywatelski Blok Samorządowy – 5 radnych
- Sojusz Lewicy Demokratycznej – 4 radnych
- Klub Radnych Forum 2010 – 3 radnych
- Niezrzeszeni - 3 radnych
Zabytki i atrakcje turystyczne edytuj
- Dzierżoniów
- Ratusz – wybudowany w XIII w. jako dom handlowy i centrum kupieckie. Od 1337 siedziba władz miejskich. W latach 1972–1975 gruntownie przebudowany.
- Wieża ratuszowa – pozostałość po starym średniowiecznym ratuszu. Pełniła wtedy rolę strażnicy i punktu obronnego. Dziś jest punktem widokowym, skąd można podziwiać panoramę miasta i okolic.
- Kościół św. Jerzego – wybudowany początkowo jako drewniany, prawdopodobnie za czasów księcia Bolesława Kędzierzawego w 1159. W 1338 przekazany przez księcia Bolka II zakonowi rycerskiemu joannitów. Przebudowany na przełomie XV/XVI w.
- Kościół Niepokalanego Poczęcia NMP – wybudowany w 1340 przez zakon joannitów.
- Kościół Maryi Matki Kościoła – klasycystyczny kościół wybudowany w latach 1795–1798 według projektu architekta K. G. Lomghansa
- Kościół Świętej Trójcy – wybudowany w XIII w. jako kaplica cmentarna.
- Kaplica grobowa rodu Sadebecków – wzniesiona w 1805 przez patrycjuszowski ród Sadebecków, mająca postać rotundy.
- Mury obronne – wzniesione pod koniec XIII w. na polecenie księcia świdnickiego Bolka I. Wzmocnione basztami i półbasztami łupinowymi. Po wojnie husyckiej dobudowano mury wewnętrzne tworząc w ten sposób pas zieleni (międzymurze). W XVIII w. częściowo zlikwidowane.
- Synagoga w Dzierżoniowie – synagoga wybudowana w 1870 r.
- Bielawa
- Neogotycki kościół pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny
- Kościół pw. Bożego Ciała
- Kościół pw. Świętego Ducha
- Pałac Sandreckich
- Pływalnia „Aquarius”
- Wyciągi narciarskie
- Ośrodek Wczasowo Wypoczynkowy „Sudety”
- Góra Parkowa
- Łysa Góra
- Kalenica
- Niemcza
- mury obronne z XIII w.
- zamek z XV w.
- Gola Dzierżoniowska
- Zamek w Goli Dzierżoniowskiej – ruiny okazałego renesansowego dworu z 1580 roku z portalem i dekoracjami sgraffitowymi elewacji
- Pieszyce:
- Mościsko
- Kościół św. Jana Chrzciciela
- Przerzeczyn-Zdrój
- zespół renesansowych nagrobków rycerskich w murach kościoła
- Średniowieczne krzyże pokutne
- Wojsławice
Wydarzenia kulturalne i sportowe edytuj
- Jarmark św. Jerzego - Dzierżoniów - kwiecień
- Majówka – impreza folklorystyczna w Bielawie – maj
- Dni Dzierżoniowa - maj
- Dni Niemczy - maj
- VAG Meeting Bielawa - impreza samochodowa - maj
- StreetFighter Festival (SFF) – impreza motocyklowa w Bielawie – maj/czerwiec
- Dni Bielawy – czerwiec
- Dni Piławy Górnej – czerwiec
- Dni Pieszyc – czerwiec
- Poezja na murach – koncert poezji śpiewanej w Dzierżoniowie – czerwiec
- Sudeckie Lato – festyn sportowo-rekreacyjny w Bielawie – lipiec
- Tolk-Folk – festiwal Tolkiena w Bielawie – lipiec
- Miodobranie - Jarmark Pszczelarski w Dzierżoniowie - sierpień
- Regałowisko – Międzynarodowy festiwal muzyki reggae w Bielawie – sierpień
- Prezentacje Dzierżoniowskie – wrzesień
- Sowiogórski Festiwal Techniki - Dzierżoniów - wrzesień
- Darcie gumy Kormoran Grand Prix – zawody dla siłaczy w Bielawie – listopad
- Poetycka Stajnia - Ogólnopolski Konkurs Poezji Śpiewanej w Dzierżoniowie - listopad
Szkoły ponadgimnazjalne powiatu dzierżoniowskiego edytuj
- Zespół Szkół Ogólnokształcących w Dzierżoniowie z I Liceum Ogólnokształcącym im. J. Śniadeckiego
- II Liceum Ogólnokształcące im. Jana Pawła II w Dzierżoniowie
- Zespół Szkół Nr 1 im. prof. Wilhelma Rotkiewicza w Dzierżoniowie
- Zespół Szkół Nr 2 im. prof. Tadeusza Kotarbińskiego w Dzierżoniowie
- Zespół Szkół Nr 3 im. Kombatantów Rzeczypospolitej Polskiej w Dzierżoniowie
- Niepubliczne Liceum Ogólnokształcące w Dzierżoniowie
- Zespół Szkół Ogólnokształcących w Bielawie z Liceum Ogólnokształcącym im. Bolesława Chrobrego
- Zespół Szkół i placówek kształcenia zawodowego w Bielawie
Transport edytuj
Transport kolejowy edytuj
Przez obszar powiatu przebiegają dwie czynne linie kolejowe – linia kolejowa nr 137 (tzw. magistrala podsudecka, która została zakwalifikowana przez Biuro Eksploatacji spółki PKP Polskie Linie Kolejowe jako „linia o priorytecie towarowym”)[14] oraz linia kolejowa nr 341. Ruch pasażerski na liniach prowadzi samorządowa spółka Koleje Dolnośląskie w ramach następujących linii komunikacyjnych:
- D5 Legnica - Dzierżoniów/Bielawa - Kłodzko - Kudowa-Zdrój,
- D16 Wrocław Główny - Świdnica - Dzierżoniów - Bielawa[15].
Transport autobusowy edytuj
Gminy powiatu dzierżoniowskiego oraz gmina Stoszowice zawarły porozumienie administracyjne w sprawie wspólnej organizacji publicznych linii autobusowych o charakterze komunikacji miejskiej[16]. Obowiązki organizatora komunikacji powierzono Zarządowi Komunikacji Miejskiej (ZKM) w Bielawie[16].
Linie organizowane przez ZKM Bielawa w latach 2017-2027 obsługuje wybrane w przetargu konsorcjum firm: PPUH „Kłosok” i „A21” (operator)[16]. Do obsługi linii operator przeznaczył 30 fabrycznie nowych autobusów SOR NB 12, analogiczne pojazdy używane, dwa pojazdy SOR BN 12 oraz pojazdy rezerwowe[17]. Flota autobusów operatora jest niskopodłogowa (typu BN 12 – niskowejściowe), pojazdy są wyposażone w automaty do sprzedaży biletów, ładowarki USB oraz dźwiękowy i wizualny system informacji pasażerskiej[18].
Wykaz linii komunikacyjnych wg stanu na rok 2013 (wyszczególnienie obsługiwanych miejscowości)[19]:
- A: Dzierżoniów (linia miejska)
- B: Dzierżoniów (linia miejska)
- 1: Dzierżoniów – Bielawa – Jodłownik
- 2: Dzierżoniów – Bielawa
- 3: Dzierżoniów – Bielawa
- 5: Dzierżoniów – Bielawa – Jodłownik
- 6: Jemna – Rudnica – Grodziszcze – Ostroszowice – Bielawa
- 15: Dzierżoniów – Pieszyce – Kamionki
- 21: Dzierżoniów – Pieszyce – Rościszów
- 22: Dzierżoniów – Pieszyce – Bratoszów
- 30: Dzierżoniów – Piława Dolna – Piława Górna – Ligota Mała – Przerzeczyn-Zdrój
- 31: Dzierżoniów – Piława Dolna – Piława Górna
- 35: Dzierżoniów – Piława Dolna – Piława Górna – Kośmin
- 36: Dzierżoniów – Piława Dolna – Piława Górna – Ligota Mała – Przerzeczyn-Zdrój – Nowa Wieś Niemczańska – Niemcza
- 45: Dzierżoniów – Dobrocin – Roztocznik – Byszów – Gilów – Niemcza
- 46: Dzierżoniów – Dobrocin – Roztocznik – Byszów – Gilów – Gola Dzierżoniowska – Kietlin – Wilków Wielki – Niemcza
- 49: Dzierżoniów – Dobrocin – Roztocznik – Byszów – Gilów – Niemcza – Wilków Wielki – Kietlin
- 60: Bielawa – Pieszyce
Miejscowości powiatu dzierżoniowskiego edytuj
Poniższy wykaz przedstawia wszystkie miasta, wsie oraz dzielnice miast i przysiółki wsi w powiecie[20]:
- Bielawa
- Dzierżoniów
- Dzierżoniów (gmina wiejska)
- Łagiewniki (gmina)
- Niemcza (gmina)
- Pieszyce
- Piława Górna
W granicach powiatu znajdują się także dwie miejscowości (Albinów i Borowica), które do 1 stycznia 2007 były przysiółkami wsi Uciechów, ale zostały ostatecznie do niej przyłączone[21].
Najwyższe szczyty edytuj
Wielka Sowa (Góry Sowie) – 1015 m n.p.m.
Kalenica (Góry Sowie) – 964 m n.p.m.
Wilczyna (Góry Sowie) – 665 m n.p.m.
Kuczaba (Góry Sowie) – 654 m n.p.m.
Radunia (Masyw Ślęży) – 578 m n.p.m.
Cisówka (Góry Sowie) – 490 m n.p.m.
Szczytna (Masyw Ślęży) – 480 m n.p.m.
Góra Parkowa (Wzgórza Bielawskie) – 455 m n.p.m.
Krowiak (Wzgórza Gilowskie) – 397 m n.p.m.
Kłobucznik (Wzgórza Bielawskie) – 365 m n.p.m.
Lipowa Góra (Wzgórza Krzyżowe) – 357,2 m n.p.m.
Przypisy edytuj
- ↑ GUS, Ludność. Stan i struktura ludności oraz ruch naturalny w przekroju terytorialnym. Stan w dniu 30 czerwca, stat.gov.pl [dostęp 2023-11-18] (pol.).
- ↑ l, Ludność. Stan i struktura ludności oraz ruch naturalny w przekroju terytorialnym (stan w dniu 31.12.2019), 31 grudnia 2019 .
- ↑ GUS, Tabl. II. Ludność, ruch naturalny oraz migracje ludności według powiatów w pierwszym półroczu 2020 R., 30 czerwca 2020 .
- ↑ GUS, Bezrobotni zarejestrowani i stopa bezrobocia. Stan w końcu listopada 2019 r., stat.gov.pl [dostęp 2020-01-09] (pol.).
- ↑ Rafał Rudka (red.): Słownik biograficzny współczesnych starostów. T. I: Starostowie województwa dolnośląskiego. Warszawa: Związek Powiatów Polskich, 2022, s. 17. ISBN 978-83-62251-80-3. [dostęp 2023-09-15].
- ↑ Starosta powiatu dzierżoniowskiego na oficjalnej stronie powiatu, (dostęp: 03.03.2010). [dostęp 2010-11-28]. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-12-10)].
- ↑ Dane na oficjalnej stronie PKW, (dostęp: 24.05.2013)
- ↑ Statut Powiatu Dzierżoniowskiego, Dział II, rozdział I, par. 7-10., (dostęp:22.02.2010). [dostęp 2010-11-28]. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-02-25)].
- ↑ Lista komisji na oficjalnej stronie powiatu dzierżoniowskiego, (dostęp: 03.03.2010). [dostęp 2010-11-28]. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-12-12)].
- ↑ a b c d e Informacja na stronie BIP Starostwa Powiatowego w Dzierżoniowie, (dostęp: 03.03.2010). [dostęp 2010-11-28]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-12-31)].
- ↑ Oni będą rządzić w powiatach, tekst w Gazecie Wrocławskiej z X 1998
- ↑ Prezydium Rady powiatu na oficjalnej stronie powiatu dzierżoniowskiego, (dostęp: 03.03.2010). [dostęp 2010-11-28]. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-09-04)].
- ↑ kluby radnych na oficjalnej stronie powiatu, (dostęp: 03.03.2010). [dostęp 2010-11-28]. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-12-25)].
- ↑ Biuro Eksploatacji PKP PLK: mapa sieci kolejowej, dostęp 05.08.2014
- ↑ Rozkład / Bilety, Koleje Dolnośląskie [dostęp 2021-12-27] (pol.).
- ↑ a b c Bielawa podpisała nowe umowy przewozowe na lata 2017-2027. 2017-07-31. [dostęp 2018-02-03].
- ↑ SOR opanowuje Bielawę i Dzierżoniów. 2017-11-08. [dostęp 2018-02-03].
- ↑ Nowe autobusy ZKM. 2017-10-29.
- ↑ Plan zrównoważonego rozwoju publicznego transportu zbiorowego dla gmin dla których organizatorem publicznego transportu zbiorowego jest Gmina Bielawa. 2014. s. 17-22. [dostęp 2018-02-03].
- ↑ Baza TERYT
- ↑ Dz.U. z 2006 r. nr 240, poz. 1746