Powiat dzierżoniowski

Powiat dzierżoniowski – powiat w Polsce, położony w południowej części województwa dolnośląskiego, utworzony w 1999 r. w ramach reformy administracyjnej. Jego siedzibą jest miasto Dzierżoniów.

powiat dzierżoniowski

powiat
Kamienny krzyż niedaleko wsi Młynica
Herb Flaga
Państwo	Polska
Województwo	dolnośląskie
Data powstania	1 stycznia 1999
TERC	0202
Siedziba	Dzierżoniów
Starosta	Grzegorz Kosowski
Powierzchnia (2024)	478,51 km²
Populacja (2023) • liczba ludności	94 740
• gęstość	198 os./km²
Urbanizacja	78,1%
Nr kierunkowy	71, 74
Kod pocztowy (2024)	58-2XX, 58-116
Tablice rejestracyjne	DDZ
Adres urzędu: ul. Rynek 27 58-200 Dzierżoniów
Szczegółowy podział administracyjny
Liczba gmin miejskich 3 Liczba gmin miejsko-wiejskich 2 Liczba gmin wiejskich 2 Liczba sołectw 40 Liczba miejscowości 45
Położenie na mapie województwa
Strona internetowa
Biuletyn Informacji Publicznej

Podział administracyjny

Powiat dzierżoniowski powstał 1 stycznia 1999 roku wskutek reformy administracyjnej, której jednym z aspektów było wprowadzenie powiatów jako drugiego szczebla administracji, pomiędzy województwami i gminami.

Został stworzony z części województwa wałbrzyskiego (oprócz gminy Łagiewniki, która przez reformą należała do województwa wrocławskiego). Terytorium powiatu zostało określone w kształcie zbliżonym do tego, jaki posiadał on przed swoją likwidacją w 1975 roku. Należąca wówczas do niego gmina Jordanów Śląski (łącznie z miejscowościami, które w 1977 roku zostały przeniesione do gminy Łagiewniki, a w 1982 r. przeszły do gminy Kobierzyce) weszła w 1999 roku w skład powiatu wrocławskiego.

Z powiatem dzierżoniowskim graniczą jednostki:

• powiaty świdnicki i wrocławski od północy,
• powiat strzeliński od wschodu,
• powiaty kłodzki i ząbkowicki od południa,
• powiat wałbrzyski od zachodu.

W skład powiatu wchodzi 7 gmin: 3 miejskie, 2 miejsko-wiejskie oraz 2 wiejskie. Na jego terenie położonych jest pięć miast: Bielawa, Dzierżoniów, Niemcza, Pieszyce oraz Piława Górna.

Gmina				Pow. (2024)	Ludność (2023)	Siedziba
TERYT	Typ	Nazwa
0202011	miejska		Bielawa	36,21	28 027	—
0202021	miejska		Dzierżoniów	20,07	30 614	—
0202033	miejsko-wiejska		Pieszyce	63,61	8904	Pieszyce
0202041	miejska		Piława Górna	20,93	5904	—
0202052	wiejska		Dzierżoniów	141,07	9152	Dzierżoniów
0202062	wiejska		Łagiewniki	124,75	7118	Łagiewniki
0202073	miejsko-wiejska		Niemcza	71,87	5021	Niemcza

Pokrycie terenu

Powiat dzierżoniowski według danych z 2024 roku zajmował powierzchnię 478,51 km², co stanowiło 2,40% powierzchni województwa dolnośląskiego. Pod względem powierzchni zajął 286. lokatę wśród 314 powiatów Polski. Największą część powierzchni powiatu zajmowały grunty rolne (70,6%) oraz leśne (21,2%). Zabudowanych i zurbanizowanych było 7,6% terenów, zaś pod wodami znajdowało się ich 0,5%.

Pokrycie terenu w powiecie dzierżoniowskim
stan na 1 stycznia 2024 r.

Demografia

Liczba mieszkańców w powiecie dzierżoniowskim w latach 1998–2022
Źródło: Bank Danych Lokalnych. Stan w dniu 31 grudnia.

Według stanu z dnia 31 grudnia 2023 roku w powiecie dzierżoniowskim zamieszkiwało 94 740 mieszkańców: 49 837 kobiet (52,6% ludności; największy odsetek w województwie i drugi w kraju) i 44 903 mężczyzn (47,4%), czyli 3,29% ludności województwa dolnośląskiego. Gęstość zaludnienia w powiecie wyniosła 198 osób na km², co uczyniło go drugim najgęściej zaludnionym powiatem w województwie. Pod względem ludności powiat dzierżoniowski zajął w 2024 roku 86. lokatę wśród 314 powiatów Polski.

Wskaźnik urbanizacji wyniósł 78,1% (najwyższa wartość w województwie i druga najwyższa w Polsce); w miastach w tym dniu mieszkało 73 993 osób, zaś na wsi 20 747 osób.

Sytuacja demograficzna w powiecie dzierżoniowskim
stan na 31 grudnia 2023 r.

Piramida wieku mieszkańców powiatu dzierżoniowskiego
stan na 31 grudnia 2023 r.

Historia

Powiat dzierżoniowski istniał już w poprzednim podziale administracyjnym Polski w latach 1956–1975, a utworzono go po II wojnie światowej (początkowo pod nazwą powiat rychonecki). Po 1975 r. wchodził w skład dwóch województw: wałbrzyskiego i wrocławskiego.

Historycznie obszar ten był pod wpływem Piastów Śląskich, Czech, Austrii, Prus i Niemiec. Pierwsze pisemne wzmianki pochodzą z XII w. i odnoszą się do Dzierżoniowa i Niemczy. Od XVI w. obszar powiatu jest terenem rozwoju ośrodków tkactwa. Przez ten teren przetaczało się wiele wojen – wojny husyckie z XV w. i wojna trzydziestoletnia 1618–1648. Z ważnych wydarzeń należy jeszcze odnotować bunt tkaczy z 1844 r. opisany przez Gerharta Hauptmanna w dramacie Tkacze.

Geografia

Powiat dzierżoniowski leży na Przedgórzu Sudeckim. W związku z tym rzeźba terenu jest zróżnicowana – od równinnej do górskiej. Na jego terenie znajdują się część nizinna (Kotlina Dzierżoniowska), wyżynna (Wzgórza Bielawskie, Krzyżowe, Gilowskie i Łagiewnickie) oraz górska (Góry Sowie i masyw Ślęży). Najwyższym szczytem górskim jest Wielka Sowa – 1015 m n.p.m. Najważniejszą rzeką regionu jest Piława.

Najwyższe szczyty

• Wielka Sowa (Góry Sowie) – 1015 m n.p.m.
• Kalenica (Góry Sowie) – 964 m n.p.m.
• Wilczyna (Góry Sowie) – 665 m n.p.m.
• Kuczaba (Góry Sowie) – 654 m n.p.m.
• Radunia (Masyw Ślęży) – 578 m n.p.m.
• Cisówka (Góry Sowie) – 490 m n.p.m.
• Szczytna (Masyw Ślęży) – 480 m n.p.m.
• Góra Parkowa (Wzgórza Bielawskie) – 455 m n.p.m.
• Krowiak (Wzgórza Gilowskie) – 397 m n.p.m.
• Kłobucznik (Wzgórza Bielawskie) – 365 m n.p.m.
• Lipowa Góra (Wzgórza Krzyżowe) – 357 m n.p.m.

Gospodarka

W końcu listopada 2019 liczba zarejestrowanych bezrobotnych w powiecie dzierżoniowskim obejmowała ok. 1,4 tys. mieszkańców, co stanowi stopę bezrobocia na poziomie 4,9% do aktywnych zawodowo.

Władze powiatu dzierżoniowskiego

Władzę w powiecie dzierżoniowskim sprawuje Rada Powiatu Dzierżoniowskiego (organ uchwałodawczy) i Zarząd Powiatu ze Starostą na czele (organ wykonawczy).

Rada Powiatu Dzierżoniowskiego

Rada Powiatu Dzierżoniowskiego jest organem stanowiącym i kontrolnym samorządu powiatu z siedzibą w Dzierżoniowie. Istnieje od 1998 roku; w jego skład wchodzą radni wybierani w powiecie dzierżoniowskim, w wyborach bezpośrednich na kadencje trwające 4 lata. IV Kadencja rady trwała od 2010 do 2014 roku. Przewodniczącym Rady Powiatu Dzierżoniowskiego jest Jacek Grzebieluch. Starostą powiatu dzierżoniowskiego jest Grzegorz Kosowski.

Wybory do rady

Radni do Rady Powiatu Dzierżoniowskiego są wybierani w wyborach co 4 lata w czterech okręgach wyborczych, które nie mają swoich oficjalnych nazw. Zasady i tryb przeprowadzenia wyborów określa odrębna ustawa. Skrócenie kadencji rady może nastąpić w drodze referendum powiatowego.

Okręg	Gminy	Liczba radnych	Liczba wyborców w 2024
1.	Bielawa	6	22 482
2.	Dzierżoniów	7	24 022
3.	Pieszyce, gmina Dzierżoniów	4	14 155
4.	Piława Górna, gmina Łagiewniki, gmina Niemcza	4	14 609
	Razem	21	75 273

Organizacja Rady Powiatu

Radę Powiatu Dzierżoniowskiego tworzy 21 radnych, wybierających spośród siebie przewodniczącego i dwóch wiceprzewodniczących. Radni pracują w tematycznych komisjach stałych i doraźnych. Komisje Stałe:

Komisja Rewizyjna

Komisja Edukacji

Komisja Rozwoju Gospodarczego

Komisja Planowania, Budżetu i Finansów

Komisja Ochrony Zdrowia i Spraw Społecznych

Komisja Kultury, Sportu i Turystyki

Historia Rady Powiatu

I kadencja (1998–2002)

Prezydium

• Przewodnicząca: Zofia Mirek
• Wiceprzewodnicząca: Zofia Cupak
• Wiceprzewodniczący: Wiesław Matczak (do 2001), Stanisław Modrzejewski

Kluby radnych:

• Sojusz Lewicy Demokratycznej – 14 radnych
• Akcja Wyborcza Solidarność – 13 radnych
• Ponadpartyjne Forum Samorządowe - 3 radnych
• Przymierze Społeczne – 6 radnych
• Nasz Powiat - 3 radnych.

Zmiany w radzie powiatu

• 2000 – Wiesław Matczak występuje z klubu SLD, zostając radnym niezrzeszonym.
• 2001 – nastąpiło scalenie Klubu Nasz Powiat z Klubem AWS.
• 2002 – w marcu radni: Danuta Powierza i Zbigniew Jednoróg przechodzą do klubu SLD z PS; z kolei w kwietniu powstaje Klub Zgoda Samorządowa (ZS), liczący 6 radnych.

II kadencja (2002−2006)

Prezydium

• Przewodnicząca: Zofia Mirek
• Wiceprzewodniczący: Krzysztof Zawadzki
• Wiceprzewodniczący: Wiesław Kaptur (do 2003), Zbigniew Kwaśnik

Kluby radnych:

• Obywatelski Blok Samorządowy – 9 radnych
• Przymierze - 4 radnych
• Sojusz Lewicy Demokratycznej – 11 radnych

Zmiany w radzie powiatu:

• październik 2003 – powstaje klub radnych Forum z podziału klubu OBS, liczący 4 radnych.
• listopad 2003 – Ferdynand Ardelli zostaje radnym niezrzeszonym.

III kadencja (2006−2010)

Prezydium

• Przewodniczący: Mateusz Cegiełka
• Wiceprzewodniczący: Roman Gabrowski
• Wiceprzewodniczący: Krzysztof Zawadzki

Kluby radnych

• Platforma Obywatelska – 6 radnych
• Obywatelski Blok Samorządowy – 5 radnych
• Prawo i Sprawiedliwość – 4 radnych
• Lewica i Demokraci – 3 radnych
• Niezrzeszeni - 4 radnych

IV kadencja (2010–2014)

Prezydium

• Przewodniczący: Jacek Grzebieluch
• Wiceprzewodniczący: Albert Blacharz
• Wiceprzewodniczący: Jarosław Tyniec

Kluby radnych

• Platforma Obywatelska – 8 radnych
• Obywatelski Blok Samorządowy – 5 radnych
• Sojusz Lewicy Demokratycznej – 4 radnych
• Klub Radnych Forum 2010 – 3 radnych
• Niezrzeszeni - 3 radnych

V kadencja (2014-2018)

Prezydium

• Przewodniczący: Marian Kowal
• Wiceprzewodniczący: Wacław Dziendziel
• Wiceprzewodniczący: Krzysztof Zawadzki

Kluby radnych

• Platforma Obywatelska - 5 radnych
• Prawo i Sprawiedliwość - 5 radnych
• Obywatelski Blok Samorządowy - 5 radnych
• Polskie Stronnictwo Ludowe - 3 radnych
• Niezrzeszeni - 5 radnych

VI kadencja (2018-2024)

Prezydium

• Przewodniczący: Jacek Grzebieluch
• Wiceprzewodniczący: Izabela Piwko-Zadrożna
• Wiceprzewodniczący: Robert Czajkowski

Kluby radnych

• Prawo i Sprawiedliwość - 9 radnych
• Koalicja Obywatelska Platforma.Nowoczesna - 7 radnych
• Obywatelski Blok Samorządowy - 6 radnych

Starostowie dzierżoniowscy

Na podstawie źródła:

• Piotr Wiśniowski (1 stycznia 1999 – 30 listopada 2002)
• Zbigniew Rak (1 grudnia 2002 – 31 października 2003)
• Zbigniew Skowroński (18 listopada 2003 – 27 listopada 2006)
• Janusz Guzdek (27 listopada 2006 – 22 listopada 2018)
• Grzegorz Kosowski (od 22 listopada 2018)

Zabytki i atrakcje turystyczne

• Dzierżoniów
  • Ratusz – wybudowany w XIII w. jako dom handlowy i centrum kupieckie. Od 1337 siedziba władz miejskich. W latach 1972–1975 gruntownie przebudowany.
  • Wieża ratuszowa – pozostałość po starym średniowiecznym ratuszu. Pełniła wtedy rolę strażnicy i punktu obronnego. Dziś jest punktem widokowym, skąd można podziwiać panoramę miasta i okolic.
  • Kościół św. Jerzego – wybudowany początkowo jako drewniany, prawdopodobnie za czasów księcia Bolesława Kędzierzawego w 1159. W 1338 przekazany przez księcia Bolka II zakonowi rycerskiemu joannitów. Przebudowany na przełomie XV/XVI w.
  • Kościół Niepokalanego Poczęcia NMP – wybudowany w 1340 przez zakon joannitów.
  • Kościół Maryi Matki Kościoła – klasycystyczny kościół wybudowany w latach 1795–1798 według projektu architekta K. G. Langhansa
  • Kościół Świętej Trójcy – wybudowany w XIII w. jako kaplica cmentarna.
  • Kaplica grobowa rodu Sadebecków – wzniesiona w 1805 przez patrycjuszowski ród Sadebecków, mająca postać rotundy.
  • Mury obronne – wzniesione pod koniec XIII w. na polecenie księcia świdnickiego Bolka I. Wzmocnione basztami i półbasztami łupinowymi. Po wojnie husyckiej dobudowano mury wewnętrzne tworząc w ten sposób pas zieleni (międzymurze). W XVIII w. częściowo zlikwidowane. Odbudowane w XX wieku.
  • Synagoga w Dzierżoniowie – synagoga wybudowana w 1870 r.

• Bielawa
  • Neogotycki kościół pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny
  • Kościół pw. Bożego Ciała
  • Kościół pw. Świętego Ducha
  • Pałac Sandreckich
  • Pływalnia „Aquarius”
  • Wyciągi narciarskie
  • Ośrodek Wczasowo Wypoczynkowy „Sudety”
  • Góra Parkowa
  • Łysa Góra
  • Kalenica

• Niemcza
  • mury obronne z XIII w.
  • zamek z XV w.
• Gola Dzierżoniowska
  • Zamek w Goli Dzierżoniowskiej – ruiny okazałego renesansowego dworu z 1580 roku z portalem i dekoracjami sgraffitowymi elewacji
• Pieszyce:
  • pałac z XVII w. Obecnie własność prywatna
• Mościsko
  • Kościół św. Jana Chrzciciela
• Przerzeczyn-Zdrój
  • zespół renesansowych nagrobków rycerskich w murach kościoła
  • Średniowieczne krzyże pokutne
• Wojsławice
  • Arboretum w Wojsławicach

Wydarzenia kulturalne i sportowe

• Jarmark św. Jerzego - Dzierżoniów - kwiecień
• Majówka – impreza folklorystyczna w Bielawie – maj
• Dni Dzierżoniowa - maj
• Dni Niemczy - maj
• VAG Meeting Bielawa - impreza samochodowa - maj
• StreetFighter Festival (SFF) – impreza motocyklowa w Bielawie – maj/czerwiec
• Dni Bielawy – czerwiec
• Dni Piławy Górnej – czerwiec
• Dni Pieszyc – czerwiec
• Poezja na murach – koncert poezji śpiewanej w Dzierżoniowie – czerwiec
• Sudeckie Lato – festyn sportowo-rekreacyjny w Bielawie – lipiec
• Tolk-Folk – festiwal Tolkiena w Bielawie – lipiec
• Miodobranie - Jarmark Pszczelarski w Dzierżoniowie - sierpień
• Regałowisko – Międzynarodowy festiwal muzyki reggae w Bielawie – sierpień
• Prezentacje Dzierżoniowskie – wrzesień
• Sowiogórski Festiwal Techniki - Dzierżoniów - wrzesień
• Darcie gumy Kormoran Grand Prix – zawody dla siłaczy w Bielawie – listopad
• Poetycka Stajnia - Ogólnopolski Konkurs Poezji Śpiewanej w Dzierżoniowie - listopad

Szkoły ponadgimnazjalne powiatu dzierżoniowskiego

• Zespół Szkół Ogólnokształcących w Dzierżoniowie z I Liceum Ogólnokształcącym im. J. Śniadeckiego
• II Liceum Ogólnokształcące im. Jana Pawła II w Dzierżoniowie
• Zespół Szkół Nr 1 im. prof. Wilhelma Rotkiewicza w Dzierżoniowie
• Zespół Szkół Nr 2 im. prof. Tadeusza Kotarbińskiego w Dzierżoniowie
• Zespół Szkół Nr 3 im. Kombatantów Rzeczypospolitej Polskiej w Dzierżoniowie
• Niepubliczne Liceum Ogólnokształcące w Dzierżoniowie
• Zespół Szkół Ogólnokształcących w Bielawie z Liceum Ogólnokształcącym im. Bolesława Chrobrego
• Zespół Szkół i placówek kształcenia zawodowego w Bielawie

Transport

Transport kolejowy

Przez obszar powiatu przebiegają dwie czynne linie kolejowe – linia kolejowa nr 137 (tzw. magistrala podsudecka, która została zakwalifikowana przez Biuro Eksploatacji spółki PKP Polskie Linie Kolejowe jako „linia o priorytecie towarowym”) oraz linia kolejowa nr 341. Ruch pasażerski na liniach prowadzi samorządowa spółka Koleje Dolnośląskie w ramach następujących linii komunikacyjnych:

• D5 Legnica - Dzierżoniów/Bielawa - Kłodzko - Kudowa-Zdrój,
• D16 Wrocław Główny - Świdnica - Dzierżoniów - Bielawa.

Transport autobusowy

Gminy powiatu dzierżoniowskiego oraz gmina Stoszowice zawarły porozumienie administracyjne w sprawie wspólnej organizacji publicznych linii autobusowych o charakterze komunikacji miejskiej. Obowiązki organizatora komunikacji powierzono Zarządowi Komunikacji Miejskiej (ZKM) w Bielawie.

Linie organizowane przez ZKM Bielawa w latach 2017-2027 obsługuje wybrane w przetargu konsorcjum firm: PPUH „Kłosok” i „A21” (operator). Do obsługi linii operator przeznaczył 30 fabrycznie nowych autobusów SOR NB 12, analogiczne pojazdy używane, dwa pojazdy SOR BN 12 oraz pojazdy rezerwowe. Flota autobusów operatora jest niskopodłogowa (typu BN 12 – niskowejściowe), pojazdy są wyposażone w automaty do sprzedaży biletów, ładowarki USB oraz dźwiękowy i wizualny system informacji pasażerskiej.

Wykaz linii komunikacyjnych wg stanu na rok 2013 (wyszczególnienie obsługiwanych miejscowości):

• A: Dzierżoniów (linia miejska)
• B: Dzierżoniów (linia miejska)
• 1: Dzierżoniów – Bielawa – Jodłownik
• 2: Dzierżoniów – Bielawa
• 3: Dzierżoniów – Bielawa
• 5: Dzierżoniów – Bielawa – Jodłownik
• 6: Jemna – Rudnica – Grodziszcze – Ostroszowice – Bielawa
• 15: Dzierżoniów – Pieszyce – Kamionki
• 21: Dzierżoniów – Pieszyce – Rościszów
• 22: Dzierżoniów – Pieszyce – Bratoszów
• 30: Dzierżoniów – Piława Dolna – Piława Górna – Ligota Mała – Przerzeczyn-Zdrój
• 31: Dzierżoniów – Piława Dolna – Piława Górna
• 35: Dzierżoniów – Piława Dolna – Piława Górna – Kośmin
• 36: Dzierżoniów – Piława Dolna – Piława Górna – Ligota Mała – Przerzeczyn-Zdrój – Nowa Wieś Niemczańska – Niemcza
• 45: Dzierżoniów – Dobrocin – Roztocznik – Byszów – Gilów – Niemcza
• 46: Dzierżoniów – Dobrocin – Roztocznik – Byszów – Gilów – Gola Dzierżoniowska – Kietlin – Wilków Wielki – Niemcza
• 49: Dzierżoniów – Dobrocin – Roztocznik – Byszów – Gilów – Niemcza – Wilków Wielki – Kietlin
• 60: Bielawa – Pieszyce

Bielawa

Bratoszów

Byszów

Dobrocin

Dzierżoniów

Gilów

Gola Dzierżoniowska

Jodłownik

Kamionki

Kietlin

Kośmin

Ligota Mała

Niemcza

Nowa Wieś Niemczańska

Ostroszowice

Pieszyce

Piława Dolna

Piława Górna

Przerzeczyn-Zdrój

Rościszów

Roztocznik

Wilków Wielki

Miejscowości powiatu dzierżoniowskiego objęte liniami komunikacyjnymi Zarządu Komunikacji Miejskiej w Bielawie

Linki zewnętrzne

• Oficjalna strona powiatu dzierżoniowskiego
• Biuletyn Informacji Publicznej – powiat dzierżoniowski
• Schemat sieci szlaków turystycznych