Starosta
Starosta – urząd związany z zarządzaniem jednostką administracyjną. W Polsce urząd starosty został wprowadzony podczas panowania króla Wacława II (1291-1305) z czeskiej dynastii Przemyślidów w celu sprawniejszego zarządzania krajem. Stanowisko to na przestrzeni lat zmieniało swoje znaczenie i funkcje, znane jest też w sąsiednich krajach. Obecnie w Polsce funkcja starosty oznacza osobę kierującą powiatem (zarówno mężczyznę, jak i kobietę).
EtymologiaEdytuj
We wczesnym średniowieczu prawdopodobnie starostą nazywany był naczelnik wspólnoty rodowo-terytorialnej Słowian. Nazwa ta wiąże się ze słowami stary, starzec. Po łac. nazywany był capitaneus (od caput ‘głowa’), l.mn. capitanei.
Starosta w dawnej PolsceEdytuj
- Od XIV wieku (wprowadzenia tego urzędu przez Wacława II) do rozbiorów starosta był urzędnikiem królewskim w Królestwie Polskim i Wielkim Księstwie Litewskim. Wyróżniano kilka rodzajów tego urzędu:
- Starosta generalny był namiestnikiem prowincji lub ziemi, na przykład ruski, podolski, wielkopolski, żmudzki (ten ostatni, jako jedyny, był urzędem senatorskim; uznawano go za równorzędnego wojewodom: zasiadał między wojewodą łęczyckim a brzesko-kujawskim).
- Starosta grodowy nadzorował w powiecie administrację skarbową, policyjną oraz sądy, stał na czele sądu grodzkiego, miał prawo miecza (to znaczy egzekucji wszystkich wyroków sądowych na terenie powiatu).
- Starosta niegrodowy był dzierżawcą (tenutariuszem) dóbr królewskich.
- W latach 1918–1939 i 1944–1950 był to podległy wojewodzie kierownik administracji ogólnej na terenie powiatu.
Tytuły odojcowskieEdytuj
Tradycyjnie syn starosty miał prawo do tytułu odojcowskiego starościc[1], a córka starosty do tytułu starościanka[2].
Starosta we współczesnej PolsceEdytuj
Pozycja ustrojowa starostyEdytuj
Od reformy administracyjnej 1999 roku starosta jest wybierany przez radę powiatu, kieruje powiatem, reprezentuje go na zewnątrz, jest przewodniczącym zarządu powiatu oraz zwierzchnikiem[3]:
- pracowników starostwa powiatowego, w tym sekretarza i skarbnika powiatu,
- kierowników jednostek organizacyjnych powiatu,
- kierowników powiatowych służb, inspekcji i straży.
Zadania powiatu realizowane przez starostę oraz zarząd powiatuEdytuj
Podejmowanie decyzji w zakresie:
- edukacji publicznej (szkoły ponadpodstawowe i specjalne)
- ochrony zdrowia (szpitale powiatowe)
- transportu na terenie powiatu (współfinansowanie lokalnych linii autobusowych, np. miejskich przedsiębiorstw komunikacji w miastach na prawach powiatu)
- zarządzania drogami powiatowymi
- zarządzania ruchem drogowym na drogach gminnych i powiatowych
- geodezji
- gospodarki nieruchomościami
- ochrony środowiska
- porządku publicznego i bezpieczeństwa obywateli
- przeciwdziałania bezrobociu
- obronności
- pomocy społecznej
- zwalczania klęsk żywiołowych oraz organizowania pomocy na szczeblu powiatowym
- rejestracji pojazdów oraz wydawania praw jazdy
Miasto na prawach powiatuEdytuj
W przypadku miasta na prawach powiatu zadania, które ustawy nakładają na organy powiatu, wykonują organy tego miasta, wyłaniane i działające na zasadach określonych w ustawie o samorządzie gminnym i w innych przepisach prawa, które dotyczą gmin. Zatem zadania rady powiatu wykonuje rada miasta, a zadania nałożone na starostę i na zarząd powiatu – jednoosobowo prezydent miasta.
Ilekroć w przepisach prawa dotyczących właściwości organów mowa jest o staroście, należy przez niego rozumieć także prezydenta miasta na prawach powiatu[4].
Inne krajeEdytuj
- W Czechach starosta (cz. Starosta) stoi na czele komitetu gminy i jest wybierany przez radę gminy spośród jej członków.
- Na Słowacji starosta stoi na czele gminy, wybierany jest w wyborach powszechnych spośród jej mieszkańców.
- Na Litwie gminy dzielą się na najmniejsze jednostki terytorialne – starostwa. Jednak starostowie są wyznaczani przez dyrektorów administracji[5].
Inne znaczenieEdytuj
Zwyczajowo „starostą” nazywa się osoby, które pełnią honorowo określone funkcje w samorządach mniejszych społeczności (np. szkolnych) lub w czasie uroczystości rodzinnych i lokalnych. Na przykład:
- starosta klasowy (w szkołach) – dziś: gospodarz klasy
- starosta grupy, starosta roku (na studiach wyższych) – reprezentant studentów wobec władz uczelnianych (jego obowiązki to, między innymi, konsultowanie decyzji z grupą i podejmowanie działań w imieniu jej członków)
- starosta weselny – osoba odpowiedzialna za przebieg uroczystości weselnej, występująca w imieniu państwa młodych, często w parze ze starościną, inaczej: gospodarz wesela, starszy wesela
- starosta dożynek – osoba odpowiadająca za przebieg i oprawę uroczystości dożynek
Forma żeńskaEdytuj
W przypadku kobiety stającej na czele powiatu, poprawnym tytułem urzędowym jest forma „starosta”. Rzeczownik „starościna” może być używana jedynie w odniesieniu do osoby kierującej jakąś grupą ludzi, np. studentów[6].
Zobacz teżEdytuj
PrzypisyEdytuj
- ↑ Witold Doroszewski (red.): starościc. W: Słownik języka polskiego [on-line]. PWN. [dostęp 2015-09-18].
- ↑ Witold Doroszewski (red.): starościanka. W: Słownik języka polskiego [on-line]. PWN. [dostęp 2015-09-18].
- ↑ Ustawa z dnia 5 czerwca 1998 roku o samorządzie powiatowym (Dz.U. z 2020 r. poz. 920).
- ↑ Bogdan Dolnicki (red.), Ustawa o samorządzie powiatowym. Komentarz, wyd. II, ABC, 2007.
- ↑ Starostowie pozostają niewybieralni, Kurier Wileński, 16 czerwca 2016.
- ↑ starościna – definicja, synonimy, przykłady użycia. sjp.pwn.pl. [dostęp 2019-04-26].
Linki zewnętrzneEdytuj
- Stanisław Kutrzeba, Starostowie, ich początki i rozwój do końca XIV w. Kraków 1903.
- Tomasz Michałowski: O starostach grodowych – co wiedzieć warto, portal valkiria.net z 8 grudnia 2005