24 Pułk Piechoty (II RP)

24 Pułk Piechoty (24 pp) – oddział piechoty Wojska Polskiego II RP.

24 Pułk Piechoty

Historia
Państwo	Polska
Sformowanie	1918
Rozformowanie	1939
Tradycje
Święto	11 maja
Nadanie sztandaru	1921
Dowódcy
Ostatni	ppłk dypl. Julian Grudziński
Działania zbrojne
wojna polsko-bolszewicka bitwa nad Niemnem (20–26 IX 1920) kampania wrześniowa bitwa o Pomorze (1–3 IX 1939) bój o przedmoście bydgoskie (2–4 IX 1939) bitwa nad Bzurą (9–18 IX 1939) bój pod Płockiem (14–15 IX 1939)
Organizacja
Dyslokacja	Suwałki, Łuck
Rodzaj sił zbrojnych	wojsko
Rodzaj wojsk	piechota
Podległość	27 Dywizji Piechoty

Formowanie i walki o granice

Pułk sformowany został w listopadzie 1918 w rejonie Radomia. Podstawą organizacyjną była Polska Organizacja Wojskowa (Okręg Radomski POW). Z jej szeregów wywodzili się pierwsi żołnierze pułku – ludzie z różnych warstw społecznych i o różnych poglądach politycznych, których łączyła miłość do ojczyzny. Była to na ogół młodzież zupełnie nie wyszkolona wojskowo i nie obeznana z ogniem, dopiero na froncie przechodził swój chrzest bojowy. W miarę napływów ochotników oddziały stopniowo odchodziły na front. Pierwszy batalion po zaledwie miesięcznym przeszkoleniu 28 grudnia wyruszył na ukraiński front do Małopolski Wschodniej, drugi batalion w kilka dni potem wyjechał pod Lwów.

Trzeci batalion formował się w Radomiu, stąd jedna kompania odeszła wkrótce na front cieszyński. Walczyła pod Skoczowem, Wilamowicami i Mirwą. Po zawarciu rozejmu z Czechami kompania powróciła do Radomia i w składzie trzeciego batalionu odeszła na front, gdzie połączyła się z resztą pułku. W grudniu 1919 batalion zapasowy pułku stacjonował w Opatowie.

W licznych bojach pułk stracił przeszło 400 oficerów i szeregowych poległych i zmarłych z ran oraz około 1000 rannych. 25 oficerów i szeregowych, w uznaniu zasług i wykazanego na polach bitew męstwa, odznaczonych zostało Krzyżami Virtuti Militari, 200 żołnierzy zaś otrzymało Krzyże Walecznych.

Mapy walk pułku

• 
  Tereny działań pułku w latach 1918–1920
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 

Kawalerowie Virtuti Militari

Order Virtuti Militari

Żołnierze pułku odznaczeni Krzyżem Srebrnym Orderu Virtuti Militari za wojnę 1918–1920
mjr Władysław Czapliński	kpt. Włodzimierz Dąbrowski	kpt. Kazimierz Fiala
por. Jan Fuglewicz	por. Jan Górnicki	por. Jan Górnicki
kpr. Jan Głuszek	por. Czesław Józefczyk	płk Stanisław Kalabiński
sierż. Jan Kalinowski	plut. Piotr Kiljański	kpr. Jan Kokoszka
kpt. Jan Korkiewicz	pchor. Stanisław Koziełło	sierż. Józef Kubalczyk
kpr. Jan Kućma	mjr Karol Kurek nr 4692	por. Zbigniew Łodziński
por. Stefan Łomnicki	por. Stanisław Majewski	por. Jan Malec
kpr. Andrzej Morawski	ś.p. kpt. Jan Ogrodnik nr 6329	sierż. Józef Salagan
por. Karol Tomkowicz

Pułk w okresie pokoju

27 DP w 1938

Do 21 września 1921 stacjonował w Suwałkach, w koszarach „kawaleryjskich”, a później dyslokowany został do garnizonu Łuck. Wchodził w skład 27 Dywizji Piechoty. Kadra batalionu zapasowego stacjonowała we Włodzimierzu Wołyńskim.

19 maja 1927 roku Minister Spraw Wojskowych marszałek Polski Józef Piłsudski ustalił i zatwierdził dzień 11 maja, jako datę święta pułkowego.

Na podstawie rozkazu wykonawczego Ministerstwa Spraw Wojskowych do Departamentu Piechoty o wprowadzeniu organizacji piechoty na stopie pokojowej PS 10-50 z 1930 roku, w Wojsku Polskim wprowadzono trzy typy pułków piechoty. 24 pułk piechoty zaliczony został do typu I pułków piechoty (tzw. „normalnych”). W każdym roku otrzymywał około 610 rekrutów. Stan osobowy pułku wynosił 56 oficerów oraz 1500 podoficerów i szeregowców. W okresie zimowym posiadał batalion starszego rocznika, batalion szkolny i skadrowany, w okresie letnim zaś batalion starszego rocznika i dwa bataliony poborowych.

Obsada personalna i struktura organizacyjna w marcu 1939
Stanowisko	Stopień, imię i nazwisko
Dowództwo, kwatermistrzostwo i pododdziały specjalne
dowódca pułku	ppłk dypl. Julian Józef Grudziński
I zastępca dowódcy	ppłk Ludwik Konarski
adiutant	kpt. Maksymilian Rogalski
starszy lekarz	mjr dr Franciszek Majkowski
młodszy lekarz	por. lek. Jerzy Nowodworski
kmdt podokręgu ZS Łuck	kpt. adm. (piech.) Józef Filar
oficer placu Łuck	kpt. adm. (piech.) Adolf Porębski
II zastępca dowódcy (kwatermistrz)	mjr Paweł Łuczak
oficer mobilizacyjny	kpt. Tadeusz Stanisław Kosterkiewicz
zastępca oficera mobilizacyjnego	kpt. Wacław Sosiński
oficer administracyjno-materiałowy	p.o. chor. Jan Hałoń
oficer gospodarczy	kpt. int. Jan Borkowski
oficer żywnościowy	chor. Jan Skulina
oficer taborowy	kpt. tab. Jakub Jędrzejewski
kapelmistrz	ppor. rez. pdsc. Tadeusz Strucki
dowódca plutonu łączności	por. Franciszek Górski
dowódca plutonu pionierów	por. Józef Godlewski
dowódca plutonu artylerii piechoty	por. art. Julian Gozdal
dowódca plutonu ppanc.	ppor. Mieczysław Tabaczek
dowódca oddziału zwiadu	por. Włodzimierz Budrewicz
I batalion
dowódca batalionu	mjr Aleksander Wilhelm Hertlejn
dowódca 1 kompanii	kpt. Wacław Tadeusz Dziewulak
dowódca plutonu	ppor. Zdzisław Feliks Gajdziński
dowódca plutonu	chor. Władysław Wójcik
dowódca 2 kompanii	vacat
dowódca plutonu	ppor. Wilhelm Rusinkiewicz
dowódca 3 kompanii	por. Józef Ignacy Żuławiński
dowódca plutonu	ppor. Zbigniew Buyko
dowódca plutonu	ppor. Zbigniew Władysław Kąsinowski
dowódca plutonu	chor. Tomasz Gutkowski
dowódca 1 kompanii km	por. Piotr Łupiński
dowódca plutonu	por. Aleksander Julian Knauff
II batalion
dowódca batalionu	mjr Konrad Roman Hanak
dowódca 4 kompanii	p o. por Tadeusz Ludwik Strączek
dowódca plutonu	ppor. Marian Wożniak
dowódca 5 kompanii	kpt. Józef Owsiak
dowódca plutonu	ppor. Marian Gronowicz
dowódca plutonu	ppor. Czesław Wacław Markiewicz
dowódca 6 kompanii	kpt. Stanisław Dziewulski
dowódca plutonu	ppor. Otton Willibald Schulz
dowódca 2 kompanii km	kpt. Jan Banasiak
dowódca plutonu	ppor. Onufry Muszyński
dowódca plutonu	chor. Stefan Mojko
III batalion
dowódca batalionu	mjr Leonard Skulski
dowódca 7 kompanii	por. Władysław Kiszczak
dowódca plutonu	ppor. Antoni Jan Allery
dowódca 8 kompanii	por. Czesław Głowacki
dowódca plutonu	ppor. Zygmunt Józef Joniec
dowódca 9 kompanii	por. Stefan Kluch
dowódca plutonu	ppor. Bronisław Czarnocki
dowódca 3 kompanii km	kpt. Wiktor Janczewski
dowódca plutonu	ppor. Witold Gołoński
na kursie	por. Stefan Żytnicki
Dywizyjny Kurs Podchorążych Rezerwy 27 DP
dowódca	mjr Wójcicki Roman Antoni
dowódca plutonu strzeleckiego	kpt. Tadeusz Zbigniew Zbiegień
dowódca plutonu strzeleckiego	por. Socha Czesław
dowódca plutonu strzeleckiego	por. Świętochowski Rajmund
dowódca plutonu km	kpt. Dyl Marian Stanisław
24 obwód przysposobienia wojskowego „Łuck”
kmdt obwodowy PW	mjr adm. (piech.) Włodzimierz Jan Wojtych
kmdt powiatowy PW Łuck	kpt. adm. (piech.) Adam Dybczyński (*)
kmdt powiatowy PW Horochów	por piech. Wincenty Marciniak (*)
kmdt powiatowy PW Dubno	kpt. adm. (piech.) Stanisław Wacław Wysocki (*)

24 pp w kampanii wrześniowej

Mobilizacja

24 pp był jednostką administracyjną i mobilizującą. Mobilizację alarmową rozpoczął 14 sierpnia od godz. 0.20, a zakończył 16 sierpnia. W planie mobilizacyjnym „W” 24 pp w Łucku mobilizował w grupie jednostek oznaczonych kolorem zielonym, w mobilizacji alarmowej, w czasie od Z+24 do Z+40 pułk na etatach wojennych. Dodatkowo mobilizował dla 27 DP pododdziały w czasie od Z+48 do Z+50:

• kompanię kolarzy nr 23,
• kolumnę taborową nr 218,
• kolumnę taborową nr 219.

dla obrony przeciwlotniczej wojsk:

• kompanię km plot. typ A nr 7, w czasie Z+50

dla potrzeb Okręgu Korpusu nr II

• kompanię asystencyjną nr 22, w czasie Z+24.

W ramach I rzutu mobilizacji powszechnej w terminie od 31 sierpnia do 3 września zmobilizował:

• batalion marszowy 24 pp,
• uzupełnienie marszowe kompanii kolarzy nr 23.

W trakcie mobilizacji nie zdołano skompletować pełnej kompanii przeciwpancernej, jedynie wystawiono jeden pluton z trzema armatami. Uzupełnienie miało nastąpić w rejonie koncentracji dywizji. Bataliony 16 sierpnia odbyły ostre strzelania. 17 sierpnia dowódca dokonał przeglądu zmobilizowanego pułku, po mszy św. odbyło się zaprzysiężenie. 17 i 18 sierpnia 24 pp opuścił garnizon czterema transportami kolejowymi. Jako pierwszy 17 sierpnia o godz. 22.00 wyjechał I batalion w nocy 17/18 sierpnia, II batalion rano 18 sierpnia dowództwo pułku i pododdziały pozabatalionowe, a jako ostatni 18 sierpnia o godz. 12.00 III batalion. W ślad za pułkiem odjechała 18 sierpnia 7 kompania ckm plot. i 23 kompania kolarzy i inne pododdziały dywizyjne z garnizonu w Łucku. 18 i 19 sierpnia pułk dotarł do stacji Nowa Wielka Wieś i Brzoza na południe od Bydgoszczy, gdzie został wyładowany z transportów kolejowych. I batalion odszedł na kwatery w Nowej Wielkiej Wsi, II batalion w Prądocinie, III batalion we wsi Tarkowo i okolicy. Prowadzono szkolenie, ćwiczenia zgrywające, uzupełniano braki oraz wykonano umocnienia w postaci rowów strzeleckich. 25 sierpnia w godzinach popołudniowych załadowano na transporty kolejowe 24 pp. II batalion odjechał ze stacji Brzoza do stacji Skórcz, skąd przeszedł na biwak do rejonu leśniczówki Młynki. I i III bataliony załadowały się na stacji kolejowej w Nowej Wielkiej Wsi rano 26 sierpnia. III batalion wyładował się z transportu na stacji Zelgoszcz i przeszedł na biwak w lesie Brzoska 3 km na zachód od Lubichowa. I batalion rozmieszczony został w majątku państwowym nad jeziorem Borzechowo. W Lubichowie zajęły kwatery pododdziały pułkowe i dowództwo 24 pp. 7 kompania ckm plot. została przewieziona z Inowrocławia do stacji Zelgoszcz i przeszła do Lubichowa, gdzie zorganizowała obronę przeciwlotniczą. 31 sierpnia Generalny Inspektor Sił Zbrojnych rozwiązał Korpus Interwencyjny, a 27 DP została przydzielona do Armii „Pomorze”. Zgodnie z zamierzeniami miała stanowić odwód armii w rejonie Chełmno, Chełmża. Przez cały dzień 31 sierpnia dywizja oczekiwała na podstawienie transportu kolejowego do przewiezienia w rejon planowanej dyslokacji.

Działania bojowe

Pułk walczył w składzie 27 DP

W kampanii wrześniowej 1939 roku pułk walczył w składzie macierzystej 27 Dywizji Piechoty, walczącej w ramach Armii „Pomorze”.

Boje na Pomorzu

27 Dywizja Piechoty otrzymała rozkaz marszu pieszego ok. godz. 9.00 1 września. Między godz. 10.00-12.00 oddziały 27 DP podjęły marsz pieszy przez Bory Tucholskie w kierunku Fordonu w trzech kolumnach. 24 pp podjął marsz w kolumnie wschodniej dywizji wraz z II dywizjonem 27 pułku artylerii lekkiej, 27 dywizjonem artylerii ciężkiej, 27 motorową baterią artylerii przeciwlotniczej, 7 kompanią ckm plot. typu A, taborami dywizyjnymi i II rzutem kwatery głównej 27 DP. Marsz prowadzono szosą Lubichowo - Wielki Bukowiec, Osie, Drzycim, Plewno, Przechowo. W międzyczasie o godz. 12.30 rozkazem dowódcy Armii „Pomorze” gen. dyw. Władysława Bortnowskiego 27 DP wraz z 9 Dywizją Piechoty miała uderzyć na niemiecką 3 DPanc. z rejonu Bysław, Bysławek. Nastąpiła zmiana trasy marszu. W godzinach popołudniowych rozkazem Naczelnego Wodza, 27 DP powróciła na poprzednią trasę marszu, tracąc czas i siły na ten przemarsz. W nocy ok. godz. 21.00 rozkazem dowództwa armii, na odcinku linii kolejowej Wierzchucin-Lniano-Laskowice miały zostać podstawione cztery składy pociągów dla przerzutu części 27 DP do rejonu przeznaczenia. Przerzucony transportem kolejowym miał być 24 pp bez I batalionu. Oddziały 27 DP zostały zawrócone rozkazem dowódcy dywizji w kierunku południowo-wschodnim, do stacji załadowczych.

O świcie 2 września 24 pp znajdował się w marszu na odcinku Tleń-Lniano. Z uwagi na brak transportów kolejowych 24 pp miał maszerować w kolumnie głównej dywizji, jako jej straż przednia wraz z II/27 pal i plutonem saperów 27 batalionu saperów poprzez Lniano, Błądzim, Tuszyny, Łowin, Pruszcz Pomorski. Po dojściu do rejonu Pruszcza Pomorskiego pułk miał zająć obronę frontem na północ i być w gotowości do wsparcia 50 pułku piechoty w walce w okolicach Świekatowa. O godz. 6.00 II/24 pp dotarł do Lniana, III/24 pp pomylił drogę i przybył do Lniana o godz.9.00. I/24 pp również w nocy pomylił drogę i dalej był jeszcze w marszu. O godz. 10.00 24 pp bez I/24 pp wraz z II dywizjonem 27 pal rozpoczął marsz mając jako awangardę III batalion, kompania zwiadowców rozpoznawała drogę. O godz. 11.00 przekroczył pułk szosę Świecie-Tuchola, o godz. 13.00 przeszedł przez Szewno. Po przejściu torów kolejowych linii Świekatowo-Pruszcz, w rejonie przejazdu kolejowego z rejonu wsi Tuszyny, czołowy III batalion został ostrzelany ogniem artylerii, czołgów i broni maszynowej. III batalion dostał się w zasadzkę ogniową zamaskowanych niemieckich czołgów. Batalion rozwinął się w obronie na linii nasypu i torów kolejowych. Szczególnie duże straty poniosła 8 kompania strzelecka i 3 kompania ckm. Natarcie niemieckich czołgów na III/24 pp skutecznie powstrzymała ogniem na wprost 4 bateria 27 pal, zmuszając czołgi do odwrotu. W trakcie przekraczania szosy Świecie-Tuchola II/24 pp został zbombardowany przez lotnictwo niemieckie, co opóźniło jego wejście do walki. O godz. 14.00 dowódca pułku wprowadził do walki II/24 pp, który miał wykonać natarcie na Tuszyny. Czołowa 4 kompania strzelecka nacierając doszła do Tuszyny, gdzie została rozbita przez niemieckie czołgi. Przy wsparciu ogniowym całego II dywizjonu 27 pal, pozostałe kompanie II batalionu wyparły ok. godz. 15.00 niemieckie oddziały z Tuszyna. Ok. godz. 15.30 na Tuszyny niemieckie czołgi i piechota wykonały kontratak z rejonu Świekatowa i Lubani-Lipin. II batalion został wyparty ze wsi na linię toru kolejowego Świekatowo-Pruszcz. Wspierający II/24 pp pluton artylerii piechoty 24 pp zniszczył kilka niemieckich czołgów. W walce poległ między innymi z kompanii ppanc. ppor. rez. Daniel Tebus. Ok. godz. 16.00 oddziały niemieckie wzmogły napór na 24 pp, czołgom niemieckim udało się podejść pod stanowiska II/27 pal i rozwijającego się na stanowiskach ogniowych 27 dac. Baterie obu dywizjonów zatrzymały niemieckie natarcie ogniem na wprost, zniszczyły kilka czołgów niemieckich. Po godz. 18.00 II/27 pal za zgodą ppłk. dypl. Juliana Grudzińskiego odmaszerował w kierunku przedmościa bydgoskiego. 24 pp zgodnie z rozkazem płk. dypl. Gwido Kawiński walczył do zmroku z niemieckimi oddziałami w rejonie toru kolejowego Świekatowo-Pruszcz Pomorski, ponosząc dalsze ciężkie straty. Ok. godz. 18.00 w rejon obrony 24 pp przybył 84 batalion piechoty, który objął odcinek obrony pomiędzy jeziorem Szewnik i Branickim. O godz. 19.00 dowódca 24 pp po uzyskaniu informacji o wycofaniu się 27 DP rozkazał pułkowi bez I batalionu oderwać się od nieprzyjaciela i wycofać się w kierunku wsi Franciszkowo i Bramka. II batalion pomaszerował szosą Świecie-Tuchola w kierunku Bramki, do II/24 pp dołączyła część kompanii III batalionu. Marsz odbywał się w ciężkich warunkach, po zatłoczonej szosie taborami, uchodźcami cywilnymi i maszerującymi oddziałami. Szosa była ostrzeliwana dalekim ogniem broni maszynowej. Kompanie rozproszyły się i maszerowały polnymi drogami i bezdrożami. Dowódca III batalionu wraz jego częścią nie otrzymał rozkazu o odwrocie. W późnych godzinach nocnych po zorientowaniu się, że pododdziały pułku odmaszerowały, zebrał resztę batalionu i podjął marsz w kierunku północnym. I batalion dotarł w rejon Szewna ok. godz. 15.00, o godz. 16.00 rozkazem dowódcy Piechoty Dywizyjnej 27 DP płk. dypl. Gwido Kawińskiego skierował się marszem szosą Tuchola-Świecie w kierunku Wisły. Do I/24 pp dołączyła kompania przeciwpancerna 24 pp bez plutonu i pluton artylerii piechoty 24 pp, w rejonie Franciszkowa ok. godz. 17.00 został zbombardowany przez niemieckie lotnictwo. Po uporządkowaniu I batalion dotarł do szosy Świecie-Bydgoszcz. Dalszy marsz zatłoczoną szosą podjął w kierunku Trzeciewca.

Nocą 2/3 września po rozproszeniu się w marszu II i część III batalionu pod dojściu do szosy Tczew-Bydgoszcz, zebrały się w sile 300-350 żołnierzy pod dowództwem mjr. Romana Wójcickiego. Pozostałość III batalionu z mjr. Leonardem Skulskim w marszu przyłączyła się do 35 pułku piechoty ppłk. dypl. Jana Maliszewskiego z 9 Dywizji Piechoty. Do nich dołączył również mjr Roman Wójcicki z pozostałością II i resztkami III batalionu. Maszerujące za 35 pp ku Wiśle pozostałości II/24 pp i III/24 pp ze względu na bombardowania odłączyły się od poprzedzającego ich 35 pp. Napotkanym grupom żołnierzy II i III batalionu oraz pododdziałów pozabatalionowych w rejonie Świecia dowódca pułku nakazał przeprawić się na wschodni brzeg Wisły i maszerować następnie do Torunia. W nocy dowódca 24 pułku ppłk dypl. Julian Grudziński przeprawił się przez Wisłę w rejonie Świecia i następnego dnia dotarł do Torunia. Żołnierzy z 24 pp na wschodnim brzegu Wisły zbierał ppor. Zbigniew Buyko, a następnie ich odprowadził do Torunia. O świcie 3 września I batalion 24 pp wraz z plutonem artylerii piechoty i resztą kompanii ppanc. dotarł do wsi Włóki, razem z 23 pp i bateriami 27 pal. 23 pp zajął obronę na przedmościu bydgoskim od brzegu Wisły do Stronna, za 23 pp w rejonie wsi Wilcze jako odwód zajął stanowiska I/24 pp. Batalion był też częściowo zdekompletowany, w trakcie odwrotu zaginęło wielu żołnierzy, wśród nich ppor. Zbigniew Kąsinowski, który dostał się do niewoli. Pluton artylerii piechoty wspierał 23 pp w obronie na szosie gdańskiej w rejonie Żołędowa. Po walce 23 pp wzmocnionego artylerią od godz. 11.00 do godz. 16.00, rozkazem dowódcy przedmościa gen. bryg. Stanisława Grzmot-Skotnickiego bataliony 27 DP zostały wycofane przez Fordon, Bydgoszcz, Kapuściska Dolne i okolice, za Brdę. W tym czasie część oddziałów i pododdziałów była ostrzelana przez dywersantów niemieckich. Pod ostrzałem znalazł się w Bydgoszczy pluton artylerii piechoty 24 pp. Po południu I/24 pp wykonał marsz ze wsi Wilcze za rzekę Brdę, gdzie ubezpieczał odwrót oddziałów dywizji. Wieczorem do I/24 pp dołączył ppłk dypl. Julian Grudziński, który otrzymał rozkaz obrony od nocy 3/4 września odcinka od ujścia Małej Strugi do Brdy, podporządkowano mu I i III bataliony 23 pp, całą artylerię dywizyjną, 11 dywizjon artylerii konnej z dwoma bateriami i 27 batalion saperów. 4 września pododdziały 24 pp wraz ze zgrupowaniem 27 DP pozostawały w obronie na linii Brdy, zwalczając niemieckie patrole i tocząc potyczki z dywersantami niemieckimi w Bydgoszczy i okolicach. 4 września w godzinach przedpołudniowych do niewoli dostały się pozostałości II batalionu w rejonie stacji kolejowej Drzycim na Pomorzu. Do niewoli trafili mjr Roman Wójcicki, por. Bolesław Węglowski, por. Andrzej Puścion, 7 innych oficerów batalionu i wielu żołnierzy. 4 i 5 września do niewoli trafiła część III batalionu pod dowództwem mjr. Leonarda Skulskiego w lasach Nadleśnictwa Wierzchlas, a wśród nich por. Aleksander Sałacki, por. Stefan Żytnicki, 2 oficerów batalionu i duża grupa żołnierzy. Do niewoli w „kotle pomorskim” dostali się por. Włodzimierz Budrewicz, ppor. Olgierd Czerniewicz - płatnik, dowódcy pododdziałów pułkowych por. Józef Godlewski i ppor. Józef Macichowski oraz duże grupy żołnierzy. Ponadto w dniu 3, 4 września w rejonie Bydgoszczy i później w Toruniu dołączyło wielu żołnierzy, którzy przedarli się z okrążenia lub przeprawili się przez Wisłę. Podążające za Brdę grupki żołnierzy II i III batalionu, które wyrwały się z okrążenia, toczyły walki z dywersantami niemieckimi w Bydgoszczy, w trakcie walk poległ por. Stefan Kluch dowódca 7 kompanii strzeleckiej.

Walki odwrotowe na Kujawach

O świcie 5 września 24 pp bez dwóch batalionów i części pododdziałów pułkowych wycofał się znad Brdy i podjął marsz odwrotowy poprzez Wypaleniska, Kabat do Nadleśnictwa Cierpice. Po dotarciu na miejsce pododdziały wypoczywały i prowadzono reorganizację i odtwarzanie pododdziałów 23 pp i nowego II batalionu 24 pp. Do I batalionu dodano nową 4 kompanię strzelecką sformowaną z żołnierzy 50 pp. II batalion formowano z rozbitków II i III batalionu, pododdziałów pułkowych i innych zniszczonych jednostek WP, których nie odtwarzano, dowództwo formowanego II batalionu objął kpt. Wacław Dziewulak. 6 września do świtu oddziały 27 DP dokonały przegrupowania, poprzez przewiezienie kolumną samochodów ciężarowych do rejonu Torunia. 24 pp z I i II batalionem zajęły stanowiska w rejonie Złotorii dozorując linię rzeki Wisły i obsadzając mosty w Toruniu. W dalszym ciągu uzupełniano oba bataliony, dołączył oddział przyprowadzony przez ppor. Zbigniewa Buyko, który włączono do II batalionu. Bataliony piechoty szczególnie II/24 pp były niekompletne i słabo uzbrojone w ciężką broń piechoty. Ponadto do 24 pp 6 września jako jego III batalion włączono 82 batalion piechoty pod dowództwem mjr. Emila Niemca, który stanął na postoju jako odwód pułku w cegielni Rudak. Dodatkowo odtworzono artylerię dywizyjną poprzez wcielenie dwóch samodzielnych dywizjonów, służby i zakłady dywizyjne, uzupełniono amunicję, broń, wyposażenie żołnierzy oraz żywność z magazynów toruńskich.

6 września o zmroku 24 pp opuścił Toruń, rano 7 września pułk obsadził odcinek Wisły od Torunia do Ciechocinka. Następnie w nocy 7/8 września 24 pp podjął marsz odwrotowy na czele kolumny głównej 27 DP wraz z 48 dywizjonem artylerii lekkiej i 27 dac szosą Brzoza-Aleksandrów Kujawski do rejonu Zalesie, Raciążek. Za 24 pp miał maszerować pułk zbiorczy płk. dypl. Kazimierza Majewskiego. Po osiągnięciu nakazanego rejonu 8 września, 24 pp stanął w odwodzie 27 DP, z I batalionem w Turznie, II batalionem w Raciążku, a III batalion w Zalesiu na północny zachód od Turzna. Nocą 8/9 września 24 pp podjął marsz w kolumnie północnej, wraz z 27 bsap. 48 dal i 27 dac, za nim w straży tylnej maszerował 208 pp (dawniej jako pułk zbiorczy płk. dypl. Kazimierza Majewskiego) wraz z 68 dywizjonem artylerii lekkiej. Po osiągnięciu celu 9 września o świcie 24 pp zajął obronę: I batalionem w rejonie Sarnówko, Kazimierzewo, II batalionem na odcinku Kazimierzewo, Mikanowo, a III batalion w lesie Mikanowo w odwodzie pułku.

Walki w rejonie Włocławka

Zgodnie z rozkazem dowódcy armii, 27 DP dokonała przegrupowania nocą 9/10 września zajmując obronę na linii rzeki Zgłowiączki od Włocławka po Turowo Nowe. Z ugrupowania dywizji wydzielono Oddział Wydzielony w sile 24 pp bez III batalionu z 48 dal bez plutonu. OW ppłk. Grudzińskiego po skoncentrowaniu się w Starym Brześciu miał przejść o północy do lasu Osięciny, skąd miał prowadzić rozpoznanie w kierunku Przysieku, Radziejowa i Piotrkowa Kujawskiego. W przypadku niemieckiego natarcia miał opóźniać działania w rejonie Osięcin do końca dnia 9 września, następnie wycofać się w stronę Brześcia Kujawskiego. Do folwarku Żakowice wysunięto Oddział Wydzielony mjr. Mieczysława Iphorskiego-Lenkiewicza w składzie kawalerii dywizyjnej 27 DP, kompanii strzeleckiej 24 pp, plutonu kolarzy, plutonu ckm i plutonu 48 dal. Po zajęciu nakazanego rejonu ten OW miał podlegać ppłk Grudzińskiemu. III/24 pp przebywał w dworze Smólsk jako odwód dowódcy 27 DP. Maszerujący z niewiadomych przyczyn tylko I/24 pp z plutonem artylerii piechoty i 48 dal pod dowództwem mjr. Aleksandra Hertleina, 4 kilometry na wschód od Osięcin nawiązał kontakt bojowy ok. godz. 11.00 z oddziałami niemieckiej 208 DP, które maszerowały szosą Radziejów-Brześć. I batalion ze wsparciem 48 dal odrzucił III batalion niemieckiego 309 pp zajmując las dochodząc do wsi Karolin i patrolem zajął Osięciny. Niemiecki kontratak całego 309 pp zatrzymał natarcie I batalionu i Kawalerii Dywizyjnej 27 DP. Groźba oskrzydlenia zmusiła I/24 pp do odwrotu poprzez folwark Żakowice na Brześć Kujawski. Jednocześnie niemieckim 208 oddziałem rozpoznawczym opanowano Osięciny, a następnie oddział ten podjął pościg za wycofującym się za I batalionem 24 pp, atakując go wielokrotnie podczas odwrotu, ze skrzydła. Odwrót całego OW wspierał II dywizjon 9 pułku artylerii lekkiej. Wieczorem 10 września I batalion 24 pp wraz z plutonem artylerii piechoty i częścią kompanii ppanc., przeszedł do majątku Nowy Dwór, w nocy dołączyła pozostała część I/24 pp, która czasowo dotarła do folwarku Falborek. Po godz. 17.00 z uwagi na przełamanie obrony I batalionu 22 pułku piechoty na rzece Zgłowiączce i opanowanie przez niemiecki 122 pp ze składu 50 DP wsi Nowy Młyn przegrupowano ze wsi Smólsk do wsi Słone odwodowy III batalion 24 pp. III/24 pp wzmocniony kompanią zwiadowców i plutonem artylerii piechoty z 22 pp wykonał kontratak ze wsparciem 2 baterii 68 dal, 6 baterii 9 pal i 27 dac na niemiecki przyczółek i wieś Nowy Młyn. Wyparł do godz. 18.00 niemiecką piechotę za rzekę Zgłowiączkę i odzyskał wieś.

Na rozkaz dowódcy armii w nocy 10/11 września 27 DP dokonała częściowego przegrupowania, w jego ramach 24 pp zajął nowe stanowiska. Obrona pułku oparta była o południowy brzeg rzeki Zgłowiączki i rzece Przedpolnej od Rudy do dworu Nowa Wieś. I batalion z kompanią ppanc. zajął obronę na linii rzeki Przedpolnej na odcinku od szosy Brześć Kujawski-Włocławek do dworu Nowa Wieś. III batalion wzdłuż rzeki Przedpolnej, od ujścia do Zgłowiączki do szosy Brześć Kuj.-Włocławek. II batalion wzdłuż Zgłowiączki od ujścia Przedpolnej do wsi Ruda. Pluton artylerii piechoty 24 pp stał w lesie na południe od Mielęcina, dowództwo w gajówce Zofiówka. Od rana oddziały Brygady Piechoty „Netze” atakowały stanowiska 24 pp od wsi Ruda do szosy Brześć Kuj.-Włocławek, niemieckie lotnictwo silnie bombardowało ten odcinek obrony, a niemiecka ciężka artyleria ze wschodniego brzegu Wisły ostrzeliwała rejon obrony 27 DP. Wszystkie natarcia niemieckie do godzin popołudniowych zostały odparte. Późnym popołudniem na skrzydło III batalionu z rejonu Pikutkowa wyszło niemieckie natarcie wzdłuż szosy Brześć Kujawski-Włocławek na Józefowo, Przyborowo. III/24 pp nie wytrzymał natarcia i wycofał się na folwark Łuby. Zdołano zatarasować dalszy atak oddziałów niemieckich zawałami leśnymi na szosie Brześć-Włocławek, wycofanie się III batalionu spowodowało też odwrót II batalionu. Oba bataliony 24 pp poniosły duże straty, doszło do rozczłonkowania części batalionów. Jednak ze względu na zawały i przeszkody terenowe natarcie niemieckie zatrzymało się przed folwarkiem Łuby. Utracony teren został odbity nocnym natarciem 11/12 września przez II batalionu 22 pp. 12 września rano po uporządkowaniu II i III bataliony zajęły obronę na linii rzeki Przedpolnej. Rano na odcinku I batalionu 24 pp oddziały BP „Netze” próbowały dwukrotnym natarciem przełamać obronę z rejonu Smólska na dwór Nowa Wieś, oba natarcia odparto przy wsparciu 48 dal. Po godz. 13.00 24 pp wraz 48 dal z uwagi na wyczerpanie walkami został zluzowany przez 22 pp i dywizjon 9 pal, przeszedł do odwodu 27 DP. Przed wieczorem 24 pp wraz z 48 dal zajął na biwak rejon na zachód od gajówki Widoń, wzg. 94,4, po obu stronach drogi Widoń-Warząchewka Polska. Od 12 września 27 DP weszła w skład Grupy Operacyjnej gen. bryg. Michała Karaszewicza-Tokarzewskiego, podlegającej Armii „Pomorze”. 13 września pozostając nadal w odwodzie dywizji 24 pp przegrupował się do rejonu Nowa Huta, Górki, Krzywie, Rumunki Nowe.

Udział w bitwie nad Bzurą

13 września o godz. 13.00 24 pp bez II i III batalionu wraz z 4 baterią 27 pal otrzymał rozkaz wymarszu w rejon Płocka celem wsparcia 19 pułku piechoty, przy likwidacji niemieckiego przyczółka na Wiśle w Radziwiu. Pozostałe bataliony przegrupowały się do Leśniewic jako odwód 27 DP. Wieczorem za pułkiem wysłano dwa pozostałe bataliony z baterią 27 pal. O świcie 14 września 24 pp bez dwóch batalionów osiągnął Gostynin. Po zmianie rozkazów do natarcia na Radziwie zostało wyznaczone zgrupowanie pod dowództwem płk dypl. Gwido Kawińskiego w jego skład oprócz 19 pp wszedł 24 pp bez III batalionu wzmocniony IV batalionem 23 pp 4/27 pal i 48 dal. Pułk wyruszył natychmiast do Łącka. III/24 pp zajął stanowiska w Kozicach w odwodzie 23 pp, który wchodził w skład zgrupowania osłonowego dywizji. Pułk po przybyciu w rejon Ludwikowa miał prowadzić natarcie wzdłuż toru kolejowego obok II batalionu 19 pp w kierunku na Radziwie, ze wsparciem 4/27 pal. IV/23 pp miał stanowić odwód pułku. O godz. 14.00 do natarcia przystąpił po północnej stronie toru kolejowego 24 pp z I batalionem w pierwszym rzucie i II batalionem w drugim rzucie. Po przejściu ok. 500 metrów natarcie natknęło się na wychodzące do natarcia niemieckie bataliony 8 pp 3 DP. Doszło do ciężkich i chaotycznych walk, boju spotkaniowego. Niemiecki II batalion 8 pp wdarł się na przystanek kolejowy Łąck, lecz został okrążony przez 24 pp i odcięty od niemieckiego III batalionu 8 pp. Walki wygasły w godzinach wieczornych. Po północy 15 września zgrupowanie płk. dypl. Kawińskiego przystąpiło do ponownego natarcia. Przy wsparciu 48 dal, 68 dal, 4/27 pal i I dywizjonu 5 pułku artylerii lekkiej. Natarcie I/24 pp i II/19 pp wyparło niemiecki batalion z przystanku kolejowego Łąck, do rana w ciężkich walkach wyparto niemiecki 8 pp z lasu Nadleśnictwa Łąck. O godz. 11.00 niemiecka piechota przeprowadziła na stanowiska 24 pp i 19 pp silny kontratak, który odparto. Dalsze natarcie 19 i 24 pp doprowadziło do zajęcia przez I batalion 24 pp folwarku Góry, a przez 19 pp gajówki Góry i Budek Ciechomskich. Dalsze natarcie obu pułków planowane na godz. 14.00 zostało odwołane przez dowódcę 27 DP gen. bryg. Juliusza Drapellę. Oba pułki zgrupowania płk. Kawińskiego zostały wycofane na linię Woli Łąckiej-jeziora Zdworskiego. III batalion 24 pp w godzinach południowych wykonał wypad z rejonu Sokołowa przez Zaborów w kierunku wsi Holendry. Po powrocie został skierowany do Leśniewic do odwodu dowódcy dywizji. Wieczorem dowódca 27 DP otrzymał rozkaz przejścia na nową linię obrony w rejonie Gąbina. W tym celu późnym wieczorem III batalion 24 pp wyruszył z Leśniewic do Okolusz celem osłony przegrupowania dywizji od strony północnej, Płocka. 24 pp bez III batalionu z IV batalionem 23 pp, 48 dal i 4/27 pal w nocy 15/16 września przemieścił się przez dwór Łąck, Gąbin, do lasów na północ od Gąbina.

24 pp osiągnął nakazany rejon rano 16 września, do godzin południowych zajął obronę odcinka od jeziora Zdworskiego do styku z III/24 pp, który tam organizował już obronę. Od popołudnia 24 pp odparł na swoim odcinku natarcia niemieckiej piechoty ze składu 3 DP wspartej atakami lotnictwa niemieckiego i ostrzałem artylerii. Stany osobowe 24 pp ze względu na straty osobowe spadły do 30% stanów wyjściowych. Zgodnie z rozkazem dowódcy Grupy Operacyjnej gen. bryg. Michała Tokarzewskiego-Karaszewicza po zmroku 27 DP miała wycofać się na nową rubież obrony Uderz Nowy, Iłów, Brzozów. O godz. 21.00 nastąpiła zmiana rozkazów dla 27 DP, która z rozkazu dowódcy GO miała powrócić na poprzednie stanowiska i wykonać natarcie częścią sił na Gąbin. O godz.0.30 17 września dowództwo 27 DP otrzymało kolejny rozkaz od dowódcy GO, o podjęciu na nowo odejścia na wcześniej wskazaną rubież obrony w rejonie Uderz Nowy, Iłów i Brzozów. Zmieniony ponownie rozkaz doprowadził do chaosu w dywizji. 24 pp opuścił swoje stanowiska w rejonie Gąbina o zmierzchu, maszerując w jednej kolumnie. Straż tylną stanowiła kompania strzelecka z plutonem artylerii piechoty. O godz.24.00 pułk otrzymał rozkaz zawrócenia do Gąbina i zajęcia poprzednich stanowisk. Do 24 pp dołączył też 19 pp maszerując od Gąbina i po północy z powrotem. 24 pp dotarł o świcie 17 września w okolice Gąbina, ale nim zdążył zając stanowiska przybył goniec z rozkazem ponownego odmarszu w kierunku Iłowa. Z powodu zatłoczenia drogi na Iłów pułk podjął marsz bocznymi polnymi drogami. Do godz.12.00 kolumna pułkowa maszerowała w całości, lecz po południu liczne naloty lotnictwa niemieckiego spowodowały rozerwanie kolumny i częściowe rozproszenie pododdziałów. Naloty niemieckie trwały do późnych godzin wieczornych. Szczególnie silnie został zbombardowany III/24 pp w rejonie dworu Studzieniec. Kolejny nalot rozbił i rozproszył 24 pp w rejonie Białego Potoku. Po zmroku w rejon Iłowa dotarły grupy żołnierzy pułku. Pozostałość pułku pomaszerowała w rejon Bzury.

W Puszczy Kampinoskiej i obronie Warszawy

Większość rozbitych przez lotnictwo niemieckie oddziałów 27 DP podążała na przeprawę przez Bzurą w rejonie Witkowic, a następnie przedzierały się przez Puszczę Kampinoską w kierunku Warszawy. W nocy 17/18 września ppłk dypl. Julian Grudziński zdołał zebrać niewielką grupę żołnierzy 24 pp nad Bzurą, rano przeprawił się z tymi żołnierzami na wschodni brzeg Bzury. 19 września w trakcie potyczki z pododdziałem niemieckim został ranny i 20 września dostał się do niewoli. Na wschodni brzeg Bzury przedostał się kpt. Wacław Dziewulak z częścią II batalionu, 19 września podczas marszu przez Puszczę Kampinoską, po walce resztki II batalionu zostały otoczone przez niemiecki oddział i skapitulowały. III/24 pp dołączył do resztek 4 Dywizji Piechoty i wraz z jej oddziałami sforsował Bzurę w rejonie Łaźnia-Witkowice. Następnie stoczył walkę w rejonie wsi Łasice, następnie z resztkami 14 pułku piechoty przebił się do Puszczy Kampinoskiej po Hilarowem. 21 września pozostałości batalionu przebiły się do Warszawy, gdzie zostały włączone do 29 pułku piechoty Strzelców Kaniowskich, resztki te wzięły udział w walce na odcinku Wola do kapitulacji stolicy. Pluton artylerii piechoty wieczorem 18 września wziął udział w wsparciu natarcia przez Bzurę z rejonu Kamiona pod Witkowicami. Po wystrzelaniu amunicji, pluton jako piechota usiłował przedrzeć się do puszczy, lecz 19 września pod Olszynką pluton z por. Julianem Gozdalem dostał się do niewoli. Ppor. Roman Milinowski i ppor. Harry Krauze po walce nad Bzurą w zbiorczym oddziale piechoty również dostali się do niewoli. Podczas tych walk 24 pp poniósł znaczne straty osobowe. Większość żołnierzy dostała się nad Bzurą i w Puszczy Kampinoskiej do niemieckiej niewoli. Wśród nich ranni kpt. Jan Banasiak, kpt. Marian Rogalski, wielu szeregowych. W trakcie przebijania się dostali się do niewoli mjr Aleksander Hertlajn, kpt. Wacław Dziewulak, kpt. Tadeusz Zbiegeń, por. Julian Gozdal, kpt. Piotr Janczewski oraz inni oficerowie i szeregowi. Wielu poległo wśród nich ppor. Mieczysław Sokołowski, ppor. Czesław Niewiadomski, ppor. Czesław Grzelachowski, ppor. Tadeusz Moszyński oraz duża grupa szeregowych pułku. Do połowy października w Borach Tucholskich walczył oddział 9 kompanii strzeleckiej 24 pp pod dowództwem por. Zbigniewa Orła, wobec beznadziejności dalszych działań partyzanckich rozwiązał oddział, a sam podczas przedzierania się na południowy wschód pod Bydgoszczą dostał się do niemieckiej niewoli.

Oddział Zbierania Nadwyżek 24 pp

Po odjeździe na Pomorze 24 pp dowództwo nad pozostałościami pułku w Łucku objął ppłk Ludwik Konarski. Po ogłoszeniu mobilizacji powszechnej w koszarach w Łucku stawili się następni rezerwiści, z których zmobilizowano batalion marszowy 24 pp i uzupełnienie marszowe dla 23 kompanii kolarzy. Z pozostałych rezerwistów i pozostałej kadry zawodowej sformowano Oddział Zbierania Nadwyżek 24 pp. 1 września 1939 koszary pułku zostały zbombardowane przez lotnictwo niemieckie, w jego wyniku zginęli i zostali ranni żołnierze 24 pp, uszkodzono kilka budynków. 6 i 7 września OZN 24 pp i batalion marszowy 24 pp wyruszyły do Włodzimierza Wołyńskiego celem wejścia w skład Ośrodka Zapasowego 27 Dywizji Piechoty. Po dotarciu do OZ 27 DP z zasobów żołnierzy 24 pp sformowano w dniach 7-11 września dodatkowe bataliony piechoty. Z 24 pp w OZ 27 DP sformowano pod dowództwem kpt. Wacława Sosińskiego i innych oficerów nie mniej niż dwa bataliony, które kwaterowały w sąsiednich wsiach i koszarach 23 pp we Włodzimierzu. I zastępcą dowódcy OZ 27 DP został ppłk Ludwik Konarski.

Struktura organizacyjna i obsada personalna we wrześniu 1939
Dowództwo
dowódca	ppłk dypl. Julian Grudziński
I adiutant pułku	kpt. Maksymilian Rogalski
II adiutant pułku	kpt. Tadeusz Zbigniew Zbiegień
oficer informacyjny	ppor. rez. Bogdan Bieńkowski
oficer łączności	por. Włodzimierz Budrewicz
kwatermistrz	kpt. Jan Banasiak
naczelny lekarz	ppor. lek. dr Edward Pełeszak
dowódca kompanii gospodarczej	ppor. rez. Józef Macichowski
I batalion
dowódca batalionu	mjr Aleksander Wilhelm Hertlein
adiutant batalionu	ppor. rez. Roman Malinowski
dowódca plutonu łączności	ppor. rez. Sokołowski
dowódca 1 kompanii strzeleckiej	kpt. Wacław Dziewulak
dowódca I plutonu	ppor. rez. Mieczysław Sokołowski
dowódca II plutonu	ppor. Józef Wojdak
dowódca III plutonu	ppor. Tadeusz Gładysz
dowódca 2 kompanii strzeleckiej	por. rez. Bolesław Mackiewicz
dowódca I plutonu	ppor. Wilhelm Rusinkiewicz
dowódca II plutonu	ppor. rez. Edward Nosko
dowódca III plutonu	ppor. rez. Wiktor Podobiński
dowódca 3 kompanii strzeleckiej	ppor. Zbigniew Władysław Kąsinowski
dowódca I plutonu	ppor. Harry Krause
dowódca II plutonu	ppor. Jan Józef Staroniewicz
dowódca III plutonu	NN
dowódca 1 kompanii ckm	por. Czesław Głowacki
dowódca I plutonu	plut. pchor. Marcinkiewicz
dowódca II plutonu	pchor. Sadownik?
dowódca III plutonu	NN
dowódca IV plutonu (taczanki)	ppor. Marian Pękalski
dowódca plutonu moździerzy	NN
II batalion
dowódca batalionu	mjr Roman Wójcicki
	kpt. Jan Banasiak
adiutant batalionu	ppor. rez. Edward Miezian
dowódca plutonu łączności	ppor. Antoni Mazurek
dowódca 4 kompanii strzeleckiej	por. rez. Bolesław Węglowski
dowódca I plutonu	ppor. Marian Woźniak
dowódca II plutonu	NN
dowódca III plutonu	NN
dowódca 5 kompanii strzeleckiej	por. rez. Andrzej Antoni Puścion
dowódca I plutonu	ppor. Marian Gronowicz
dowódca II plutonu	ppor. rez. Antoni Staniucha
dowódca III plutonu	ppor. rez. Władysław Rogowski
dowódca 6 kompanii strzeleckiej	por. Tadeusz Strączek
dowódca I plutonu	ppor. rez. Henryk Iwon
dowódca II plutonu	NN
dowódca III plutonu	ppor. rez. Bogdan Bieńkowski
dowódca 2 kompanii ckm	kpt. Wiktor Janczewski
III batalion
dowódca batalionu	mjr Leonard Skulski
adiutant batalionu	ppor. rez. Mieczysław Józef Wysocki
dowódca plutonu łączności	NN
dowódca 7 kompanii strzeleckiej	por. Stefan Kluch
dowódca I plutonu	NN
dowódca II plutonu	NN
dowódca III plutonu	NN
dowódca 8 kompanii strzeleckiej	por. rez. Aleksander Sałacki
dowódca I plutonu	ppor. Zygmunt Józef Joniec
dowódca II plutonu	ppor. rez. Stefan Kucharzewski
dowódca III plutonu	ppor. Zygmunt Wiśniewski
dowódca 9 kompanii strzeleckiej	por. Stefan Żytnicki
dowódca I plutonu	por. rez. Zbigniew Józef Orzeł
dowódca II plutonu	NN
dowódca III plutonu	NN
dowódca 3 kompanii ckm	kpt. Józef Owsiak
dowódca I plutonu	NN
dowódca II plutonu	NN
dowódca III plutonu	NN
dowódca IV plutonu	NN
dowódca plutonu moździerzy	NN
Pododdziały specjalne
kompania zwiadowców	ppor. Zbigniew Buyko
dowódca plutonu konnego	sierż. Stanisław Źróbek
dowódca plutonu kolarzy	plut. Chmiel
kompania przeciwpancerna	ppor. Mieczysław Tabaczek
dowódca I plutonu	ppor. rez. Daniel Tebus +2 IX 1939
dowódca II plutonu
dowódca III plutonu	sierż. pchor. Pawłowski
dowódca plutonu artylerii piechoty	por. art. Julian Gozdal
dowódca plutonu pionierów	por. Józef Godlewski
dowódca plutonu przeciwgazowego	NN
dowódca plutonu łączności	st. sierż. Adamus

Symbole pułkowe

Uroczystość poświęcenia szandaru

Pomnik ku czci poległych żołnierzy 24 pp w Łucku

Sztandar

17 czerwca 1922 marszałek Józef Piłsudski wręczył dowódcy pułku sztandar, ufundowany przez społeczeństwo Suwałk. Jego los po 1939 jest nieznany.

Odznaka pamiątkowa

Zatwierdzona Dz. Rozk. MSWojsk. nr 13, poz. 144 z 24 kwietnia 1930 roku. Odznaka ma kształt krzyża pokrytego białą emalią, z wciętymi ramionami zakończonymi kulkami. Na środku krzyża na okrągłej emaliowanej tarczy w otoku wieńca laurowego widnieje 24. Na ramionach krzyża wpisano nazwy pól bitewnych i rok powstania pułku LWÓW BEREZYNA ŚLĄSK 1918. Pola między ramionami krzyża wypełniają złote płomienie. Oficerska - dwuczęściowa, wykonana w srebrze, emaliowana, na rewersie próba srebra i inicjały grawera WG. Wymiary: 42x42 mm. Wykonanie: Wiktor Gontarczyk – Warszawa.

Żołnierze pułku

Dowódcy pułku

• płk piech. Władysław Bejnar (4 IV – 1 XI 1919)
• ppłk piech. Jan Władysław Janiszowski (I – 10 IX 1920
• mjr / ppłk piech. Stanisław Kalabiński (10 IX 1920 – 1930)
• płk dypl. Antoni Jan Żurakowski (1930 – 1939)
• ppłk dypl. Julian Grudziński (1939)

Zastępcy dowódcy pułku

• mjr / ppłk piech. Bolesław Menderer (10 VII 1922 – XII 1924 → zastępca dowódcy 7 pp Leg.)
• ppłk piech. Edmund Januszkowski (od XII 1924)
• mjr dypl. piech. Marian Morawski (od 31 X 1927)
• ppłk piech. Jan II Wańtuch (od IV 1933)
• ppłk piech. Ludwik Konarski (do IX 1939)

II zastępca (kwatermistrz)

• mjr piech. Paweł Łuczak (X 1931 – 1939)

Obsada personalna w 1919

• dowódca – płk Władysław Bejnar, od 10 IX 1920 – mjr Stanisław Kalabiński
• adiutant – por. Edmund Bukowicz

I batalion

• dowódca – kpt. Wacław Prawdzik, kpt. Stanisław Zygmunt Widacki, por. Antoni Żółkiewski
• 1 kompania – por. Włodzimierz Fiala, por. Kosiński
• 2 kompania – por. Tadeusz Kaliszczak († 14 I 1919)
• 3 kompania – por. Alfons Sokół († 6 I 1919), por. Kazimierz Kreiter, ppor. Stanisław Majewski
• 4 kompania – por. Gawlik, ppor. Tadeusz Hubel, por. Romański
• kompania karabinów maszynowych – por. Tadeusz Felsztyn

II batalion

• dowódca – ppłk Aleksander Szemiot († 13 I 1919 pod Nowosiółką), kpt. Jan Ogrodnik († 23 XI 1919)
• 5 kompania – kpt. Jan Ogrodnik (3 I 1919 – † 23 XI 1919), por. Karol Kurek
• 6 kompania – por. Popławski, por. Marian Okniński († 21 V 1919)
• 7 kompania – por. Michał Frołowicz
• 8 kompania – por. Włodzimierz Dąbrowski

III batalion

• dowódca – mjr Fryderyk Adasiewicz
• dowódca kompanii – ppor. Kazimierz Przedwojewski

Batalion Zapasowy 24 Pułku Piechoty – ppłk Wacław Kluczyński
kompania karabinów maszynowych – ppor. Wilhelm Ślizowski
kompania techniczna – ppor. Głód

Żołnierze 24 pułku piechoty – ofiary zbrodni katyńskiej

Biogramy ofiar zbrodni katyńskiej znajdują się między innymi w bazach udostępnionych przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz Muzeum Katyńskie

Nazwisko i imię	stopień	zawód	miejsce pracy przed mobilizacją	zamordowany
Allery Antoni	ppor.	żołnierz zawodowy		Katyń
Bury Franciszek	ppor. rez.
Kiszczak Władysław	kapitan	żołnierz zawodowy	dowódca 7/24 pp
Knauff Aleksander	porucznik	Łuck
Lirecki Stanisław	ppor. rez.
Łuczak Paweł	major	żołnierz zawodowy	kwatermistrz 24 pp
Maciejewski Kazimierz	por. rez.
Malczewski Jan	por. rez.	prawnik	praktyka w Łucku
Malinowski Mikołaj	ppor. rez.	nauczyciel	szkoła w Skibniewie
Róg Eugeniusz	por. rez.	handlowiec
Sołtan Władysław	ppor. rez.	prawnik
Budny Henryk	ppor. rez.	lekarz weterynarii		Charków
Chudoba Andrzej	ppor. rez.	nauczyciel	kier. szkoły w Czartorysku
Fernebok Józef	ppor. rez.	inżynier mechanik
Głuszkiewicz Zbigniew	por. rez.	nauczyciel	kier. szkoły w Podborcach
Indrunas Edmund	ppor. rez.	mierniczy	Biuro Reg. Planu Zabudowy Wołynia
Kaszuba Zygmunt	ppor. rez.	nauczyciel
Porębski Adolf	kpt. w st. sp.	żołnierz zawodowy
Romanowski Jan	ppor. rez.	inżynier
Zaleski Ksawery	ppor. rez.	absolwent UW
Żuławiński Józef	porucznik	żołnierz zawodowy
Dmuchowski Józef	por. rez.	ziemianin	wł. majątku Moszków	ULK
Dysiewicz Franciszek	ppor. rez.	urzędnik	pracował w Kamionce Strumiłowej
Mamczyc Witold	ppor. rez.	inżynier leśnik	Urząd Wojewódzki w Łucku
Niemantowski Władysław	kpt. rez.	urzędnik	Starostwo w Łucku
Teleżyński Aleksander	ppłk w st. sp.		zam. Łuck
Żyznowski Kazimierz	por. piech. rez. mgr	urzędnik	Bank Rolny w Łucku

Bibliografia

• Karol Firich, Stanisław Krzysik, Tadeusz Kutrzeba, Stanisław Müller, Józef Wiatr: Almanach oficerski na rok 1923/24. T. 2. Warszawa: Wojskowy Instytut Naukowo-Wydawniczy, 1923.
• Zdzisław Jagiełło: Piechota Wojska Polskiego 1918-1939. Warszawa: Bellona, 2007. ISBN 978-83-11-10206-4.
• Szymon Kucharski, Juliusz Tym: 2 pułk ułanów. T. 21. Warszawa: Edipresse Polska S.A., 2019, seria: Wielka Księga Kawalerii Polskiej 1918–1939. Odznaki kawalerii. ISBN 978-83-8164-151-7.
• Janusz Odziemkowski: Piechota polska w wojnie z Rosją bolszewicką 1919-1920. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Adam”, 2010. ISBN 978-83-7072-650-8.
• Józef Pałac: Zarys historji wojennej 24-go pułku piechoty. Warszawa: Wojskowe Biuro Historyczne, 1930, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920.
• Bronisław Prugar-Ketling (red.): Księga chwały piechoty. Warszawa: Departament Piechoty MSWojsk, Warszawa 1937–1939. Reprint: Wydawnictwo Bellona, 1992.
• Aleksander Sałacki: Na straconych pozycjach. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1989. ISBN 83-11-07665-0. OCLC 834696058.
• Kazimierz Satora: Opowieści wrześniowych sztandarów. Warszawa: Instytut Wydawniczy „Pax”, 1990. ISBN 83-211-1104-1.
• Zdzisław Sawicki, Adam Wielechowski: Odznaki Wojska Polskiego 1918-1945: Katalog Zbioru Falerystycznego: Wojsko Polskie 1918-1939: Polskie Siły Zbrojne na Zachodzie. Warszawa: Pantera Books, 2007. ISBN 978-83-204-3299-2.
• Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. T. 29. Kraków: Fundacja Centrum Dokumentacji Czynu Niepodległościowego. Biblioteka Jagiellońska, 2006. ISBN 83-7188-899-6.
• Przemysław Dymek: Wołyńska Dywizja. 27 Dywizja Piechoty w latach 1921-1939. Oświęcim: Wydawnictwo Napoleon V, 2015. ISBN 978-83-7889-083-6.
• Przemysław Dymek: 27 Dywizja Piechoty. Wielka Księga Piechoty Polskiej 1918-1939. Tom 27. Warszawa: Edipresse Polska S.A., 2018. ISBN 978-83-7945-619-2.
• Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Najlepsza broń. Plan mobilizacyjny „W” i jego ewolucja. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Adiutor”, 2010. ISBN 978-83-86100-83-5.
• Jerzy S. Wojciechowski: 24 Pułk Piechoty. Zarys historii wojennej pułków polskich w kampanii wrześniowej. Zeszyt 160. Pruszków: Oficyna Wydawnicza Ajaks, 2019. ISBN 978-83-66508-01-9.
• Maciej Wyrwa: Nieodnalezione ofiary Katynia? : lista osób zaginionych na obszarze północno-wschodnich województw II RP od 17 września 1939 do czerwca 1940. Pruszków: Centrum Polsko-Rosyjskiego Dialogu i Porozumienia, 2015. ISBN 978-83-64486-31-9.
• Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2016-02-15].
• Rocznik Oficerski 1924. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1924.