Władysław Bortnowski
Władysław Bortnowski (ur. 12 listopada 1891 w Radomiu[1], zm. 21 listopada 1966 w Glen Cove) – generał dywizji Wojska Polskiego, działacz emigracyjny i prezes Instytutu Józefa Piłsudskiego w Ameryce.
| ||
 jako generał brygady | ||
 generał dywizji
| ||
| Data i miejsce urodzenia | 12 listopada 1891 Radom, Królestwo Polskie | |
| Data i miejsce śmierci | 21 listopada 1966 Glen Cove, Nowy Jork, USA | |
| Przebieg służby | ||
| Lata służby | od 1914 | |
| Siły zbrojne |  Legiony Polskie Wojsko Polskie
| |
| Stanowiska | dowódca Armii „Pomorze” | |
| Główne wojny i bitwy | I wojna światowa, wojna polsko-ukraińska, wojna polsko-bolszewicka, II wojna światowa: | |
| Odznaczenia | ||
                
| ||
|
| ||
|
| ||
| Prezes | ||
| Przynależność | Instytut Józefa Piłsudskiego w Ameryce | |
| Okres urzędowania | od 1961 do 1962 | |
| Poprzednik | Henryk Korab-Janiewicz | |
| Następca | Henryk Korab-Janiewicz | |
Młodość i I wojna światowaEdytuj
Ukończył gimnazjum w Żytomierzu[1], a następnie przez rok studiował medycynę na Uniwersytecie Moskiewskim, z którego przeniósł się na Uniwersytet Jagielloński w Krakowie. Od 1908 należał do Związku Walki Czynnej, a od 1912 do Związku Strzeleckiego. Ukończył w 1913 szkołę podoficerską, a następnie oficerską Związku Strzeleckiego. Po wybuchu I wojny światowej przerwał studia i od sierpnia 1914 służył w Legionach Polskich. Dowodził plutonem w 1 pułku piechoty, potem kompanią w 5 pułku piechoty, a następnie został adiutantem w 7 pułku piechoty w składzie I Brygady. Był ranny w bitwie pod Łowczówkiem 25 grudnia 1914. Po kryzysie przysięgowym w 1917 został internowany w obozie w Beniaminowie, w którym przebywał od lipca 1917 do kwietnia 1918. Do października tego roku sprawował funkcję dowódcy Okręgu Krakowskiego Polskiej Organizacji Wojskowej.
Wojna polsko-bolszewicka 1919–1920Edytuj
31 października 1918 wstąpił do odrodzonego Wojska Polskiego. Był dowódcą kompanii, a następnie batalionu w 5 pułku piechoty Legionów. W listopadzie 1918 uczestniczył w odsieczy polskiej dla opanowanego przez Ukraińców Przemyśla, a następnie Lwowa. Od maja do grudnia 1919 był słuchaczem I Kursu Wojennego Szkoły Sztabu Generalnego. Podczas wojny polsko-bolszewickiej pełnił następujące funkcje (od 10 października 1919): oficera operacyjnego w 1 Dywizji Piechoty Legionów, szefa III Oddziału GO gen. Edwarda Rydza-Śmigłego, szefa III Oddziału 3 Armii, a od października 1920 szefa sztabu 3 Armii.
Okres międzywojennyEdytuj
1 listopada 1920 rozpoczął studia w Wyższej Szkole Wojennej w Paryżu. Po powrocie do Polski, we wrześniu 1922, objął stanowisko I oficera Sztabu Inspektora Armii nr 1 w Wilnie. Z dniem 25 kwietnia 1925 został „odkomenderowany” na okres 4 miesięcy do pełnienia obowiązków zastępcy szefa Oddziału IIIa Biura Ścisłej Rady Wojennej[2]. Od października 1925 dowodził 37 pułkiem piechoty w Kutnie[3]. W okresie od listopada do grudnia 1926 był szefem III Oddziału Sztabu Generalnego. W lutym 1928 został mianowany dowódcą piechoty dywizyjnej 26 Dywizji Piechoty[4] w Skierniewicach, a w czerwcu 1930 – piechoty dywizyjnej 14 Dywizji Piechoty w Poznaniu. W październiku 1930 objął funkcję oficera w Inspektoracie Armii w Toruniu. 1 listopada 1931 został dowódcą 3 Dywizji Piechoty Legionów w Zamościu.
10 grudnia 1931 Prezydent RP, Ignacy Mościcki awansował go na generała brygady ze starszeństwem z dniem 1 stycznia 1932 i lokatą 3 w korpusie generałów oraz „zezwolił na nałożenie odznak nowych stopni przed 1 stycznia 1932”[5]. 12 października 1935 objął funkcję generała do prac przy Generalnym Inspektoracie Sił Zbrojnych z siedzibą w Toruniu. Jednocześnie jesienią 1938 na 3 miesiące został dowódcą Samodzielnej Grupy Operacyjnej „Śląsk”, która przeprowadziła akcję przyłączenia Zaolzia do Polski. 5 grudnia 1938 otrzymał dyplom honorowego obywatela miasta Cieszyna[6]. Akcja ta przyniosła mu tak znaczną popularność, że po wyborach prezydenckich planowanych na rok 1940 miał zastąpić marszałka Śmigłego na stanowisku naczelnego wodza (marszałek miał zostać prezydentem)[7].
19 marca 1939 awansował na generała dywizji i inspektora armii z siedzibą w Toruniu[8]. 23 marca 1939 objął dowodzenie Armią „Pomorze”. W sierpniu tego roku uczestniczył w pracach planistycznych dotyczących ewentualnego użycia Korpusu Interwencyjnego w Gdańsku. Utworzenie Korpusu i wysunięcie jego jednostek silnie na północ zburzyło jednak obronne plany Armii Pomorze.
Kampania wrześniowaEdytuj
Podczas wojny obronnej 1939 dowodził Armią „Pomorze” w składzie: Pomorska Brygada Kawalerii, 9 Dywizja Piechoty, 15 Dywizja Piechoty, 27 Dywizja Piechoty, 4 Dywizja Piechoty, 16 Dywizja Piechoty, 26 Dywizja Piechoty (od 5 września), Chełmińska Brygada Obrony Narodowej, Pomorska Brygada Obrony Narodowej, Oddział Wydzielony Rzeki Wisły. Armia, zagrożona z dwóch stron, stoczyła trzy krwawe bitwy: w Borach Tucholskich, pod Bydgoszczą i Nakłem. Udało się nie dopuścić do rozbicia armii, a nawet uratować część Korpusu Interwencyjnego wysuniętego przed linie obronne. 9 września podporządkował się dowódcy Armii „Poznań” generałowi Tadeuszowi Kutrzebie, aby następnie wziąć udział w bitwie nad Bzurą, podczas której walczył pod Łowiczem i Sochaczewem. 14 września – wobec otrzymania meldunku o dużych siłach nieprzyjaciela, zdążających w kierunku pola walki – podjął decyzję wycofania swoich sił na północny brzeg Bzury, co doprowadziło do generalnego odwrotu obu armii w kierunku na Warszawę. 21 września dostał się do niewoli niemieckiej.
Niewola i emigracjaEdytuj
Przebywał w oflagach: IV B Königstein, VIII E Johannisbrunn i VIIa Murnau. Po uwolnieniu, 29 kwietnia 1945, przez wojska amerykańskie, pozostał na emigracji najpierw w Wielkiej Brytanii gdzie pracował jako pielęgniarz w szpitalu dla nerwowo chorych w Mabledon[9][10]. W 1954 przeniósł się do USA. Działał w wielu organizacjach polonijnych. W 1947 był jednym ze współzałożycieli Instytutu Józefa Piłsudskiego w Londynie, działał w Lidze Niepodległości Polski. Po przyjeździe do Stanów Zjednoczonych działał nadal w Lidze Niepodległości Polski, w stowarzyszeniu „Bratnia Pomoc”, w stowarzyszeniu Legionistów i Peowiaków. Jego głównym zaangażowaniem była jednak działalność w Instytucie Józefa Piłsudskiego w Ameryce. Od 30 listopada 1954 był członkiem Rady Instytutu, a od 19 czerwca 1955 wiceprezesem. Zmarł 21 listopada 1966 w Glen Cove. Pogrzeb odbył się 26 listopada 1966 na cmentarzu w Doylestown (Pensylwania), gdzie spoczął w Alei Zasłużonych.
AwanseEdytuj
- podporucznik – 1914
- porucznik – 1916
- kapitan – 1918
- podpułkownik – 1920 ze starszeństwem z dniem 1 czerwca 1919[11]
- pułkownik dypl. – 15 sierpnia 1924[11]
- generał brygady – 1932
- generał dywizji – ze starszeństwem z dniem 19 marca 1939 z drugą lokatą[12]
Ordery i odznaczeniaEdytuj
- Krzyż Srebrny Orderu Virtuti Militari (1921)[13][14]
- Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski (10 listopada 1938)[15][16]
- Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski (11 listopada 1936)[17][18][13]
- Krzyż Niepodległości (20 stycznia 1931)[13][19]
- Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski (1925)[13][20]
- Krzyż Walecznych (czterokrotnie, po raz 1, 2 i 3 w 1922)[13][21][22][23]
- Złoty Krzyż Zasługi (17 marca 1930)[13][24]
- Krzyż Zasługi Wojsk Litwy Środkowej (1926)[13][25]
- Medal Pamiątkowy za Wojnę 1918–1921[13]
- Medal Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości[13]
- Złota Odznaka Honorowa Ligi Obrony Powietrznej i Przeciwgazowej I stopnia[26]
- Odznaka Pamiątkowa Generalnego Inspektora Sił Zbrojnych (12 maja 1936)
- Komandor Orderu Legii Honorowej (Francja)[13]
- Komandor Orderu Gwiazdy Rumunii (Rumunia)[13]
- Oficer Orderu Leopolda (Belgia)[13][27]
- Order Pogromcy Niedźwiedzia III klasy nr 1904 (Łotwa, 1926)[13][28]
- Medal Wyzwolenia (Łotwa)[13]
UpamiętnienieEdytuj
W 1986, w Mennicy Państwowej w Warszawie został wykonany (wybity z tombaku i patynowany) Medal upamiętniający gen. Władysława Bortnowskiego dowódcę Armii Pomorze w czasie Wojny Obronnej 1939[29].
PrzypisyEdytuj
- ↑ a b Stanisław Łoza (red.), Czy wiesz kto to jest?, Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe : na zam. Zrzeszenia Księgarstwa, 1983, s. 66.
- ↑ Dziennik Personalny M.S.Wojsk. Nr 45 z 23.04.1925 r., s. 218.
- ↑ Dziennik Personalny M.S.Wojsk nr 106 z 15.10.1925 r.
- ↑ Dziennik Personalny M.S.Wojsk. Nr 4 z 28.02.1928 r.
- ↑ Zarządzenie Prezydenta RP z dnia 10.12.1931 r. w: Dziennik Personalny MSWojsk. Nr 10 z 11.12.1931 r., s. 395.
- ↑ Gen. Bortnowski honorowym obywatelem m. Cieszyna, Dziennik Poznański Nr 279 z 6 grudnia 1938 r. s. 6.
- ↑ Paweł Wieczorkiewicz: Historia polityczna Polski 1935–1945. Warszawa: Wydawnictwo „Książka i Wiedza”, 2006. ISBN 83-05-13441-5.
- ↑ Awanse w wojsku. „Słowo Pomorskie”. Nr 67, s. 9, 22 marca 1939.
- ↑ Włodzimierz Nikitenko: Włóczędzy w generalskich mundurach (pol.). Historia.org.pl., 23 września 2014. [dostęp 2016-11-01].
- ↑ Piotr Stawecki, Generałowie polscy. Zarys portretu zbiorowego 1776–1945 Bellona Warszawa 2010, s. 162.
- ↑ a b Generałowie II Rzeczypospolitej s. 51.
- ↑ Tajny Dziennik Personalny nr 2 z 19 marca 1939.
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n Stanisław Łoza (red.): Czy wiesz kto to jest?. Warszawa: Wydawnictwo Głównej Księgarni Wojskowej, 1938, s. 66.
- ↑ Dekret Wodza Naczelnego L. 3393 z 1921 r. (Dziennik Personalny z 1921 r. Nr 41, s. 1606).
- ↑ M.P. z 1938 r. nr 258, poz. 592 „za wybitne zasługi w służbie wojskowej”.
- ↑ P. Prezydent R. P. w Cieszynie. „Gazeta Lwowska”, s. 3, nr 258 z 13 listopada 1938.
- ↑ M.P. z 1936 r. nr 263, poz. 468 „za zasługi w służbie wojskowej”.
- ↑ Zarządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej. „Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych”. Nr 2, s. 17, 11 listopada 1936.
- ↑ M.P. z 1931 r. nr 18, poz. 31 „za pracę w dziele odzyskania niepodległości”.
- ↑ Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych nr 123 z 20.11.1925.
- ↑ Rocznik oficerski 1932. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1932, s. 14, 484. [dostęp 2015-06-16].
- ↑ Dziennik Personalny z 1922 r. Nr 12, s. 369.
- ↑ Dziennik Personalny Ministra Spraw Wojskowych nr 35 z 26 września 1922.
- ↑ M.P. z 1930 r. nr 98, poz. 143 „za zasługi na polu wyszkolenia wojska”.
- ↑ Rozporządzenie Ministra Spraw Wojskowych G.M.I.L. 1254 z 1926 r. (Dziennik Personalny z 1926 r. Nr 12, s. 70).
- ↑ Piętnastolecie L. O. P. P.. Warszawa: Wydawnictwo Zarządu Głównego Ligi Obrony Powietrznej i Przeciwgazowej, 1938, s. 280.
- ↑ Rocznik oficerski 1928. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1928, s. 114, 160. [dostęp 2015-06-16].
- ↑ Dziennik Personalny Spraw Wojskowych nr 9 z 04.02.1926.
- ↑ Medal pamiątkowy - gen. Władysław Bortnowski, Muzeum Armii Krajowej [dostęp 2020-04-28] (pol.).
BibliografiaEdytuj
- Tadeusz Kryska-Karski, Stanisław Żurakowski: Generałowie Polski Niepodległej, Editions Spotkania, Warszawa 1991, wyd. II uzup. i poprawione, s. 33.
- Piotr Stawecki: Słownik biograficzny generałów Wojska Polskiego 1918–1939, Warszawa 1994, ISBN 83-11-08262-6, s. 85–86.
- Zbigniew Mierzwiński: Generałowie II Rzeczypospolitej. Warszawa 1990: Wydawnictwo Polonia, s. 47–52. ISBN 83-7021-096-1.
- Tadeusz Jurga: Obrona Polski 1939. Warszawa: Instytut Wydawniczy PAX, 1990, s. 752–753. ISBN 83-211-1096-7.