Cyklantera
Cyklantera (Cyclanthera H.A. Schrader) – rodzaj jednorocznych i wieloletnich pnączy z rodziny dyniowatych. Obejmuje 33 gatunki[5] występujące w tropikach kontynentów amerykańskich[6]. Niektóre gatunki uprawiane są dla jadalnych owoców i pędów, zwłaszcza cyklantera strzelająca C. brachystachya i cyklantera stopowata C. pedata. Rośliny te uprawiane są na kontynentach amerykańskich i w południowo-wschodniej Azji. Pierwszy z wymienionych gatunków znany jest ze swych eksplodujących owoców[7] (stąd też nazwa zwyczajowa i dawna nazwa naukowa, obecnie synonim – C. explodens[5]).
Owoc Cyclanthera pedata | |||
Systematyka[1][2] | |||
Domena | |||
---|---|---|---|
Królestwo | |||
Podkrólestwo | |||
Nadgromada | |||
Gromada | |||
Podgromada | |||
Nadklasa | |||
Klasa | |||
Nadrząd | |||
Rząd | |||
Rodzina | |||
Rodzaj |
cyklantera | ||
Nazwa systematyczna | |||
Cyclanthera H.A. Schrader Index Sem. Hort. Gött. 1831: 2. 1831[3] | |||
Typ nomenklatoryczny | |||
C. pedata H.A. Schrader[3] | |||
Synonimy | |||
|
Morfologia
edytuj- Pokrój
- Rośliny jednoroczne i byliny o pędach płożących lub wspinających się. Pędy nagie lub owłosione[4]. Wąsy czepne pojedyncze, dwu- lub wielokrotnie podzielone[4][6]. Korzenie cienkie[4].
- Liście
- O blaszce pojedynczej, klapowanej lub silnie podzielonej, o ogólnym zarysie lancetowatym do okrągławego. Blaszka z 3–9 klapami lub liście głębiej 3–5-dzielne, dłoniasto złożone. Brzeg blaszki nierówno piłkowany lub ząbkowany. Powierzchnia blaszki szorstko owłosiona[4][6].
- Kwiaty
- Rośliny są jednopienne – na tych samych roślinach wyrastają w różnych węzłach kwiaty rozdzielnopłciowe – żeńskie i męskie. Kwiaty męskie skupione są w gronach lub wąskich wiechach o wyraźnej osi głównej. Hypancjum jest dzwonkowate lub kubeczkowate. Korona kwiatu i kielich składają się z 5 elementów każdy. Płatki korony są białe, rzadziej żółtawe lub zielonkawe. Płatki drobne, zwykle do 1,5 mm długości, rzadziej do 5 mm[4]. Kwiaty męskie zawierają pięć pręcików o zrośniętych nitkach i łącznikach tworzących na górze tarczkę. Komory pyłkowe zrośnięte są w pierścień. Brak szczątkowej choćby zalążni. Kwiaty żeńskie wyrastają pojedynczo, okwiat mają podobny jak w przypadku kwiatów męskich. Zalążnia jest zwykle jednokomorowa, jajowata do kulistej, zawiera do 6 zalążków w komorze. Szyjka słupka krótka, zwieńczona pojedynczym, spłaszczonym nieco znamieniem. Prątniczków brak[4].
- Owoce
- Jajowate do nerkowatych, mięsiste jagody o zaostrzonych końcach. Na ogół pokryte kolcami, rzadziej nagie[4]. Nasion jest od 4 do 12, są jajowate do owalnych, spłaszczone[4].
Systematyka
edytujJeden z rodzajów rodziny dyniowatych z podrodziny Cucurbitoideae Eaton i plemienia Sicyoeae[8]. W niektórych źródłach rośliny z północnego Meksyku wyodrębniane są jako osobny rodzaj Cremastopus[4].
- Wykaz gatunków[5]
- Cyclanthera brachybotrys (Poepp. & Endl.) Cogn.
- Cyclanthera brachystachya (DC.) Cogn. – cyklantera strzelająca[9], c. krótkokłosowa[10]
- Cyclanthera cogniauxii C.E.Jones & Kearns
- Cyclanthera cordifolia Cogn.
- Cyclanthera dieterleana C.E.Jones & Kearns
- Cyclanthera dioscoreoides C.E.Jones & Kearns
- Cyclanthera dissecta (Torr. & A.Gray) Arn.
- Cyclanthera dressleri Wunderlin
- Cyclanthera entata C.E.Jones & Kearns
- Cyclanthera heiseri C.E.Jones & Kearns
- Cyclanthera hystrix (Gillies) Arn.
- Cyclanthera integrifoliola Cogn.
- Cyclanthera jeffreyi Lira & I.Rodr.-Arévalo
- Cyclanthera jonesii McVaugh
- Cyclanthera lalajuela Hammel & J.A.González
- Cyclanthera langaei Cogn.
- Cyclanthera leptostachya Benth.
- Cyclanthera leptostachyoid es C.Jeffrey
- Cyclanthera mathewsii Arn. ex A.Gray
- Cyclanthera minima (S.Watson) Kearns & C.E.Jones
- Cyclanthera monticola Gentry
- Cyclanthera multifoliola Cogn.
- Cyclanthera oligoechinata L.F.P.Lima & Pozner
- Cyclanthera pedata (L.) Schrad. – cyklantera stopowata[10]
- Cyclanthera phyllantha Harms
- Cyclanthera quinquelobata (Vell.) Cogn.
- Cyclanthera ribiflora (Schltdl.) Cogn.
- Cyclanthera rostrata (Paul G. Wilson) Kearns & C.E.Jones
- Cyclanthera steyermarkii Standl.
- Cyclanthera tamnifolia Griseb.
- Cyclanthera tamnoides (Willd.) Cogn.
- Cyclanthera tenuifolia Cogn.
- Cyclanthera tenuisepala Cogn.
Zastosowanie
edytujUprawiane jako rośliny jadalne są dwa gatunki cyklantera strzelająca C. brachystachya i cyklantera stopowata C. pedata. W przypadku tego drugiego spożywa się wierzchołki pędów i liście w postaci zup. Jadalne są także owoce, zwłaszcza rozpowszechnionej w uprawie odmiany var. edulis[7]. Jej owoce są większe niż u dzikich krewnych i mają mniej kolców na powierzchni. Ponieważ owoce te są wewnątrz puste, bywają przyrządzane jak owoce papryki – nadziewane i pieczone[4]. W przypadku C. brachystachya spożywane są owoce[7].
Przypisy
edytuj- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
- ↑ Peter F. Stevens , Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2018-07-03] (ang.).
- ↑ a b Cyclanthera. [w:] Index Nominum Genericorum (ING) [on-line]. Smithsonian Institution. [dostęp 2018-07-03].
- ↑ a b c d e f g h i j k Cyclanthera Schrader. [w:] Flora of North America [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2018-07-03].
- ↑ a b c Cyclanthera. [w:] The Plant List. Version 1.1 [on-line]. [dostęp 2018-07-03].
- ↑ a b c Anmin Lu, Charles Jeffrey: Cyclanthera Schrader. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2018-07-03].
- ↑ a b c Wielka encyklopedia przyrody. Rośliny kwiatowe 2. Warszawa: Muza S.A., 1998, s. 92-93. ISBN 83-7079-779-2.
- ↑ List of Genera in CUCURBITACEAE, [w:] Vascular plant families and genera, Kew Gardens & Missouri Botanical Garden [dostęp 2018-07-03] (ang.).
- ↑ Ludmiła Karpowiczowa (red.): Słownik nazw roślin obcego pochodzenia łacińsko-polski i polsko-łaciński. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 1973, s. 32.
- ↑ a b Wiesław Gawryś: Słownik roślin zielnych. Kraków: Officina botanica, 2008, s. 64. ISBN 978-83-925110-5-2.