Czułyszman

Czułyszman
Kontynent	Azja
Państwo	Rosja
Republika	Ałtaj
	Rzeka
Długość	241 km
Powierzchnia zlewni	16 800 km²
Średni przepływ	158 m³/s
	Źródło
Miejsce	jezioro Dżułukul
Wysokość	2176 m n.p.m.
Współrzędne	50°30′18″N 89°38′06″E/50,505000 89,635000
	Ujście
Recypient	Jezioro Teleckie
Wysokość	436 m n.p.m.
Współrzędne	51°21′50″N 87°45′45″E/51,363889 87,762500
	Położenie na mapie Republiki Ałtaju źródło ujście
	Położenie na mapie Rosji źródło ujście
	Hasło w Wikisłowniku

Czułyszman (ros. Чулышман) – rzeka w Rosji w Republice Ałtaju.

Charakterystyka edytuj

Wypływa ze zboczy wschodniego Ałtaju na wysokości prawie 2300 m n.p.m., w kotlinie między Górami Szapszalskimi i Czułyszmańskimi, w pobliżu granicy Republiki Ałtaju i Tuwy, po czym przepływa przez wysokogórskie jezioro Dżułukul w Górach Czułyszmańskich na wysokości 2200 m i wpada do Jeziora Teleckiego, będąc jego największym dopływem. Długość wynosi 241 km, powierzchnia dorzecza – 16 800 km²^[1]. Szerokość w środkowym biegu wynosi 30–50 m, głębokość około metra. Ponieważ wypływająca z Jeziora Teleckiego Bija razem z Katuniem tworzą Ob, Czułyszman może uchodzić za rzekę źródłową Obu. Rzeka tworzy granicę zachodnią Ałtajskiego Rezerwatu Biosfery. Źródła rzeki zostały odkryte przez ekspedycję Piotra Czichaczowa w 1842 roku.

Rzeka płynie po obszarach rzadko zaludnionych. Nad Czułyszmanem położone są wsie Koo i Bałykcza. Wzdłuż rzeki, przez te wsie, przechodzi droga samochodowa od ujścia Czułyszmanu do przełęczy Katu-Jaryk i dalej, przez wsie Bałyktujul i Ułagan do wsi Aktasz, z wyjazdem na szosę R256 „Trakt Czujski”.

Atrakcją i jednocześnie najtrudniejszym i najbardziej niebezpiecznym miejscem tej drogi jest przełęcz Katu-Jaryk; podjazd z doliny Czułyszmanu ma ponad 800 metrów,

Woda jest zimna, mętna, o niebieskim lub zielonym odcieniu.

Rzeka jest bogata w ryby. W górnym brzegu można znaleźć lipienia i oreoleuciscus potanini; w dolnym tajmienia, coregonusa, lipienia, szczupaka, jelca, okonia, miętusa i inne gatunki.

Rzekę wykorzystują turyści do spływów, kategoria trudności V – VI (rosyjska). Nad Czułyszmanem, w pobliżu przełęczy Katu-Jaryk, jest położonych kilka baz turystycznych. W tym samym rejonie jest wiszący most przez Czułyszman.

Reżim wodny edytuj

Reżim wodny jest mieszany, z przewagą śnieżnego. Wyższy poziom wody jest od kwietnia do września. Zamarza od końca października do początku grudnia, a rozmarza od końca marca do początku kwietnia. Głównym dopływem jest Baszkauz.

Wysoki poziom wód ma miejsce od wiosny do połowy lata, od maja do sierpnia włącznie, z wyraźną kulminacją w czerwcu, co odpowiada roztopom i stopniowemu topieniu się śniegów i lodów. Od lipca przepływ wody stopniowo obniża się i taki obniżanie ciągnie się przez całe lato i dalej jesień. W listopadzie, przepływ wody osiąga najniższy poziom, co oznacza początek okresu niskiego poziomu wód. Ten ma miejsce od grudnia do kwietnia włącznie i odpowiada zimie i zamarzaniu, które ogarnia całą Syberię.

Średni przepływ miesięczny obserwowany w marcu (minimalny poziom) wynosi 15,9 m³/s, czyli mniej niż 3% średniego przepływu czerwca (564 m³/s), co świadczy o istotnej amplitudzie sezonowej. W toku 58-letniej obserwacji, średni miesięczny przepływ wynosił 4,41 m³/s w marcu 1940, podczas gdy przepływ miesięczny maksymalny wyniósł 1370 m³/sekundę w czerwcu 1966.

Jeśli chodzi o okres wolny od lodu (od maja do września włącznie), minimalny zaobserwowny przepływ wynosił 68,2 m³/s we wrześniu 1945, co było co najmniej godne uwagi.