Dąb Mieszko

drzewo w województwie śląskim

Dąb Mieszkopomnikowy dąb szypułkowy, rosnący w Kończycach Wielkich, w gminie Hażlach, w powiecie cieszyńskim. Jest to jeden z pary okazałych dębów – obok niego rośnie mniejszy Dąb Przemko[1]. Drzewa rosną przy ulicy Dolnej w odległości 25 m od parku pałacowego w Kończycach Wielkich. Dęby położone są na wzgórzu zwanym Karłowskim Kopcem, opadającym do pobliskiej, niewielkiej rzeki – Pietrówki[2]. Drzewo osiągające ponad 8,5 m obwodu ma długą tradycję ochrony, przy czym prawnie objęte zostało ochroną po raz pierwszy w 1935, a obowiązującą podstawę prawną ochrony stanowi rozporządzenie wojewody śląskiego z 2005 roku.

Dąb Mieszko
pomnik przyrody ustanowiony w 1954 roku
Ilustracja
Pień dębu od strony zachodniej.
Państwo

 Polska

Nazwa systematyczna

Quercus robur

Obwód

851 cm

Położenie na mapie gminy Hażlach
Mapa konturowa gminy Hażlach, u góry znajduje się punkt z opisem „Dąb Mieszko”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, na dole znajduje się punkt z opisem „Dąb Mieszko”
Położenie na mapie województwa śląskiego
Mapa konturowa województwa śląskiego, na dole nieco na lewo znajduje się punkt z opisem „Dąb Mieszko”
Położenie na mapie powiatu cieszyńskiego
Mapa konturowa powiatu cieszyńskiego, u góry po lewej znajduje się punkt z opisem „Dąb Mieszko”
Ziemia49°50′19,56″N 18°38′29,75″E/49,838767 18,641597

Wiek i rozmiary

edytuj

To najgrubszy dąb w województwie śląskim. Wiek szacuje się na ponad 500 lat[a], choć według legend ma on wynosić nawet 750 lat. Pień drzewa jest dudławy (pusty), jak mawiają mieszkańcy miejscowości, co ma świadczyć o wiekowości tego okazu[2].

 
Pień dębu wraz z częścią korony od strony zachodniej – widoczny podczas pomiaru obwodu.

Obwód drzewa wynosił w 2013 roku 851 cm[3][1] (w 2015 miał wynosić 856 cm[4]), natomiast wysokość – 30 m[3][1][4][b][c].

Dąb charakteryzuje się potężnym, bardzo rozszerzonym w szyi korzeniowej odziomkiem, który wykształcił, gdyż rośnie na stromej skarpie, prowadzącej do rzeki Pietrówki. Od strony miejscowej drogi znajduje się niewielka dziupla, a po wschodniej stronie drzewa widoczny jest zabezpieczony ubytek kominowy[5]. Na wysokości około 8–10 m pień rozdziela się na 3 konary, tworzące okazałą koronę Mieszka[2][4].

Legendy

edytuj

Według legend, w 1683 roku część polskiej husarii, przechodząc przez tereny Śląska Cieszyńskiego, zatrzymała się w Kończycach. W pobliżu zamku rozłożono żołnierskie namioty, a zmęczone konie pojono w pobliskiej rzece, Pietrówce. Niestety, część rumaków padła w trakcie znojnego marszu i pochowano je w pobliżu starych dębów. Kończycki hrabia oddał kilka koni ze swego stada w ramach rekompensaty, a husaria nazajutrz wyruszyła w dalszą podróż[5]. Ponoć, gdy chorągwie opuszczały miejscowość, słychać było uderzenia kopyt i tęskne rżenie koni. Przez kolejne lata w okolicy dębów owe odgłosy nie ustawały, a ludzie omijali to miejsce, szepcząc między sobą, że w samym parku straszą duchy husarskich rumaków. Dopiero, gdy na jednym z drzew zawieszono wystrugany krzyż, a miejsce poświęcono wodą, tajemnicze odgłosy ustały[6].

Z ustnych przekazów wiadomo, że jeszcze w XIX w pobliżu dębów biło źródełko z krystalicznie czystą wodą. Codziennie wypijała szklankę, dla zdrowia hrabina Gabriela von Thun und Hohenstein, właścicielka pałacu w Kończycach, która ufundowała szafkową kapliczkę, zawieszoną na jednym z dębów. Obecnie znajduje się tam nowsza wersja tej kapliczki, wykonana z jasnego drewna, z dwuspadowym daszkiem i podobizną Matki Boskiej z Dzieciątkiem[6].

Woda spod dębów miała uratować pewnego barona, który z wdzięczności ufundował kapliczkę wotywną. Kapliczka została rozbudowana w roku 1893, powstała wtedy Kaplica Opatrzności Bożej. W czasie susz, mieszkańcy okolicznych miejscowości przychodzili tam, modląc się o deszcz. Jak głosi ludowe podanie, w latach 70. XIX wieku, po wielu dniach modłów, miała ukazać się manna z nieba, którą ludzie zbierali w czapki i fartuchy, ciesząc się z tak szczodrej i potrzebnej pomocy Opatrzności[6].

Historia

edytuj

Fakty na temat XVII-wiecznej legendy

edytuj

Fakty zdają się częściowo potwierdzać legendy i podania na temat dębu Mieszko. Rzeczywiście, w 1683 roku znaczne siły polskiej armii przechodziły przez Kończyce. Był to korpus hetmana polskiego, Mikołaja Sieniawskiego, liczący 6000 żołnierzy doborowej jazdy. W lipcu tego roku wysłano 10 chorągwi jazdy i regiment dragonii pod strażnikiem koronnym Stefanem Bidzińskim w okolice Bielska i Żywca. Natomiast 14 sierpnia 1683 roku ów korpus hetmana Sieniawskiego dotarł do Cieszyna. Bardzo możliwe, że któryś z wymienionych oddziałów dotarł do Kończyc i tak powstała legenda[6].

Dąb w opracowaniach międzywojennych

edytuj

Drzewa zostały opisane po raz pierwszy przez śląskiego leśnika i pracownika ochrony przyrody w ówczesnym województwie śląskim, Andrzeja Czudka. W wydanej w 1929 r. publikacji pt. Osobliwości i zabytki przyrody województwa śląskiego w ustępie "Kończyce Wielkie" autor podał, że "Bardzo grube dęby pamiątkowe znajdują się w posiadłościach hr. Thuna; właściciel starannie je chroni"[7].

Także w publikacjach Andrzeja Środonia podano informacje o dębach w Kończycach Wielkich. W Inwentarzu zabytkowych dębów w Polsce, opublikowanym w ramach periodyku Ochrona Przyrody (rocznik 14/1934) napisano, że jeden z dębów obok zamku ma obwód 800 cm – można podejrzewać, że chodzi o Mieszka[8].

Następnie, w 1935 roku, w Uzupełnieniu inwentarza zabytkowych dębów w Polsce, także zamieszczonym w Ochronie Przyrody (rocznik 15/1935) podano informację, że kończyckie dęby zostały objęte ochroną prawną w tym roku, natomiast właściwa ochrona pomnikowa drzew została zastosowana w 1954 roku[8].

"Stare dęby" w parku dworskim w Kończycach Wielkich wzmiankował w 1937 r. Stanisław Berezowski w swoim przewodniku turystyczno-krajoznawczym po województwie śląskim[9], jednak trudno orzec, czy miał na uwadze konkretne osobniki, tj. Mieszka i Przemka.

W kolejnej publikacji, z 1938 roku, pt. Ochrona przyrody w województwie śląskim A. Czudek opisał kilka starych dębów rosnących w pobliżu kończyckiego zamku. Mimo iż nie zawarł tam informacji o Mieszku, to wart podkreślenia jest opis starań i troski właściciela, hrabiego Thuna, o zabytkowe drzewa. Napisano tam, że ów park charakteryzuje się sporą ilością grubych i okazałych dębów, mając przy tym charakter bardzo naturalny. Podano też, że właściciel podjął starania o założenie na najwyższych dębach piorunochronów, by jak najdłużej je zachować[8].

Mieszko w późniejszych opracowaniach

edytuj
 
Mieszko na pierwszym planie wraz z potężnym odziomkiem.

Również pozycja Osobliwości przyrody między Olzą a górną Wartą, z 1956 roku (autorstwa Józefa Dudziaka, Stefana Guta i Romana Krzywonia) podała wzmiankę o słynnym dębie, wraz z wiekiem – 700 lat, który można uznać za zawyżony[2].

Album przyrodniczy Piękno polskiej ziemi. Ochrona przyrody w województwie katowickim z 1969 roku zawiera też informację o Mieszku (ujętym w wykazie pomników przyrody) wraz z obwodem – 840 cm oraz szacunkowym wiekiem – 600 lat[2].

Podobne wzmianki nt. dębu z Kończyc zostały zawarte w publikacji „Przyroda województwa bielskiego. Stan poznania, zagrożenia i ochrona” z 1997 roku, a także w książce Osobliwości szaty roślinnej województwa bielskiego, pod kierunkiem ówczesnego wojewódzkiego konserwatora przyrody, Andrzeja Blarowskiego. Jako najgrubszy z dębów w regionie został wymieniony Mieszko również w publikacji ’’Osobliwości przyrodnicze województwa śląskiego’’ z 1999 roku. Fotografie dębu ukazano w artykule dotyczącym pomników przyrody w województwie, na łamach Przyrody Górnego Śląska (nr 29/2002)[2].

Pochodzenie imienia dębu

edytuj
 
Dęby Mieszko i Przemko widoczne od strony wzgórza.

Imiona dwóm najokazalszym dębom z miejscowości, czyli Mieszkowi i Przemkowi, zostały nadane w 2005 roku, za sprawą postanowienia Wojewody Śląskiego. Pochodzą one od znanych postaci historycznych, panujących niegdyś na tym terenie – Mieszka cieszyńskiego, żyjącego na przełomie XIII i XIV wieku oraz panującego w XV wieku Przemysława II cieszyńskiego[10].

Ochrona i konserwacja drzewa

edytuj

Ochrona prawna

edytuj

Dąb Mieszko był już chroniony w dwudziestoleciu międzywojennym. Wraz z innymi okazami z miejscowości został uznany za zabytek, zgodnie z orzeczeniem Urzędu Województwa Śląskiego nr A.II. 2a/2 z dnia 7 października 1935 roku[8].

Pomnikiem przyrody stał się 22 grudnia 1954 roku, na mocy orzeczenia Wojewódzkiej Rady Narodowej w Katowicach[8]. Obowiązującą podstawę prawną ochrony stanowi Rozporządzenie Nr 35/05 Wojewody śląskiego z dnia 8 sierpnia 2005 r. uznające za pomnik przyrody grupę obu drzew[11][12].

Zabiegi konserwatorskie

edytuj

Profesjonalne zabiegi pielęgnacyjne zostały wykonane na dębie w 1988 roku, przez Zakład Urządzania i Utrzymywania Terenów Zieleni z Bielska-Białej. Usunięto duży, częściowo obumarły konar, a ubytek wgłębny wewnątrz pnia wyczyszczono, udrożniono i zakonserwowano chemicznie. Umożliwiono też przewietrzanie dębu, poszerzając naturalnie występujący otwór w miejscu odejścia głównych konarów – dzięki temu utrudniono rozwój grzybów[8].

Kolejne zabiegi zostały wykonane w 1996 roku. Było to czyszczenie ubytku wgłębnego, w którym wcześniej podpalono znajdujące się liście, śmieci i próchno. Tej konserwacji dokonali specjaliści z Zakładu Pielęgnacji i Leczenia Drzew Parkowych i Pomnikowych z Ustronia[2].

Turystyka

edytuj
 
Tablica informacyjna obok dębów.

Starań o ochronę drzew i ich ogrodzenie oraz ustawienie tablicy informacyjnej podjęli się członkowie cieszyńskiego oddziału PTTK w 2011 roku[13]. Udało się to zrobić 30 października 2013 roku – dzięki realizacji projektu „Rewitalizacja i promocja pomników przyrody z terenu Gminy Hażlach”. Oba dęby, Mieszko oraz Przemko są ogrodzone, pomiędzy nimi jest ustawiona tablica informacyjna, przedstawiająca opisy drzew – zwanych Śląskim Matuzalem, a także drewniany stół dla kilku osób[14]. Obok drzew biegnie żółta trasa rowerowa Kaczyce – Kończyce Wielkie – Kończyce Małe – Kaczyce[15].

Zobacz też

edytuj
  1. Autorzy Drzew Polski z 2016 roku podają szacunkowy wiek dębu, wynoszący zaledwie 400 lat.
  2. Jedno ze źródeł podaje wysokość 29 m, ale brak informacji o dacie oraz metodzie pomiaru.
  3. Dane na tablicy informacyjnej, znajdującej się obok dębu to 910 cm obwodu oraz 35 m wysokości.

Przypisy

edytuj
  1. a b c Krzysztof Borkowski. Polskie drzewa. s.206
  2. a b c d e f g Aleksander Żukowski. Sławne drzewa województwa śląskiego. s.59
  3. a b Krzysztof Borkowski, Robert Tomusiak, Paweł Zarzyński. Drzewa Polski. s.192
  4. a b c Dąb Mieszko – pomiary oraz inne informacje. Rejestr Polskich Drzew Pomnikowych. [dostęp 2016-01-04].
  5. a b Aleksander Żukowski. Sławne drzewa województwa śląskiego. s.56
  6. a b c d Aleksander Żukowski. Sławne drzewa województwa śląskiego. s.57
  7. Czudek Andrzej: Osobliwości i zabytki przyrody województwa śląskiego, wyd. Państwowa Rada Ochrony Przyrody, Kraków 1929, s. 18
  8. a b c d e f Aleksander Żukowski. Sławne drzewa województwa śląskiego. s.58
  9. Berezowski Stanisław: Turystyczno-krajoznawczy przewodnik po województwie śląskim, wyd. Instytut Śląski, Katowice 1937, s. 353
  10. Śląskie travel – Dąb w Kończycach Wielkich. Śląska Organizacja Turystyczna. [dostęp 2016-01-04].
  11. Rozporządzenie Nr 35/05 Wojewody Śląskiego z dnia 8 sierpnia 2005 r. w sprawie ustanowienia pomnika przyrody – grupy dwóch drzew gatunku dąb szypułkowy (Quercus robur) rosnących na terenie gminy Hażlach. [w:] Dz. Urz. Woj. Śl. z dnia 31.08.2005 r. Nr 100, poz. 2723 [on-line]. [dostęp 2016-01-03]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-08-18)].
  12. Rejestr Pomników Przyrody w województwie śląskim. Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska w Katowicach. [dostęp 2016-01-03]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-04)].
  13. Ustroń naszemiasto.pl – Drzewa ziemi cieszyńskiej (dostęp 2 stycznia 2016)
  14. Gmina Hażlach – pomniki przyrody. Gmina Hażlach. [dostęp 2016-01-04]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-01-14)].
  15. Żółta trasa rowerowa Kaczyce - Kończyce Wielkie - Kończyce Małe - Kaczyce. [w:] trail.pl [on-line]. TRAIL.PL Sp. z o.o.. [dostęp 2016-01-03].

Bibliografia

edytuj

Linki zewnętrzne

edytuj