Decentralizacja na Ukrainie

Decentralizacja na Ukrainie (ukr. Децентралізація в Україні, реформа децентралізації) – reforma ustrojowa wprowadzana na Ukrainie od 2014 roku w celu decentralizacji władzy poprzez stworzenie niezależnego samorządu terytorialnego, realizującego zadania odrębne od administracji rządowej i finansowane z własnych środków. Przy wprowadzaniu reformy zachowano trójstopniowy podział administracyjny oraz unitarną formę państwa.

 
Mapa rejonów Ukrainy przed reformą

Od czasu uzyskania niepodległości w związku z rozpadem ZSRR Ukraina pozostawała państwem silnie scentralizowanym. Model ten utrudniał modernizację kraju, towarzyszyła mu też niska wydolność działania urzędów i wysoki poziom korupcji. Nie przystawał on również do wewnętrznego zróżnicowania poszczególnych regionów Ukrainy. Tymczasem samorząd na poziomie obwodów i rejonów miał bardzo niskie kompetencje – zdecydowanie silniejszą pozycję mieli przedstawiciele władzy centralnej, tj. odpowiednio gubernatorzy i starostowie. Zróżnicowanie kraju było przy tym pretekstem do prezentowania przez polityków prorosyjskich z Ukrainy oraz przez samą Federację Rosyjską pomysłów mających na celu przekształcenie kraju w państwo federalne. Debata na ten temat nasiliła się w okresie bezpośrednio po zwycięstwie Euromajdanu i zakończeniu sprawowania władzy przez Wiktora Janukowycza[1]. Wcześniej temat decentralizacji podejmowany był pod koniec lat 90. oraz w latach 2007–2009, jednak nie doszło do wprowadzenia realnych zmian, a relacje między centrum a regionami opierały się wciąż na przepisach z czasów sowieckich. Szczebel rejonów i obwodów nie miał władz wykonawczych, a jedynie rady – funkcje wykonawcze sprawowali zatem przedstawiciele terenowych organów administracji państwowej. Tendencje centralizacyjne pogłębiały się w trakcie rządów Wiktora Janukowycza – w latach 2011–2013 przyjęto ponad dwadzieścia ustaw, które ograniczały i tak wąskie kompetencje władz samorządowych[2].

Reforma

edytuj
 
Mapa rejonów Ukrainy po reformie

Powrót do tematu reformy decentralizacyjnej stał się możliwy po zmianie władzy w wyniku Euromajdanu. Od początku do najistotniejszych kwestii pojawiających się w debacie nad stworzeniem nowego modelu samorządu były takie tematy jak podział władzy między rządem a władzami regionów (ustalenie zadań własnych i zleconych oraz mechanizmu ich finansowania), kwestia prawa do określenia dodatkowego języka regionalnego, sposób postępowania z dochodami z podatków lokalnych (przed reformą podlegały one redystrybucji przez budżet centralny) oraz precyzyjne uregulowanie kompetencji nowych jednostek samorządu w zakresie współpracy międzynarodowej – obawy dotyczyły np. samodzielnego zawierania umów z państwami trzecimi[3]. Szczególne kontrowersje wzbudziła jednak kwestia statusu części obwodów donieckiego i ługańskiego, które od 2014 znajdują się poza kontrolą władz w Kijowie. Problem ten wywołał publiczne spory w momencie próby zmian w ukraińskiej konstytucji w 2015 roku[4][5].

W związku z trudnościami w przeprowadzeniu zmiany konstytucji reformę postanowiono kontynuować w istniejących wówczas ramach ustrojowych. Na podstawie ustawy z 2015 roku rozpoczął się proces dobrowolnego łączenia się małych hromad w nowe, większe hromady mające działać według nowych zasad (ukr. Об'єднана територіальна громада, ОТГ). Proces ten trwał do 2020 roku[6] – w tym czasie na Ukrainie istniały hromady działające na pierwotnych zasadach, jak i jednostki funkcjonujące w oparciu o nowe przepisy[7]. Kolejny etap zmian nastąpił w 2020 roku – zreformowano wówczas szczebel rejonów i obwodów, przy czym liczba rejonów zmieniła się z 490 na 136[8]. Pierwsze historyczne wybory samorządowe[9], w których mieszkańcy wybrali władze samorządowe wszystkich szczebli odbyły się 25 października 2020[10].

Współpraca z Polską

edytuj

Od samego początku ukraińska reforma decentralizacyjna przebiegała we współpracy i przy wykorzystaniu doświadczeń Polski w tworzeniu samorządu. Pierwsza oficjalna wizyta w Polsce przedstawiciela nowego rządu powołanego po Euromajdanie miała miejsce w marcu 2014 – ówczesny wicepremier Wołodymyr Hrojsman wystąpił wówczas z prośbą o wsparcie tej reformy i spotkał się z pozytywną odpowiedzią ze strony ministrów rządu Donalda Tuska[11]. Polscy eksperci doradzali m.in. w zakresie ustalania nowych kompetencji poszczególnych szczebli samorządu terytorialnego oraz tworzeniu systemu finansowania ich działań[12]. W projekty i inicjatywy wspierające różne elementy reformy decentralizacyjnej zaangażowane były m.in. Fundacja Edukacja dla Demokracji[13][14], Fundacja Rozwoju Demokracji Lokalnej[15] czy też Fundacja Inicjatyw Menedżerskich[16]. Reformę decentralizacji wspierały także inne państwa Unii Europejskiej, m.in. poprzez tworzenie partnerstw międzynarodowych pomiędzy jednostkami samorządu terytorialnego[17].

Zobacz też

edytuj

Przypisy

edytuj
  1. Federalizacja czy decentralizacja? Porównujemy projekty Moskwy i Kijowa. tvn24.pl, 2014-05-04. [dostęp 2022-04-17].
  2. Tadeusz Iwański, Piotr Żochowski: Fikcja decentralizacji. Brak reformy administracyjno-samorządowej hamuje modernizację Ukrainy. osw.waw.pl, 2013-02-13. [dostęp 2022-04-17].
  3. Tadeusz A. Olszański: Ukraina: suwerenna decentralizacja czy niesuwerenny federalizm?. osw.waw.pl, 2014-04-18. [dostęp 2022-04-17].
  4. Tadeusz A. Olszański: Reforma konstytucyjna dzieli Ukrainę. osw.waw.pl, 2015-09-02. [dostęp 2022-04-17].
  5. Michał Potocki: Ukraina: Reforma konstytucji spłynęła krwią. gazetaprawna.pl, 2015-09-01. [dostęp 2022-04-17].
  6. Diana Barynowa: Decentralizacja, czyli rozwój i demokracja. edialog.media, 2020-10-17. [dostęp 2022-04-17].
  7. Diana Barynowa: Ukraina gmin. Ponad połowa terytorium Ukrainy przeszła już na system samorządowy. samorzad.pap.pl, 2018-09-05. [dostęp 2022-04-17].
  8. Daniel Szeligowski: Kolejny krok do decentralizacji na Ukrainie. pism.pl, 2020-08-19. [dostęp 2022-04-17].
  9. Krzysztof Nieczypor: Decentralizacja w cieniu kryzysu władzy: Ukraina przed wyborami lokalnymi. osw.waw.pl, 2020-10-20. [dostęp 2022-04-17].
  10. Krzysztof Nieczypor: Zwycięstwo lokalności. Ukraina po wyborach samorządowych. osw.waw.pl, 2020-11-27. [dostęp 2022-04-17].
  11. Polska zaangażuje się w reformę samorządów na Ukrainie. radiopik.pl, 2014-03-19. [dostęp 2022-04-17].
  12. Polacy pomagają tworzyć samorząd Ukrainy. bankier.pl, 2014-04-07. [dostęp 2022-04-17].
  13. Decentralizacja w praktyce – uczymy się od siebie nawzajem. fed.org.pl, 2018-07-05. [dostęp 2022-04-17].
  14. Decentralizacja w praktyce II – uczymy się od siebie nawzajem. fed.org.pl, 2019-04-17. [dostęp 2022-04-17].
  15. Jak polskie doświadczenia transformacji ustrojowej wspierają przemiany demokratyczne na Ukrainie. frdl.org.pl, 2021-03-29. [dostęp 2022-04-17].
  16. Współpraca międzynarodowa. Ukraina. fim.org.pl. [dostęp 2022-04-17].
  17. Samorządy lokalne UE i Ukrainy ustanawiają partnerstwa w celu wsparcia reformy decentralizacyjnej. fim.org.pl, 2018-08-07. [dostęp 2022-04-17].

Linki zewnętrzne

edytuj