Paroząb sztywny
Paroząb sztywny (Didymodon rigidulus Hedw.) – gatunek mchu należący do rodziny płoniwowatych (Pottiaceae Schimp.). Jest to najczęściej spotykany na skałach wapiennych gatunek parozębu.
_1358.JPG)
| |
| Systematyka[1][2] | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Podkrólestwo | |
| Nadgromada | |
| Gromada | |
| Klasa | |
| Rząd | |
| Rodzina | |
| Rodzaj | |
| Gatunek |
paroząb sztywny |
| Nazwa systematyczna | |
| Didymodon rigidulus Hedw. Sp. Musc. Frond. 104 1801.[3] | |
Rozmieszczenie geograficzne edytuj
Występuje w Ameryce Północnej (Meksyk), na południu Ameryki Południowej, w Europie, Azji i północnej Afryce[4]. W Polsce podawany m.in. z województwa śląskiego[5], pasma Gorców[6] czy Bieszczadów Zachodnich (do wysokości 800 m n.p.m.)[7].
Morfologia edytuj
- Gametofit
- Rośliny zielone, często czarniawe, rosną w kępach. Łodyżki osiągają 0,5–1[8] cm do 2[4] cm wysokości. Listki łodygowe stulone do słabo rozpostartych w stanie suchym, rozpostarte gdy wilgotne. Blaszka wąska, lancetowata, jajowato-lancetowata lub podłużnie lancetowata, długości od 0,8[4]–1,5[8] mm do 1,7–3 mm[4], zwęża się stopniowo w kierunku wierzchołka[8].
- Sporofit
- Seta długości 0,7–1,7 cm. Puszka zarodni podłużnie jajowate długości 1–2 mm. Perystom o 16 lub 32 krótkich zębach (do 740 µm), lub śladowych lub sporadycznie nieobecnych. Zarodniki o średnicy 9–12 µm[4].
-
Łodyżki -
Listek -
Puszka -
Zarodniki
_9242.JPG)
_1490.JPG)
_1514.JPG)
_1515.JPG)
- Gatunki podobne
- Pędy parozębu winnicowego D. vinealis mogą wyglądać bardzo podobnie, ale zwykle mają jaśniejszy zielony kolor, a puszki dojrzewają wiosną. Paroząb śniady D. luridus i D. nicholsonii mają listki o szerszej podstawie i żebrze mniej wypełniającym wierzchołek. D. glaucus jest bardzo niski (1–3 mm) i sinozielony. D. sinuosus ma faliste, płaskie brzegi listków. Paroząb kasztanowaty D. spadiceus ma dłuższe listki (2–4 mm). Paroząb mylny D. fallax rośnie na glebie i ma mniej wydłużone wierzchołki listków. Gałęziak prząślik Eucladium verticillatum ma jaśniejszy zielony kolor i ostrzej zakończony wierzchołek listka[8].
Biologia i ekologia edytuj
Gatunek dwupienny, kilkuletni. Wytwarza sporogony, ale rozmnaża się również wegetatywnie przy pomocy rozmnóżek[7]. Zarodnie wykształca sporadycznie, od jesieni do wiosny, dojrzewają głównie jesienią i zimą[8].
Gatunek cienioznośny, mezofilny, słabo kalcyfilny[7]. Rośnie na osłoniętych, często zacienionych murach, betonowych słupkach i murkach, płytkach i kostce brukowej, w zbiorowiskach ruderalnych, na obrzeżach cieków i lasów oraz na naturalnych skałach na obszarach nizinnych[8][7].
Systematyka i nazewnictwo edytuj
Synonimy[3]: Barbula waghornei Kindb., Desmatodon rupestris Funck ex Brid., Didymodon barbula Wibel ex Brid., Didymodon fuscoviridis Cardot, Didymodon gemnifer Cardot, Didymodon obtusifolius Schultz, Didymodon rigiduliformis Douin, Didymodon viridissimus Cardot, Trichostomum neglectum Wilson.
Taksony niższego rzędu[3]:
- Didymodon rigidulus subsp. andreaeoides (Limpr.) Wijk & Margad.
- Didymodon rigidulus subsp. cordata (Jur.) Dism.
- Didymodon rigidulus var. densus (Bruch & Schimp.) Paris
- Didymodon rigidulus var. ditrichoides (Broth.) R.H. Zander
- Didymodon rigidulus var. flaccidus (Roll) Roll Accepted
- Didymodon rigidulus var. glaucus (Ryan) Wijk & Margad.
- Didymodon rigidulus var. gracilis (Schleich. ex Hook. & Grev.) R.H. Zander – paroząb ostry[5] (syn. Didymodon acutus[9])
- Didymodon rigidulus var. icmadophilus (Schimp. ex Müll. Hal.) R.H. Zander
- Didymodon rigidulus var. insidiosus (Jur. & Milde) Roll
- Didymodon rigidulus var. laxus (Molendo) I. Hagen
- Didymodon rigidulus var. rigidus (Roll) Roll
- Didymodon rigidulus var. subulatus (Thér. & E.B. Bartram ex E.B. Bartram) R.H. Zander
- Didymodon rigidulus var. validus (Limpr.) Düll
Zagrożenia i ochrona edytuj
Gatunek został wpisany na czerwoną listę mchów województwa śląskiego z kategorią zagrożenia „LC” (najmniejszej troski, stan na 2011 r.), tę samą kategorię otrzymał w Bieszczadach[7]. W Czechach w 2005 r. również nadano mu kategorię „LC”[5].
Stanowiska w Bieszczadach występujące na terenie Bieszczadzkiego Parku Narodowego objęte są ochroną[7].
Przypisy edytuj
- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-03-26] (ang.).
- ↑ B. Goffinet, W.R. Buck, Classification of the Bryophyta, University of Connecticut, 2008– [dostęp 2017-03-11] (ang.).
- ↑ a b c Didymodon rigidulus. [w:] The Plant List [on-line]. [dostęp 2017-03-11]. (ang.).
- ↑ a b c d e Didymodon rigidulus. [w:] Bryophyte Flora of North America Vol. 1 [on-line]. [dostęp 2017-03-11]. (ang.).
- ↑ a b c Adam Stebel, Barbara Fojcik, Henryk Klama, Jan Żarnowiec. Czerwona lista mszaków województwa śląskiego - The Red List of Threatened Bryophytes of Silesian Voivodship. „Czerwone listy wybranych grup grzybów i roślin województwa śląskiego”. 2, 2012. Centrum Dziedzictwa Przyrody Górnego Śląska. ISSN 1427-9142. [dostęp 2017-03-11]. (pol.).
- ↑ Adam Stebel, Paweł Czarnota. Wykaz mchów pasma Gorców w polskich Karpatach Zachodnich. List of mosses of the Gorce range in the Polish Western Carpathians. „Ochrona Beskidów Zachodnich”. 4, s. 7–25, 2012.
- ↑ a b c d e f Jan Żarnowiec, Adam Stebel: Mchy polskich Bieszczadów Zachodnich i Bieszczadzkiego Parku Narodowego - stan poznania, ekologia, zagrożenia. Wyd. I. Ustrzyki Dolne, Bielsko-Biała: Ośrodek Naukowo-Dydaktyczny Bieszczadzkiego Parku Narodowego w Ustrzykach Dolnych, Instytut Ochrony i Inżynierii Środowiska Akademii Techniczno-Humanistycznej w Bielsku-Białej, 2014, seria: Monografie Bieszczadzkie. Tom XVI. ISBN 978-83-88505-49-2.
- ↑ a b c d e f Didymodon rigidulus. W: Mosses and Liverworts of Britain and Ireland - a field guide. Ian Atherton, Sam Bosanquet, Mark Lawley (red.). Wyd. I. British Bryological Society, 2010, s. 459. ISBN 978-0-9561310-1-0. [dostęp 2017-03-11]. (ang.).
- ↑ Didymodon acutus. [w:] The Plant List [on-line]. [dostęp 2017-03-17]. (ang.).