Dom „Maria” w Katowicach
Dom „Maria” w Katowicach – budynek mieszkalny w Katowicach, położony przy ulicy Panewnickiej 374b, w dzielnicy Ligota-Panewniki. Został on wzniesiony w połowie XIX wieku z inicjatywy dominium księcia pszczyńskiego jako zajazd, pełnił potem funkcję domu opieki. Jest to budynek wyjątkowy w skali całego miasta z uwagi na charakterystyczne na elewacji frontowej drewniane ganki z półkolistymi arkadami.
 Budynek od strony południowej (2023) | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Miejscowość | |
| Adres |
ul. Panewnicka 374b, 40-774 Katowice |
| Typ budynku | |
| Styl architektoniczny | |
| Inwestor | |
| Kondygnacje |
3+1 |
| Powierzchnia użytkowa |
587,36 m² |
| Ukończenie budowy |
poł. XIX wieku |
| Ważniejsze przebudowy |
II poł. XX wieku |
| Właściciel |
miasto Katowice |
Położenie na mapie Katowic  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa śląskiego  | |
 50°13′44,5″N 18°55′07,2″E/50,229028 18,918667
| |
Historia
edytujStopniowo od drugiej połowy XIX wieku Panewniki stawały się coraz bardziej popularnym miejscem wypoczynkowym i rekreacyjnym[1][2]. Już w tym czasie na obszarze Starych Panewnik znajdowała się karczma, która była miejscem postoju dla wielu wycieczek m.in. do doliny Jamny[3]. Wzmożony ruch turystyczny doprowadził m.in. do budowy w tym rejonie kolejnego zajazdu[4].
Został on wybudowany w połowie XIX wieku[2][5][6] (bądź na początku XX wieku[7]) z inicjatywy dominium księcia pszczyńskiego jako zajazd „Waldfrieden”[8], pełniąc tę funkcję przez pierwsze lata działalności. Według tradycji budynek był też zameczkiem myśliwskim książąt pszczyńskich[9]. Na początku XX wieku gmach działał jako dom dla emerytowanych urzędników księcia pszczyńskiego[10], będąc przez niego dotowany[10]. Zwany był domem „Maria”[2], a potocznie „Domem Maryi”, „Maryjanką” bądź „Mariówką”[5].
W 1923 roku gmach przejął Śląski Urząd Wojewódzki, by urządzić w nim dom socjalny[8]. Po II wojnie światowej budynek dalej pełnił funkcję domu starców[7]. Został on przebudowany w II połowie XX wieku[7], zachowując swój oryginalny charakter[11].
10 listopada i 9 grudnia 2019 roku katowiccy radni – Barbara Mańdok i Józef Zawadzki – złożyli interpelację do prezydenta Katowic Marcina Krupy o przekazanie budynku dawnego pensjonatu na rzecz stowarzyszenia SPES celem stworzenia w nim ośrodka wsparcia dla upośledzonych umysłowo[12][13]. W odpowiedzi podano informację, iż w tym czasie nie było możliwe przekazanie domu na rzecz stowarzyszenia z uwagi na użytkowanie budynku na cele mieszkalne, lecz z uwagi na zabytkowy charakter budynku były rozważane różne koncepcje docelowego zagospodarowania nieruchomości[14].
Charakterystyka
edytujDom „Maria” to budynek mieszkalny[6][7][8], położony przy ulicy Panewnickiej 374b w Katowicach, na terenie dzielnicy Ligota-Panewniki[6], w części dzielnicy zwanej Starymi Panewnikami[7].
Jest to budynek wykonany w technologii tradycyjnej[11], wzniesiony na planie prostokąta[11], murowany z cegły, z elewacjami pokrytymi tynkiem[15], zwieńczony dachem mansardowym pokrytym dachówką[15]. Posiada on trzy kondygnacje nadziemne i jedną podziemną[6]. Powierzchnia użytkowa domu wynosi 587,36 m², a powierzchnia zabudowy 336,02 m²[6].
Dom „Maria” został wzniesiony w stylu modernistycznym[7], jest unikatowy w skali miasta[9]. Posiada charakterystyczne, drewniane ganki z półkolistymi arkadami na elewacji frontowej[15][8]. Pozostałe elementy dekoracyjne domu to gzymsy i ryzalit w części tylnej domu[11]. Główne wejście do budynku znajduje się od strony elewacji frontowej, po schodach zewnętrznych[11]. Za budynkiem zachował się fragment dawnego parku nad Kłodnicą[8], a wzdłuż drogi dojazdowej do domu „Maria” rośnie szpaler starych klonów[15].
Gmach wpisany jest do gminnej ewidencji zabytków miasta Katowice[6].
Gmach jest własnością miasta Katowice[13], a zarządcą budynku jest Komunalny Zakład Gospodarki Mieszkaniowej w Katowicach[9].
Przypisy
edytuj- ↑ Płonka 2010 ↓, s. 70.
- ↑ a b c Bulsa 2018 ↓, s. 178.
- ↑ Płonka 2010 ↓, s. 71.
- ↑ Płonka 2010 ↓, s. 73.
- ↑ a b Płonka 2015 ↓, s. 18.
- ↑ a b c d e f Urząd Miasta Katowice: Miejski System Zarządzania-Katowicka Infrastruktura Informacji Przestrzennej. Zabytki. emapa.katowice.eu. [dostęp 2023-06-23]. (pol.).
- ↑ a b c d e f Kasprzyk 1996 ↓, s. 115.
- ↑ a b c d e Bulsa 2018 ↓, s. 180.
- ↑ a b c Katarzyna Wolnik: Nie zabytek, więc co?. katowice.naszemiasto.pl, 2007-06-04. [dostęp 2023-06-23]. (pol.).
- ↑ a b Szaraniec 1996 ↓, s. 195.
- ↑ a b c d e Panewnicka 374b - unikatowa budowla nad Kłodnicą. kzgm.katowice.pl, 2012-09-17. [dostęp 2023-06-23]. (pol.).
- ↑ Barbara Mańdok, Interpelacja RI-VIII/001380 z dnia 12.12.2019r., w sprawie udzielenia pomocy w pozyskaniu budynku wraz z działką przy ul. Panewnickiej 374b na rzecz działalności SPES [online], bip.katowice.eu, 12 grudnia 2019 [dostęp 2023-06-23].
- ↑ a b Józef Zawadzki, Interpelacja RI-VIII/001370 z dnia 09.12.2019r., w sprawie pozyskania budynku wraz z działka na rzecz Stowarzyszenia SPES [online], bip.katowice.eu, 9 grudnia 2019 [dostęp 2023-06-23] (pol.).
- ↑ Bogumił Sobula, Odpowiedź na interpelację RI-VIII/001380 z dnia12.12.2019r., w sprawie udzielenia pomocy w pozyskaniu budynku wraz z działką przy ul. Panewnickiej 374b na rzecz działalności SPES [online], bip.katowice.eu, 20 grudnia 2019 [dostęp 2023-06-23] (pol.).
- ↑ a b c d Kasprzyk 1996 ↓, s. 116.
Bibliografia
edytuj- Michał Bulsa, Ulice i place Katowic, wyd. trzecie, Katowice: Wydawnictwo „Prasa i Książka”, 2018, ISBN 978-83-63780-28-9 (pol.).
- Maria Kasprzyk, Studium historyczno-urbanistyczne Katowic w granicach administracyjnych. Panewniki. Tom I Tekst, Opublikowano w: Miejski System Zarządzania – Katowicka Infrastruktura Informacji Przestrzennej. Zabytki, Kraków: Pracownie Konserwacji Zabytków „ARKONA” Sp. z o.o. Pracownia Dokumentacji Naukowo-Historycznej, 1996 (pol.).
- Grzegorz Płonka (red.), Zarys dziejów Ligoty i Panewnik: od zarania do czasów współczesnych, Katowice: Wydawnictwo „Śląsk”, 2010, ISBN 978-83-7164-621-8 (pol.).
- Grzegorz Płonka (red.), Przewodnik po Ligocie i Panewnikach, Katowice: Rada Jednostki Pomocniczej nr 6 Ligota-Panewniki, 2015 (pol.).
- Lech Szaraniec, Osady i osiedla Katowic, Katowice: Oficyna „Artur”, 1996, ISBN 83-905115-0-9.