Dom handlowy „Modehaus” we Wrocławiu
Dom handlowy Modehaus (Modehaus M. Gerstel, Dom Mody M. Gerstel) – zabytkowy budynek wzniesiony na początku XX wieku u zbiegu ulic Świdnicka 19 a ul. Kazimierza Wielkiego mieszczący dawny dom handlowy "Modehaus M. Gerstel". Jedyny we Wrocławiu zachowany przykład architektury związanej z wiedeńską secesją[2].
 nr rej. A/1378 z 20.11.2009[1]
| |
 Budynek od strony ul. Świdnickiej | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Miejscowość |
Wrocław |
| Adres |
ul. Świdnicka 19 |
| Typ budynku |
dom towarowy |
| Styl architektoniczny | |
| Architekt | |
| Kondygnacje |
5 |
| Rozpoczęcie budowy |
1905 |
| Ukończenie budowy |
1912 |
| Pierwszy właściciel |
Siegfried Gerster |
Położenie na mapie Wrocławia  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego  | |
 51°06′21,1″N 17°01′54,7″E/51,105861 17,031861
| |
Historia powstania edytuj
Działki nr 10 i 11 (wg ówczesnej numeracji – obecnie jest to nr 19) zostały wytyczone w pierwszej połowie XIV wieku wraz z budową drugiego pierścienia murów obronnych Wrocławia. Na działce nr 19 stały pierwotnie dwie kamienice, pod koniec XVII wieku połączone w jedną kamienicę o siedmioosiowej fasadzie z kalenicowym dachem[3], z oficyną i budynkiem tylnym[4]. Kamienica należała wówczas do radcy Promnitza tak jak i kamienica przy ul. Kazimierza 48/49[4]. Na działce nr 9 (17) znajdowała się wąska, dwuosiowa kamienica. W 1904 roku kamienicę nr 19 zakupił Siegfried Gerster[3], a już w następnym roku wyburzył ją[5] lub przebudował[3] i wzniósł nowy budynek, dostosowując go na potrzeby swojej firmy Modehaus M Gerstel. Firma specjalizowała się w handlu konfekcją damską i męską. Posiadała swoje filie w Berlinie, w Paryżu oraz w Hamburgu i Frankfurdzie nad Menem[3]. Pośród nadesłanych projektów ostatecznie wybrano ten wykonany przez Alvina Wedemana. Inny złożony projekt był autorstwa niemieckiego architekta Georga Schneidera; proponował on neobarokową fasadę i wieżyczkę w osi środkowej[5]. Nowy budynek Wedemanna został oddany do użytku w 1905 roku[a][3][5].
W 1908[6], 1910[7][4] lub 1912[3] Gerstel zakupił sąsiednią wąską dwuosiową i czterokondygnacyjną kamienicę nr 9 (17) oraz dom przy ulicy Kazimierza Wielkiego 48/49. Budynki te zostały gruntownie przebudowane (lub wyburzone) i dołączone do istniejącego budynku domu handlowego[6][3], zaburzając jego pierwotną regularność założenia[3]. Nad przebudową czuwał również Wedemann[4]. Z powodu swojej bryły budynek posiadał dwa adresy: Schweidnitzer Strasse 10/11 i Karlsrasse 48/49[8].
W 1929 roku przebudowany został pasaż wewnętrzny według projektu firmy Bayer u. Olowinsky GmbH. Kolejne remonty, bardziej kosmetyczne, miały miejsce w latach trzydziestych – wstawiono nowe witryny, oraz w czterdziestych – dokonano zmian układu ścianek wewnątrz budynku[4].
Opis architektoniczny kamienicy edytuj
Dom handlowy, założony na rzucie litery „L”, składał się pięciokondygnacyjnego budynku frontowego, oficyn tworzący dziedziniec wewnętrzny oraz z budynku tylnego wychodzącego na ulicę Kazimierza Wielkiego. Zaprojektowany został w konstrukcji szkieletowej żelbetonowej, z nośnymi ścianami szczytowymi[3], murowany z cegły maszynowej[4].
Fasada główna wykonana została z żółtego piaskowca śląskiego[7]. Pierwsze, drugie i trzecie piętra zostały spięte filarami; czwarte piętro oddzielone gzymsem zostało zwieńczone mocno wysuniętym gzymsem koronującym[6]. W części parterowej słupy konstrukcyjne schowano za przeszklonymi witrynami z giętymi taflami szkła. Pomiędzy nimi znajdowało się wejście do sklepu. Z prawej północnej strony umieszczono wejście do sieni oraz dalej do dziedzińca[6]. Nad witrynami, przez całą długość elewacji, umieszczono drewniane szyldy. Piętra od pierwszego do trzeciego były podzielone piaskowcowymi pilastrami w wielkim porządku, które podtrzymywały gzyms. Dolna części pilastrów została ozdobiona według stylizowanej maniery doryckiej czyli z elementami zębnika, wolutami, guttymi i modylionami[4]. W tej części umieszczono również wspornikowe lampy iluminujące fasadę[6]. W górnej części pilastrów znajdują się ozdabiające je wieńce, bukiety i kanelowania w symetrycznym układzie[4]. Na piątej kondygnacji, pomiędzy oknami, umieszczono pilastry w małym porządku z kapitelami w formie maszkaronów wspartych na zębnikowych, kanelowanych płaskich konsolach w kształcie kowadełka[4]. Na nich zamocowano podtrzymujące wysunięty gzyms zdwojone zastrzały z kutego żelaza i brązu[6]. Całość została pokryta dachem pulpitowym[9]. Na II i III kondygnacji znajdują się szerokie płycinowe gzymsy kordonowe, w IV kondygnacji płaski gzyms z motywem zwornika z pękiem kwiatów[4].
W pierwotnej osi środkowej, nad wejściem umieszczono półokrągły, dwukondygnacyjny wykusz ujęty filarkami z dekoracyjnymi smukłymi kolumienkami i rozpiętym między nimi balustradą oraz ażurowymi lambrekinami, zwieńczony płytkim dachem[4]. Filary i fryz wykusza pokryty jest blachą miedzianą na której wytłoczono empirowe detale architektoniczne[7].
Wszystkie płaskorzeźby i detale znajdujące się na pilastrach, kasetonowe podniebienie dwumetrowego gzymsu, wykusz, żelazne i mosiężne ozdoby były utrzymane w stylu empire'u i wiedeńskiej secesji[6].
Część parterowa oraz I piętra budynku od strony ul. Świdnickiej zajmował sklep M. Gerstel[7]. Wyższe kondygnacje oraz oficyny były przeznaczone na biura, sklepy i pomieszczenia produkcyjne [6]. Wnętrza budynku zajmowały duże jednorodnie stylistycznie pomieszczenia wykończone wysokiej klasy materiałami. Klatka schodowa o secesyjnej linii wykonana została z drewna modrzewiowego, stolarka okienna i drzwiowa wykonana była w warsztatach renomowanych firm rzemieślniczych m.in. u braci Bauerów; prace w metalu wykonała firma Drechsler & Fuchs, detale miedziane firma B. Stenberg, a dekoracje malarskie J. Cohn[10].
Po 1945 edytuj
Po zakończeniu działań wojennych budynek bardzo szybko dostosowano do potrzeb handlowych na parterze oraz biurowych na wyższych kondygnacjach[3]. W latach 1945–1949 znajdował się tu m.in. Auto-Skład, właścicielem którego był Stefan Seifried[11]. W kolejnych latach m.in. sklep odzieżowy Adam i Ewa[12] Cepelia, Moda Polska czy Skład Taniej Książki.
W latach 90. XX wieku na parterze i w pomieszczeniach piwnicznych, a następnie i na piętrach były otwierane eleganckie sklepy z konfekcją firmy "ae". Wykonano również szereg prac modernizacyjnych, m.in. pogłębiono piwnice. Budynek był pierwszym we Wrocławiu budynkiem przystosowanym do celów handlowych[13]. Pod koniec pierwszej dekady XX w. właścicielem budynku była hiszpańska firma deweloperska Ureta y Asociados, która miała dokonać przebudowy kamienicy i dostosowania go do celów handlowych. Plany nie zostały zrealizowane[14]. W 2022 roku właścicielem działki nr 19 była spółka UBM Green Development, która planowała w jego wnętrzach oraz na sąsiedniej, dziś pustej działki wybudować hotel[15].
Uwagi edytuj
- ↑ Eysymontt podaje datę 1903 jako rozpoczęcie pierwszego etapu budowy. Harasimowicz podaje rok 1904 jako rok zakupu kamienicy. Biorąc pod uwagę inne źródła data 1903 jest zbyt wczesna
Przypisy edytuj
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo dolnośląskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2023.
- ↑ Kirschke 2005 ↓, s. 166.
- ↑ a b c d e f g h i j Harasimowicz 1997 ↓, s. 245.
- ↑ a b c d e f g h i j k Narodowy Instytut Dziedzictwa: Karta ewidencyjna zabytku nieruchomego. Wrocław ul. Świdnicka 19. zabytek.pl, 2014-11. [dostęp 2022-08-12]. (pol.).
- ↑ a b c Zwierz 2016 ↓, s. 128.
- ↑ a b c d e f g h Kirschke 2005 ↓, s. 165.
- ↑ a b c d Eysymontt i in. 2011 ↓, s. 362.
- ↑ Kirschke 2005 ↓, s. 163.
- ↑ Kirschke 2005 ↓, s. 164.
- ↑ Eysymontt i in. 2011 ↓, s. 363.
- ↑ Reklama zakładu na polska-org
- ↑ Zdjęcie sklepu w 1967 roku
- ↑ Kirschke i Rozpędowski 1998 ↓, s. 384.
- ↑ Wrocław: Działka przy Przejściu Świdnickim doczeka się zabudowy, a zabytkowy dom handlowy wypięknieje? Przechodzą z rąk do rąk
- ↑ Dawny dom handlowy firmy Modehaus M. Gerstel czeka przebudowa
Bibliografia edytuj
- Jan Harasimowicz: Encyklopedia Wrocławia. Wydawnictwo Dolnośląskie, 2006. ISBN 83-7384-561-5.
- Rafał Eysymontt, Jerzy Ilkosz, Agnieszka Tomaszewicz, Jadwiga Urbanik (red.): Leksykon architektury Wrocławia. Wrocław: Via Nova, 2011.
- Krystyna Kirschke: Fasady wrocławskich obiektów komercyjnych z lat 1890-1930: struktura, kolorystyka, dekoracja. Wrocław: Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej, 2005. ISBN 83-7085-918-6.
- Krystyna Kirschke, Jerzy Rozpędowski: Wrocławskie domy handlowe w:Architektura Wrocławia, tom IV Gmach. Wrocław: Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej, 1998.
- Maria Zwierz: Ulica Świdnicka - główna arteria staromiejska centrum Wrocławia. w: Centrum Staromiejskie we Wrocławiu. Wrocław: Wydawnictwo Gajt, 2016.