II wojna o Górski Karabach

konflikt zbrojny między Armenią i Azerbejdżanem o Górski Karabach (2020)

II wojna o Górski Karabach (inaczej wojna 44-dniowa[14][15][16]) – konflikt zbrojny między Armenią i Azerbejdżanem w Górskim Karabachu, trwający od 27 września do 10 listopada 2020, kolejny akt nierozwiązanego od czasów rozpadu Związku Radzieckiego konfliktu o ten region.

II wojna o Górski Karabach
Ilustracja

     Terytoria zajęte przez Azerbejdżan w trakcie wojny

     Terytoria zajęte przez Azerbejdżan po porozumieniu pokojowym

     Terytoria w Górskim Karabachu kontrolowane przez Republikę Górskiego Karabachu

     Korytarz w Laçınie patrolowany przez rosyjskie siły pokojowe

Czas

27 września – 10 listopada 2020

Miejsce

Füzuli, Cəbrayıl, Hadrut, Şuşa

Terytorium

 Górski Karabach

Przyczyna

konflikt narodowościowy,
spory terytorialne

Wynik

zwycięstwo Azerbejdżanu,
układ pokojowy

Strony konfliktu
 Górski Karabach
 Armenia
wsparcie:
 Rosja[1]
 Azerbejdżan
wsparcie:
 Turcja[2][3][4][5]
Wolna Armia Syrii
 Izrael[6]
Dowódcy
Arajik Harutiunian
Karen Dżalawjan[7]
İlham Əliyev
Hikmət Həsənov[8]
Vilayət Eyvazov[9]
Straty
Górski Karabach Armenia 2718 zabitych[10]

50 cywilów zginęło[11]

Azerbejdżan 2783 zabitych[12]

91 cywilów zginęło[13]

10 listopada weszło w życie trójstronne porozumienie kończące działania zbrojne.

 
Narodowości w regionie, stan 1995 (po czystkach etnicznych w wyniku których ludność narodowości ormiańskiej opuściła terytoria kontrolowane przez władze Azerbejdżanu, jak też ludność azerska opuściła terytorium Armenii oraz znajdujące się pod kontrolą ormiańską Górski Karabach i 7 ościennych powiatów azerskich)
 
Mapa Górskiego Karabachu przed konfliktem z 2020 r.

     Tereny dawnego Nagorno-Karabachskiego O.A. pod kontrolą Górskiego Karabachu

     Tereny dawnego Nagorno-Karabachskiego O.A. pod kontrolą Azerbejdżanu

     Tereny Azerbejdżanu pod kontrolą Górskiego Karabachu

     Inne tereny

Konflikt pomiędzy Armenią i Azerbejdżanem dotyczy terenu Górskiego Karabachu. W czasach radzieckich w składzie Azerbejdżańskiej SRR istniał Nagorno-Karabachski Obwód Autonomiczny, gdzie większość ludności (ok. 75%) stanowili Ormianie. Wraz z rozpadem ZSRR karabachscy Ormianie ogłosili niepodległość, następnie z pomocą niepodległej Armenii obronili się przed armią Azerbejdżanu podczas wojny w latach 1992–1994, jednocześnie wypierając wojsko i ludność azerską z siedmiu ościennych powiatów. Odtąd Górski Karabach funkcjonował jak oddzielne państwo (Republika Arcach), lecz nie uzyskał międzynarodowego uznania.

Przebieg

edytuj
 
Transmisja wydarzeń z Karabachu na telebimie na Placu Republiki w Erywaniu

Wrzesień

edytuj

Walki rozpoczęły się rano 27 września 2020 na linii styku w Górskim Karabachu. Obie strony zgłosiły ofiary wojskowe i cywilne. Sekretarz prasowy nieuznawanej Republiki Arcachu, Wagram Pogosjan, powiedział, że sporne tereny ostrzeliwano od strony Azerbejdżanu, a wśród ofiar byli cywile[17]. Premier Armenii Nikol Paszinian poinformował, że Azerbejdżan rozpoczął ofensywę w Karabachu, a „Armia Obrony Karabachu” jej przeciwdziałała[potrzebny przypis].

W odpowiedzi na starcia, Armenia i nieuznawana Republika Arcach wprowadziły stan wojenny i całkowitą mobilizację, podczas gdy Azerbejdżan wprowadził stan wojenny i godzinę policyjną. W niedzielę, 27 września, po południu resort obrony Azerbejdżanu przekazał, że wojska tego kraju rozpoczęły operację wojskową w Górskim Karabachu. Po południu władze w Baku przekazały, że azerbejdżańskie wojsko w ramach tej operacji przejęło kontrolę nad sześcioma miejscowościami. Armia Azerbejdżanu poinformowała o rozpoczęciu ofensywy w rejonie miast Tərtər i Ağdam. W poniedziałek 28 września w Azerbejdżanie ogłoszono częściową mobilizację – rozporządzenie w tej sprawie podpisał prezydent İlham Əliyev[potrzebny przypis]. Tego dnia obie strony konfliktu poinformowały, że rozmieszczają ciężką artylerię[18].

Wardan Taganian, ambasador Armenii w Rosji, poinformował 28 września, że niedługo przed wybuchem walk Turcja przerzuciła do Azerbejdżanu około 4000 najemników z okupowanych przez nią północnych rejonów Syrii[19]. Faktycznie ich liczba wynosiła raczej około 300 bojowników[3][5]. Turecki prezydent Recep Tayyip Erdoğan nie odniósł się do tej kwestii, lecz w wystąpieniu z 28 września stanowczo poparł Azerbejdżan[potrzebny przypis]. Do tej pory, według armeńskiego MON, w Karabachu poległo 16 armeńskich żołnierzy, a stu zostało rannych[19]. Wieczorem informowano już o 84 poległych[20].

29 września rano Ormianie zniszczyli kilka azerskich pojazdów wojskowych na południowym odcinku frontu[21]. Zestrzelili też nieprzyjacielski dron[22]. W oświadczeniu Ministerstwa Obrony Azerbejdżanu stwierdzono, że siły armeńskie próbowały tego dnia odzyskać utracony teren pod Füzuli i Cəbrayıl[21]. MSZ Armenii oskarżyło Turcję o podżeganie konfliktu[23]. Do końca dnia 30 września liczba poległych po stronie armeńskiej wzrosła do 103 żołnierzy, od ostrzału zginęło też 7 osób cywilnych[24]. Tego dnia po drugiej stronie zginęło trzech pro-tureckich bojowników przybyłych z Syrii[25]. Armia Azerbejdżanu nie ujawniała swoich strat.

Październik

edytuj
 
Ofensywa Azerbejdżanu w rejonie Cəbrayıl i Hadrut.

1 października na froncie trwała stagnacja i wzajemny ostrzał artyleryjski[26]. Od azerskiego ostrzału zostało rannych dwóch francuskich dziennikarzy[27]. W nocy Ormianie zestrzelili azerbejdżański bezzałogowy statek powietrzny, który wleciał nad terytorium Armenii[28]. 2 października siły armeńskie w Karabachu przejęły porzucony przez przeciwnika czołg T-90[29]. Tegoż dnia Armenia ogłosiła gotowość do rozmów na temat przywrócenia rozejmu w regionie[potrzebny przypis].

3 października Ormianie zniszczyli kilka azerskich pojazdów wojskowych[30], lecz wieczorem Azerowie zdobyli wieś Magadiz znajdującą się w rejonie Tərtər[31]. Następnego dnia Azerowie ogłosili przejęcie miasta Cəbrayıl w południowej części frontu, czemu strona armeńska zaprzeczała[32]. 5 października wojska Azerbejdżanu ponowiły ataki w południowej części spornego obszaru[33][34], po czym Arcach potwierdził „częściowy odwrót” w tym rejonie[35]. 6 października zginęło 21 Ormian, zaś straty strony armeńskiej od początku eskalacji konfliktu wyniosły 240 poległych[36].

8 października, wg strony armeńskiej, Azerbejdżan co najmniej dwa razy ostrzelał ormiańską Katedrę Świętego Zbawiciela w Szuszy[37][38]. Azerbejdżan zaprzeczył tym doniesieniom, twierdząc, że azerska armia nie celuje w budynki o znaczeniu historycznym, kulturowym czy religijnym[39]. Inne źródła podały, że Azerbejdżan ostrzeliwał armeńską infrastrukturę wojskową, wskutek czego ucierpiała też ormiańska katedra, jednak katedra sama w sobie nie była celem[40]. Wiadomo, że Azerbejdżan przeprowadzał w tym czasie liczne ataki powietrzne z użyciem dronów wojskowych izraelskiej i tureckiej produkcji[41].

9 października rosyjski prezydent Władimir Putin zaprosił Armenię i Azerbejdżan do podjęcia rozmów pokojowych w Moskwie[42][43]. Do tej pory straty po stronie armeńskiej wyniosły 376 poległych[44]. Po rozmowach w Moskwie, Armenia i Azerbejdżan zgodziły się na zawieszenie broni w Górskim Karabachu – poinformował po spotkaniu z ministrami spraw zagranicznych obu krajów szef rosyjskiej dyplomacji Siergiej Ławrow. We wspólnym oświadczeniu ministrów Armenii i Azerbejdżanu stwierdzono, że zawieszenie broni zacznie obowiązywać od godziny 12:00 10 października w celach humanitarnych przy wymianie jeńców wojennych oraz innych zatrzymanych i ciał zmarłych za pośrednictwem Czerwonego Krzyża. Szczegóły zawieszenia broni miały zostać dodatkowo uzgadniane[potrzebny przypis].

Zawieszenie broni weszło w życie zgodnie z porozumieniem, ale trwało jedynie kilka minut. Po wznowieniu walk, obie strony zaczęły się nawzajem oskarżać o złamanie postanowień rozejmu[45]. 17 października armeński pocisk spadł na miasto Gandża, przez co zginęło 13 osób[46].

Kolejne zawieszenie broni ogłoszono wieczorem 17 października[47], lecz i tym razem porozumienie zostało złamane. 18 października po stronie armeńskiej poległo kolejnych 37 żołnierzy z Armii Obrony Karabachu[48]. Azerowie skierowali swoje natarcie wzdłuż rzeki Araks zmierzając w stronę granicy Armenii[49]. 21 października Ormianie kontratakowali pod Zəngilan[50], zestrzelili też nieprzyjacielskiego drona[51]. Tego dnia poległo 62 Ormian[52].

Wieczorem 25 października po raz trzeci ogłoszono zawieszenie broni, tym razem za pośrednictwem USA[53]. Porozumienie zostało złamane już następnego dnia przez obie strony[54]. 28 października w ostrzale miasta Bərdə przez wyrzutnie BM-30 Smiercz zginęło 21 osób cywilnych[55]. Prokuratura Azerbejdżanu oznajmiła, że w ciągu miesiąca walk zginęło 91 cywilnych obywateli Azerbejdżanu[13]. Z drugiej strony straty obrońców Arcachu wynosiły 1166 poległych żołnierzy[56] i około czterdziestu cywilów.

Listopad

edytuj

1 listopada armeńska obrona przeciwlotnicza zestrzeliła nieprzyjacielskiego drona nad Stepanakertem, stolicą Arcachu[57]. Tegoż dnia Ormianie ujawnili nagranie schwytanego syryjskiego najemnika walczącego po stronie Azerbejdżanu[58]. Informowano, że od początku walk w Karabachu zginęło 230 takich bojowników[59].

6 listopada Azerowie zaatakowali miasto Şuşa, lecz ten atak został odparty[60]. W walkach tych brali udział najemnicy z pro-tureckich syryjskich bojówek[61]. Aby bronić miasta, Ormianie przerzucili w tę okolicę oddział pancerny[62]. 7 listopada nastąpił kolejny atak na Szuszę[63], zaś 8 listopada azerski prezydent Əliyev oznajmił zdobycie tego miasta, choć walki wciąż trwały na obrzeżach miejscowości[64]. 9 listopada Şuşa jednak została zdobyta przez Azerów[65].

10 listopada weszło w życie porozumienie pokojowe podpisane przez Armenię i Azerbejdżan z udziałem Rosji. Na mocy porozumienia Azerbejdżan odzyskał zajęte tereny południowej części Górskiego Karabachu z Şuşą włącznie. Armenia zgodziła się również wycofać się do 1 grudnia 2020 z wszystkich okupowanych od 1992 obszarów Azerbejdżanu okalających Górski Karabach, w tym z ruin miasta Ağdam. Armenia zgodziła się również na umożliwienie połączenia lądowego między Azerbejdżanem i Nachiczewanem, które będzie kontrolowane przez siły rosyjskie. Z kolei Azerbejdżan ma odblokować drogę pomiędzy Stepanakertem a Armenią. Na mocy układu Rosja ma rozmieścić w rejonie Laçın kontyngent sił pokojowych liczący 1970 żołnierzy, głównie z 15. Samodzielnej Brygady Strzelców Zmotoryzowanych[66][67].

14 listopada rozpoczęły się powroty ludności cywilnej z Armenii do Górskiego Karabachu. Do 12 grudnia do swoich domostw powróciło 38,5 tys. mieszkańców[68].

Grudzień

edytuj

Pomimo zawieszenia broni, oddziały ormiańskie weszły do dwóch miejscowości (Czin Taglar i Chcaberd) w południowej części Górskiego Karabachu położonych po stronie azerskiej ok. 15 km od linii styku ustawionej układem o zawieszeniu broni od 10 listopada 2020, ale mimo to dotychczas nie były zajęte przez wojsko azerskie. Ale już 12 grudnia oddziały azerskie dokonały próby wyparcia oddziałów ormiańskich. Doszło do wymiany ognia, do Czin Taglar i Chcaberd wkroczyły oddziały ze składu sił pokojowych rosyjskich[potrzebny przypis].

Reakcje międzynarodowe

edytuj
 

     Wezwanie do pokoju

     Armenia

     Azerbejdżan

     Poparcie Armenii

     Poparcie Azerbejdżanu

     Górski Karabach (miejsce konfliktu)

     Brak oficjalnego oświadczenia

Organizacje międzynarodowe

edytuj
  •   ONZ: 30 września Rada Bezpieczeństwa ONZ wezwała Armenię i Azerbejdżan do natychmiastowego wstrzymania ognia i podjęcia negocjacji[potrzebny przypis].
  •   Unia Europejska: Przewodniczący Rady Europejskiej Charles Michel wezwał do „natychmiastowego powrotu do negocjacji bez warunków wstępnych”[69].
  •   Rada Turkijska: Sekretarz generalny Rady Współpracy Państw Języków Tureckich Bagdad Amreyev wyraził głębokie zaniepokojenie konfrontacją zbrojną na „okupowanych terytoriach Republiki Azerbejdżanu”. Rada zaapelowała o integralność terytorialną i nienaruszalność międzynarodowo uznanych granic Azerbejdżanu oraz zażądała natychmiastowego, bezwarunkowego i całkowitego wycofania sił zbrojnych Armenii z Azerbejdżanu[70].
  •   Organizacja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie: OBWE i urzędujący przewodniczący Edi Rama wezwał obie strony do zaprzestania działań wojskowych i powrotu do negocjacji[71].
  •   Organizacja Państw Amerykańskich: Sekretarz generalny OAS Luis Almagro wezwał Azerbejdżan do natychmiastowego zaprzestania działań wojennych, zwłaszcza skierowanych przeciwko ludności cywilnej[72].
  •   Międzynarodowa Organizacja Frankofonii: Sekretarz Michaëlle Jean wyraziła „pełne poparcie dla Armenii”[73].
  •   NATO: Sekretarz generalny Jens Stoltenberg wezwał obie strony do zawieszenia broni[74].
  •   Organizacja Układu o Bezpieczeństwie Zbiorowym: Dmitrij Pieskow, rzecznik prasowy prezydenta Federacji Rosyjskiej, Władimira Putina, stwierdził: „Jeśli państwo członkowskie OUBZ jest narażone na jakąś agresję, atak z zewnątrz, w tym przypadku państwa członkowskie traktatu mają zobowiązanie do stanięcia w obronie takiego państwa”. Jednocześnie dodał: „Ku naszemu wielkiemu ubolewaniu, działania wojenne trwają do dziś i nie są prowadzone na terytorium Armenii”, w związku z czym Armenia nie może liczyć na żadną pomoc ze strony ODKB[75].

Państwa, terytoria i pozostałe podmioty

edytuj
  •   Rosja: Władimir Putin wezwał do przerwania działań wojennych w Górskim Karabachu. Rozmawiał o tym z premierem Armenii Nikolem Paszinianem – poinformował Kreml w oświadczeniu 27 września. W rozmowie stwierdzono, że ważne jest, aby nie dopuścić do dalszej eskalacji konfliktu. Podkreślono konieczność powstrzymania działań zbrojnych[76]. 9 października rosyjski prezydent zaprosił Armenię i Azerbejdżan do podjęcia w Moskwie rozmów pokojowych[42].
  •   Stany Zjednoczone: Donald Trump zapowiedział, że Stany Zjednoczone będą dążyć do powstrzymania walk w Górskim Karabachu[77].
  •   Polska: Ministerstwo Spraw Zagranicznych wyraziło zaniepokojenie sytuacją w Karabachu oraz wezwało Azerbejdżan i Armenię do rozwiązania konfliktu drogą pokojową[potrzebny przypis].
  •   Turcja: 29 września minister Mevlüt Çavuşoğlu poinformował o gotowości Turcji do wsparcia Azerbejdżanu „zarówno przy stole negocjacyjnym, jak i na polu walki”[potrzebny przypis].
  •   Francja: Prezydent Francji Emmanuel Macron powiedział, że jest „bardzo zaniepokojony wojennymi przesłaniami” pochodzącymi z Turcji, zagorzałego sojusznika Azerbejdżanu. Obiecał większe wsparcie Armenii w najbliższych dniach: „Mówię Armenii i Ormianom, Francja odegra swoją rolę”[78]. Dodał: „Francja pozostaje bardzo zaniepokojona wojowniczymi komentarzami, jakie Turcja wygłosiła w ostatnich godzinach, które zasadniczo usuwają wszelkie przeszkody ze strony Azerbejdżanu w odzyskaniu północnego Karabachu. Tego nie zaakceptujemy”[79]. 18 października w Paryżu demonstrowali tamtejsi Ormianie, domagając się uznania państwowości Arcachu[80].
  •   Watykan i Stolica Apostolska: W dniu wybuchu walk między siłami Armenii i Azerbejdżanu o Górski Karabach papież Franciszek przyjął zwierzchnika Apostolskiego Kościoła Ormiańskiego Karekina II. Na Placu Świętego Piotra do wiernych powiedział: „Modlę się o pokój na Kaukazie i proszę skonfliktowane strony o podjęcie konkretnych gestów dobrej woli i braterstwa, które będą mogły doprowadzić do rozwiązania problemów nie przy użyciu sił i broni, ale poprzez dialog i negocjacje”[81][82][83][84].
  •   Cypr: MSZ potępił Azerbejdżan za złamanie zawieszenia broni i eskalację działań zaangażowanych stron lub stron trzecich, wzywając do powrotu do pokojowych negocjacji[85].
    •   Cypr Północny: Przywódca Turków cypryjskich Mustafa Akinci powiedział, że potępia atak Ormian na terytorium Azerbejdżanu i wyraził solidarność „z przyjaznym i braterskim ludem Azerbejdżanu w imieniu Turków cypryjskich”[86].
  •   Iran: Władze Iranu ostrzegły walczące siły Azerbejdżanu i Armenii przed wtargnięciem na terytorium islamskiej republiki. Rzecznik MSZ w Teheranie wezwał strony konfliktu do ochrony ludności cywilnej, zakończenia walk i rozpoczęcia rozmów[87][88].

Reakcje w Polsce

edytuj

5 października 2020 r. grupa około 500–1000 osób zebrała się o godzinie 13:00 na Placu Zamkowym. Uczestnicy przemarszu – wśród nich Ormianie – przeszli w kierunku Pałacu Prezydenckiego i ostatecznie dotarli do biura Parlamentu Europejskiego przy ulicy Jasnej. Protestujący mieli ze sobą flagi Armenii, nieśli też transparenty z hasłami sprzeciwiającymi się konfliktowi[89]. Tłum skandował m.in. „Precz z panturkizmem”, „Wolny niepodległy Górski Karabach”, a także „Armenia to krzyż, Armenia to chrześcijaństwo”.

Przypisy

edytuj
  1. APA.az, Prezident: “Ermənistanın təhlükəsizliyi, pulsuz silahlanması Rusiya tərəfindən təmin edilir” [online], apa.az, 11 października 2020 [dostęp 2020-12-07] (azer.).
  2. Patricia Carley, Turkey recruiting Syrians to guard troops and facilities in Azerbaijan [online], Middle East Eye, 29 września 2020 (ang.).
  3. a b Hannah Lucinda Smith, Marc Bennetts, Richard Spencer, Turkey sends Syrian mercenaries into combat against Armenians, „The Times”, 29 września 2020, ISSN 0140-0460 (ang.).
  4. John Irish, Michel Rose, France accuses Turkey of sending Syrian jihadists to Nagorno-Karabakh, „Reuters”, 1 października 2020 (ang.).
  5. a b Marcon accuses Turkey of sending 300 Syrian mercenaries to Azerbaijan [online], Al-Masdar News, 2 października 2020 [dostęp 2020-10-02] [zarchiwizowane z adresu 2020-10-12] (ang.).
  6. As Nagorno-Karabakh conflict expands, Israel-Azerbaijan arms trade thrives [online], Haaretz.com [dostęp 2020-12-07] (ang.).
  7. Legendary commander bestowed with title Hero of Artsakh for occupying strategic heights [online], Artsakh Press, 2 października 2020.
  8. President Ilham Aliyev congratulates 1st Army Corps Commander Hikmet Hasanov [online], APA.az, 3 października 2020 (ang.).
  9. Vilayat Eyvazov appointed commandant of areas where curfew is applied [online], APA.az (ang.).
  10. Armenian protesters demand prime minister quit over deal with Nagorno-Karabakh, „The Guardian”, 5 grudnia 2020, ISSN 0261-3077 (ang.).
  11. 50 Armenian civilians killed by Azerbaijani armed forces so far [online], Armenpress, 4 listopada 2020 (ang.).
  12. Azerbejdżan: Rząd: w konflikcie o Górski Karabach zginęło 2783 azerskich żołnierzy [online], WNP.pl, 3 grudnia 2020 (pol.).
  13. a b Civilian death toll in Armenian attacks reaches 91 [online], AzerNews, 28 października 2020 (ang.).
  14. 44-օրյա պատերազմի ծագումը. վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանի հոդվածը [online], www.primeminister.am [dostęp 2022-09-23] (orm.).
  15. Azərbaycan Ordusu 44 günlük müharibədə tarixi Qələbə əldə etdi [online], Xalqqazeti.com [dostęp 2022-09-23] (ang.).
  16. Skutki 44-dniowej wojny wciąż widoczne w gospodarce Armenii [online], wnp.pl [dostęp 2022-09-23] (pol.).
  17. Zaognia się konflikt o Górski Karabach. Wojska Azerbejdżanu przejęły część terytorium enklawy [online], RMF24 [dostęp 2020-09-28].
  18. Obie strony rozmieszczają ciężką artylerię, giną kolejni żołnierze, mobilizacja w Azerbejdżanie [online], TVN24, 28 września 2020 [dostęp 2020-09-28] [zarchiwizowane z adresu 2020-09-29].
  19. a b Turkish-backed Syrian militants are fighting in Karabakh: Armenian envoy [online], Al-Masdar News, 28 września 2020 [dostęp 2020-09-28] [zarchiwizowane z adresu 2020-09-30] (ang.).
  20. KiKŚ – Konflikty i katastrofy światowe [online], Facebook, 28 września 2020.
  21. a b Ruaa Al-Jazaeri, Armenia & Azerbaijan announce continuation of battles in Nagorno-Karabakh region [online], Syrian Arab News Agency, 29 września 2020 (ang.).
  22. Armenia scores direct hit on Azerbaijani drone [online], Al-Masdar News, 29 września 2020 [dostęp 2020-09-30] [zarchiwizowane z adresu 2020-10-22] (ang.).
  23. Armenia accuses Turkey of providing direct military support to Azerbaijan [online], Al-Masdar News, 29 września 2020 [dostęp 2020-09-30] [zarchiwizowane z adresu 2020-10-18] (ang.).
  24. Stepan Kocharyan, Artsakh army’s death toll climbs to 103 in ongoing Azeri attack [online], Арменпресс, 30 września 2020 (ang.).
  25. Bethan McKernan, Michael Safi, Nagorno-Karabakh: at least three Syrian fighters killed, „The Guardian”, 30 września 2020, ISSN 0261-3077 (ang.).
  26. Ruaa Al-Jazaeri, Battles in Nagorno-Karabakh region continue, Armenian Defense Ministry affirms [online], Syrian Arab News Agency, 1 października 2020 (ang.).
  27. Michael Safi, Two French reporters injured amid Armenia–Azerbaijan conflict, „The Guardian”, 1 października 2020 (ang.).
  28. Armenia shoots down Azerbaijani drone near Yerevan [online], Al-Masdar News, 2 października 2020 [dostęp 2020-10-02] [zarchiwizowane z adresu 2020-10-11] (ang.).
  29. Armenian forces capture Azerbaijani T-90 tank [online], Al-Masdar News, 2 października 2020 [dostęp 2020-10-02] [zarchiwizowane z adresu 2020-10-03] (ang.).
  30. Armenian forces destroy several Azerbaijani military posts, vehicles: videos [online], Al-Masdar News, 3 października 2020 [dostęp 2020-10-06] [zarchiwizowane z adresu 2020-10-09] (ang.).
  31. Azerbaijan announces capture of village in Karabakh after fierce battle [online], Al-Masdar News, 4 października 2020 [dostęp 2020-10-06] [zarchiwizowane z adresu 2020-10-07] (ang.).
  32. Azerbaijan announces capture of new city in Karabakh [online], Al-Masdar News, 5 października 2020 [dostęp 2020-10-06] [zarchiwizowane z adresu 2020-10-06] (ang.).
  33. Azerbaijani forces launched intense attack from early morning [online], Арменпресс, 5 października 2020 (ang.).
  34. Azerbaijani forces launch new massive attack on Artsakh from southern direction [online], Арменпресс, 6 października 2020 (ang.).
  35. Armenian forces announce withdrawal from some areas [online], Al-Masdar News, 5 października 2020 [dostęp 2020-10-06] [zarchiwizowane z adresu 2020-10-09] (ang.).
  36. Stepan Kocharyan, Artsakh military reports 21 more KIA [online], Арменпресс, 6 października 2020 (ang.).
  37. Azerbaijan strikes Ghazanchetsots Cathedral in Shushi, a Karabakh landmark [online], pan.am, 8 października 2020 [dostęp 2020-10-09] (ang.).
  38. Neil Hauer, Church in Shushi just struck again by Azerbaijani missiles. This time, as journalists were gathered around. Three reported injured. [online], Twitter, 8 października 2020 [dostęp 2020-10-09] (ang.).
  39. Azerbaijani MoD: Destruction of the church in Shusha has nothing to do with the activities of the Azerbaijan Army [online], APA.az, 8 października 2020 [dostęp 2020-10-09], Cytat: „The information about the damage to the church in Shusha has nothing to do with the combat operation of the Azerbaijan Army.” (ang.).
  40. Łukasz Golowanow, Górski Karabach: 12. dzień wojny, ostrzał katedry w Szuszi, rozbite drony w Gruzji [online], Konflikty.pl, 8 października 2020 [dostęp 2020-10-08].
  41. Azerbaijan releases footage of devastating drone strikes on Armenian forces [online], Al-Masdar News, 9 października 2020 [dostęp 2020-10-09] [zarchiwizowane z adresu 2020-10-24] (ang.).
  42. a b Russia’s Putin invites Azerbaijan and Armenia to peace talks in Moscow [online], Al-Masdar News, 9 października 2020 [dostęp 2020-10-09] [zarchiwizowane z adresu 2020-10-26] (ang.).
  43. Armenia and Azerbaijan agree to Russian peace talks [online], Al-Masdar News, 9 października 2020 [dostęp 2020-10-09] [zarchiwizowane z adresu 2020-10-09] (ang.).
  44. Stepan Kocharyan, Artsakh military death toll reaches 376 [online], Арменпресс, 9 października 2020 (ang.).
  45. Łukasz Golowanow, Górski Karabach: Zawieszenie broni, ale tylko na pięć minut [Aktualizacja 23.20] [online], Konflikty.pl, 10 października 2020 [dostęp 2020-10-13] (pol.).
  46. Death toll from missile attack on Ganja rises to 13 [online], TASS, 17 października 2020 (ang.).
  47. Armenia, Azerbaijan agree to a humanitarian ceasefire starting from October 18 [online], Арменпресс, 18 października 2020 (ang.).
  48. Tigran Sirekanyan, Artsakh reports 37 new victims [online], Арменпресс, 18 października 2020 (ang.).
  49. Армения заявила о наступлении азербайджанских военных в Карабахе [online], РИА Новости, 18 października 2020 (ros.).
  50. Video footage of Armenian counter-attack in southern Karabakh [online], Al-Masdar News, 21 października 2020 [dostęp 2020-10-22] [zarchiwizowane z adresu 2020-11-01] (ang.).
  51. Armenian forces shoot down another Turkish drone over Karabakh [online], Al-Masdar News, 20 października 2020 [dostęp 2020-10-22] [zarchiwizowane z adresu 2021-01-16] (ang.).
  52. Stepan Kocharyan, Artsakh military death toll reaches 834 [online], Арменпресс, 21 października 2020 (ang.).
  53. Nailia Bagirova, Humeyra Pamuk, US announces new Nagorno-Karabakh ceasefire as fighting persists, „Reuters”, 26 października 2020 (ang.).
  54. Nagorno-Karabakh conflict: US-brokered ceasefire frays soon after starting, „BBC News”, 26 października 2020 (ang.).
  55. Nailia Bagirova, Nvard Hovhannisyan, Civilians killed as Nagorno-Karabakh conflict deepens, „Reuters”, 28 października 2020 (ang.).
  56. Artsakh military death toll reaches 1166 [online], Арменпресс, 29 października 2020 (ang.).
  57. Armenian air defenses shoot down Azerbaijani drone over Karabakh capital [online], Al-Masdar News, 1 listopada 2020 [dostęp 2020-11-02] [zarchiwizowane z adresu 2020-11-02] (ang.).
  58. Armenia releases new video of captured Syrian mercenary [online], Al-Masdar News, 1 listopada 2020 [dostęp 2020-11-02] [zarchiwizowane z adresu 2020-11-02] (ang.).
  59. Over 230 Syrian mercenaries killed in Karabakh since September 27 [online], Al-Masdar News, 1 listopada 2020 [dostęp 2020-11-02] [zarchiwizowane z adresu 2020-11-01] (ang.).
  60. Azerbaijani forces suffer heavy losses in failed attempt to capture key city of Shusha [online], Al-Masdar News, 6 listopada 2020 [dostęp 2020-11-08] [zarchiwizowane z adresu 2020-11-07] (ang.).
  61. Syrian mercenary losses keep climbing in Karabakh as Azerbaijan tries to capture strategic city [online], Al-Masdar News, 7 listopada 2020 [dostęp 2020-11-08] [zarchiwizowane z adresu 2020-11-07] (ang.).
  62. Armenian forces deploy armored vehicles for important battle in Shusha: video [online], Al-Masdar News, 7 listopada 2020 [dostęp 2020-11-08] [zarchiwizowane z adresu 2020-11-13] (ang.).
  63. Fierce clashes breakout near strategic city in Karabakh as Azerbaijani forces resume offensive [online], Al-Masdar News, 7 listopada 2020 [dostęp 2020-11-08] [zarchiwizowane z adresu 2020-11-07] (ang.).
  64. Armenia denies Azerbaijani claims about Shushi, battle continues [online], Al-Masdar News, 8 listopada 2020 [dostęp 2020-11-08] [zarchiwizowane z adresu 2020-11-08] (ang.).
  65. Azerbaijan posts first video from strategic city of Shushi [online], Al-Masdar News, 9 listopada 2020 [dostęp 2020-11-11] [zarchiwizowane z adresu 2020-11-09] (ang.).
  66. Łukasz Golowanow, Górski Karabach: 44. dzień wojny, rosyjski Mi-24 strącony. Aktualizacja: Armenia de facto skapitulowała [online], Konflikty.pl, 9 listopada 2020 [dostęp 2020-11-10] (pol.).
  67. Россия направила в Карабах почти две тысячи миротворцев [online], РИА Новости, 10 listopada 2020 (ros.).
  68. За сутки около 650 беженцев вернулись в свои дома в Нагорном Карабахе [online], Новости Министерство обороны Российской Федерации, 14 grudnia 2020 (ros.).
  69. President of European Council appeals for military action to stop within Nagorno Karabakh conflict [online], Trend.Az, 27 września 2020 [dostęp 2020-09-28] (ang.).
  70. Statement Of The Secretary General Of The Turkic Council | News | Türk Keneşi [online], www.turkkon.org [dostęp 2020-10-07].
  71. Nvard Hovhannisyan, Nailia Bagirova, Armenia-Azerbaijan clashes kill at least 16, undermine regional stability, „Reuters”, 28 września 2020 [dostęp 2020-10-07] (ang.).
  72. OAS, OAS – Organization of American States: Democracy for peace, security, and development [online], OAS – Organization of American States, 1 sierpnia 2009 [dostęp 2020-10-07] (ang.).
  73. Louise Mushikiwabo, [J’exprime tout...] [online], Twitter, 27 września 2020 [dostęp 2020-10-08], Cytat: J’exprime tout mon soutien à l'#Arménie, pays membre de la #Francophonie, et ma vive préoccupation devant la reprise des affrontements dans le #HautKarabagh ayant causé de nombreuses victimes, civiles et militaires. (fr.).
  74. NATO to continue to support Turkey, Secretary-General says [online], UPI [dostęp 2020-10-08] (ang.).
  75. Defense pact with Armenia does not apply to Karabakh, Moscow says [online], Daily Sabah, 8 października 2020 [dostęp 2020-10-08] (ang.).
  76. Magdalena Raducha, Górski Karabach. Dziesiątki zabitych. Ponad 100 osób jest rannych. [online], WP, 27 września 2020 [dostęp 2020-09-28].
  77. Górski Karabach. Wojska Azerbejdżanu przejęły część terytorium. Trump wzywa do zakończenia konfliktu [online], gazetapl [dostęp 2020-09-28].
  78. Armenia-Azerbaijan conflict: Azerbaijan president vows to fight on, „BBC News”, 30 września 2020 [dostęp 2020-10-07] (ang.).
  79. Macron condemns Turkey’s ‘bellicose’ statements on Nagorno-Karabakh fighting [online], France 24, 30 września 2020 [dostęp 2020-10-07] (ang.).
  80. Thousands of Armenians protest in Paris demanding recognition of Artsakh’s independence [online], Арменпресс, 18 października 2020 (ang.).
  81. Ormiański patriarcha po audiencji u Papieża: modliliśmy się o pokój – Vatican News [online], www.vaticannews.va, 28 września 2020 [dostęp 2020-10-05] (pol.).
  82. Papież zaapelował o pokój na Kaukazie [online], TVN24 [dostęp 2020-10-05].
  83. Instytut Gość Media, Franciszek apeluje o pokój na Kaukazie [online], www.gosc.pl, 27 września 2020 [dostęp 2020-10-05].
  84. Papież przyjął zwierzchnika Kościoła Ormiańskiego [online], wpolityce.pl [dostęp 2020-10-05].
  85. Press Releases Article – PIO [online], www.pio.gov.cy [dostęp 2020-10-06] (ang.).
  86. Evie Andreou, Turkish Cypriot side sends messages of support to Azerbaijan [online], Cyprus Mail, 29 września 2020 (ang.).
  87. Iran ostrzega Azerbejdżan i Armenię przed naruszaniem granic [online], Defence24 [dostęp 2020-10-07].
  88. Iran ostrzega Azerbejdżan i Armenię: wtargnięcie na nasze terytorium byłoby niedopuszczalne [online], TVN24 [dostęp 2020-10-07].
  89. Na Trakcie Królewskim protestowali przeciwko wojnie w Górskim Karabachu. „Została odpalona raca” [online], TVN Warszawa [dostęp 2020-10-06].