Elektrociepłownia Poznań Garbary EC-1
Elektrociepłownia Poznań Garbary EC-1 – kompleks budynków elektrowni, zbudowany w Poznaniu w 1929 roku, na Ostrowie Tumskim[2]. Jest to jedna z największych zabytkowych industrialnych budowli dwudziestolecia międzywojennego na terenie miasta. Stanowi ona przykład modernistycznej architektury przemysłowej[3].
![]() | |
![]() Elektrociepłownia Poznań Garbary EC-I (2018) | |
Państwo | |
---|---|
Województwo | |
Miejscowość |
Poznań |
Adres |
ul. Panny Marii 3 |
Architekt |
Stefan Cybichowski |
Rozpoczęcie budowy |
październik 1927 |
Ukończenie budowy |
23 listopada 1929 |
Położenie na mapie Poznania ![]() | |
Położenie na mapie Polski ![]() | |
Położenie na mapie województwa wielkopolskiego ![]() | |
![]() |
Topografia terenu
edytujElektrownia została wybudowana w północnej części Ostrowa Tumskiego, na rzecznym cyplu. Znajduje się o kilkaset metrów na północ od zabytkowej części Ostrowa, oddzielona torami kolejowymi. Budynek leży w bezpośrednim sąsiedztwie rzeki Warta. Znajduje się na uboczu historycznej części miasta.
Historia
edytujIntensywnie rozwijający się przemysł w Poznaniu, w drugiej połowie XIX wieku, przyczynił się do powstania nowych linii kolejowych. W roku 1872 powstała nowa linia bydgosko-toruńska, przebiegająca między fortem Winiary a północnymi obszarami miasta, na prawym brzegu Warty, przez Zawady i Główną, co miało znaczny wpływ na rozwój terenu przemysłowego w północno-wschodniej części miasta. Teren przemysłowy, który się rozciągał pomiędzy ul. Grobla a ul. Garbary, obejmował gazownię miejską z elektrownią, rzeźnię, targowisko, przeładownię i port rzeczny, a także uruchomioną w 1909 roku oczyszczalnię i przepompownię ścieków. Dalszy rozwój terenu był ograniczony przez wcześniej powstałe fortyfikacje pruskie. W 1902 roku przez Wilhelma II została wydana zgoda na likwidację wewnętrznego pierścienia fortyfikacyjnego[3].
Moc dotychczas obsługującej całe miasto elektrowni przy ulicy Garbary była nie wystarczająca, dlatego postanowiono w roku 1920 o budowie nowego zakładu. Budowę elektrowni powierzono w roku 1927 warszawskiej spółce akcyjnej „Siła i Światło”, jednemu z pierwszych polskich przedsiębiorstw oraz jednej z największych spółek akcyjnych dwudziestolecia międzywojennego. Projekt architektoniczny elektrowni został wykonany przez poznańskiego architekta Stefana Cybichowskiego[4]. Jako miejsce budowy obiektu wybrano północną część Ostrowa Tumskiego, w bezpośredniej bliskości torów kolejowych i rzeki Warty, co ułatwiało transport węgla i chłodzenie turbin[5].
Elektrownia Garbary została oficjalnie uruchomiona 23 listopada 1929 roku. Dla mieszkańców przedwojennego Poznania nowa elektrownia miejska była monumentalnym symbolem nowoczesności. Na otwarciu w 1929 roku przemówił ówczesny prezydent Poznania Cyryl Ratajski: „Na miejscu gdzie stała warownia pruska, wzniesiono potężną świątynię pracy”[6].
Elektrownia powstawała w 3 etapach: „W pierwszej fazie budowy kompleksu uruchomiono ujęcie wody ze stacją pomp i filtrami mechanicznymi czerpanej z Warty wody, kotłownię parową, siłownię parową z turbogeneratorami, nastawnię elektryczną, a także osobną rozdzielnię prądu 6 kV. Czerpana z rzeki woda była oczyszczana mechanicznie na dwóch bębnowych filtrach sitowych, dalej była tłoczona za pomocą pomp elektrycznych do zasilania kotłów parowych i chłodzenia pary odlotowej z turbin. Pierwsze kotły parowe nie zachowały się, natomiast zachowały się kotły parowe, zbudowane w latach 1941–1942. Ostateczna realizacja projektu z drugiej połowy lat dwudziestych nastąpiła w 1952 roku”[3]. W 1954 roku ostatecznie wyłączono starą elektrownię na ul. Grobla. Garbary stały się jedynym producentem prądu w mieście[5].
W 1965 roku przekształcono „Garbary” w elektrociepłownię, czyli dotychczasową produkcję energii elektrycznej zamieniono na produkcję energii cieplnej w postaci gorącej wody. Moc termiczna Elektrociepłowni Garbary równała się 165 MW[7].
Z biegiem czasu elektrociepłownia przestała spełniać dotychczasowe funkcje produkcyjne, dlatego na północnym wschodzie Poznania w latach 70. XX wieku rozpoczęto budowę nowej Elektrociepłowni Karolin[8].
Elektrociepłownia Garbary zakończyła swoją działalność w 2016 roku[9].
Kompleks budynków
edytujKompleks Elektrociepłowni Garbary składa się z kilku obiektów:
- Budynek główny (maszynownia, kotłownia, nastawnia, wieża nawęglana)
- Fragment Fortu Roon
- Plac węglowy
- Bocznica kolejowa
- Dawna pływalnia miejska[3]
II wojna światowa
edytujStrategiczne znaczenie elektrowni, spowodowało, że w czasie walk o Poznań w 1945 roku doszło do poważnych zniszczeń obiektu. Działania wojenne, a zwłaszcza intensywne walki w okolicy Poznańskiej Cytadeli spowodowały czasowe wyłączenie produkcji. Przerwa w dostawie energii elektrycznej trwała niespełna 20 dni (3–21 lutego 1945 roku). Produkcja prądu powróciła w tym samym roku 25 czerwca[3].
Stan obecny
edytujW 2019 roku spółka „Robyg” wykupiła działkę wraz ze znajdującą się na niej konstrukcją dawnej elektrowni. Spółka planuje wybudowanie na tym terenie osiedla mieszkaniowe. Komin obecnie już nie istnieje. W nocy 15 listopada 2020 roku został wysadzony[10][11]. W planach jest przekształcenie całego terenu poprzemysłowego w dzielnicę mieszkaniowo-usługową. Najważniejsze budynki kompleksu (hala elektrowni, kotłownia czy reduta fortu Roon) według rozporządzenia konserwatora zabytków będą musiały pozostać[7].
Kultura i turystyka
edytujW 2017 roku w ramach projektu Europejskie Dni Dziedzictwa odbyło się zwiedzanie dawnej Elektrowni Garbary przeprowadzone przez przewodników i byłych pracowników zakładu[12]. W tym samym roku od 23 czerwca do 17 września trwała wystawa czasowa w Śluzie Katedralnej pod tytułem „Elektrownia Garbary. Dokument potencjalny”[3], poświęcona historii obiektu. Wystawie także towarzyszyła publikacja o tym samym tytule.
Galeria
edytuj-
Plan elewacji w 1929 roku
-
Hala pieców (2018)
-
Hala turbin (2018)
-
Poziom +1 (2018)
-
Sterownia (2018)
Przypisy
edytuj- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo wielkopolskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 31 marca 2024, s. 178 [dostęp 2022-10-03] .
- ↑ Elektrownia Garbary na Ostrowie Tumskim z okien Krajowego Zakładu dla Głuchoniemych w Poznaniu około 1929 roku [online], CYRYL – Cyfrowe Repozytorium Lokalne [dostęp 2020-12-10] (pol.).
- ↑ a b c d e f Elektrownia Garbary – dokument potencjalny [online], Issuu [dostęp 2020-12-10] (ang.).
- ↑ Projekty Stefana Cybichowskiego | 1912 – 1939 | MKZ [online], CYRYL – Cyfrowe Repozytorium Lokalne [dostęp 2020-12-10] (pol.).
- ↑ a b Była sobie elektrownia – Wydarzenia poznańskie – Biuletyn Miejski – poznan.pl [online], www.poznan.pl [dostęp 2020-12-10] .
- ↑ www.polona.pl, „Kurier Poznański R 24, nr 545”, 24 listopada 1929, str. 4 .
- ↑ a b Czas na Poznań , Spacer po Elektrociepłowni Garbary w przededniu wielkiej inwestycji [online], Czas na Poznań!, 22 lipca 2019 [dostęp 2020-12-10] (pol.).
- ↑ Komin elektrociepłowni Karolin EC-II [online], CYRYL – Cyfrowe Repozytorium Lokalne [dostęp 2020-12-10] (pol.).
- ↑ Historia [online], Veolia – Energia dla Poznania, 11 marca 2019 [dostęp 2020-12-10] (pol.).
- ↑ Moment eksplozji uchwyciła kamera. Tak wyburzono komin dawnej elektrociepłowni [FILMIK] [online], naTemat.pl [dostęp 2020-12-10] (pol.).
- ↑ Grzegorz Okoński , Poznań: W nocy wysadzono komin byłej Elektrociepłowni Garbary. Czuć było falę uderzeniową. Zobacz zdjęcia [online], Głos Wielkopolski, 15 listopada 2020 [dostęp 2020-12-10] (pol.).
- ↑ Poznań – Ogólnopolska inauguracja Europejskich Dni Dziedzictwa w 2017 roku [online], Europejskie Dni Dziedzictwa [dostęp 2020-12-10] (pol.).