Felieton
Felieton (fr. feuilleton „zeszycik, odcinek powieści”) – gatunek publicystyczny, krótki[1] utwór dziennikarski (prasowy, radiowy, telewizyjny) utrzymany w osobistym tonie, lekki w formie, wyrażający punkt widzenia autora[2][3]. Porusza i komentuje aktualne tematy społeczne, zwracając uwagę na ujemne zjawiska w życiu codziennym. Często wykorzystuje w tym celu elementy satyry, ironii, humoru itp.[3][4]
Felieton wprowadza elementy fikcji literackiej[5]. Cechuje się jednak faktograficznością i dokumentalnością[4][6]. Jego punktem wyjścia są bowiem prawdziwe wydarzenia, przetwarza konkretne fakty. Z tej perspektywy felieton znajduje się na granicy między literaturą faktu a literaturą artystyczną[4].
Charakterystyczne dla felietonu jest częste i sprawne „prześlizgiwanie” się po temacie. Gatunek ten został wprowadzony w XVIII wieku, w epoce dynamicznego rozwoju prasy wielkonakładowej, a dokładnie po raz pierwszy na łamach francuskiego „Le Journal des débats”[7]. Pierwotnie był humorystycznym komentarzem do sztuk teatralnych lub wydarzeń literackich[4]. Felieton jest zwykle umieszczany na stałej kolumnie (tzn. stronie gazety lub czasopisma – stąd po angielsku stały felietonista to columnist), zwanej kolumną felietonową[1]. We Francji nazywano go pogawędką z czytelnikiem (causerie) lub kroniką (chronique)[8].
Początkowo felietony publikowane były na pierwszej stronie danej gazety, pod grubą kreską (Unter dem Strich), oddzielającą je od reszty strony. Umieszczano tu bardzo różne tematycznie teksty, np. opowiadania, relacje z podróży, przeglądy literackie, dywagacje historyczne, powieści, a nawet dramaty. Produkcja ta miała głównie charakter lekki i rozrywkowy, w odróżnieniu od górnej części strony – poważnej, poświęconej polityce, ekonomii i kwestiom socjalnym. Na ziemiach polskich już w latach 60. XIX wieku wprowadzono tzw. kronikę tygodniową w formie felietonu. W Warszawie pionierem tego rodzaju tekstów był Wacław Szymanowski (teksty varsavianistyczne), we Lwowie – Jan Lam (felieton polityczny), a w Poznaniu – Marceli Motty (Listy Wojtusia z Zawad). Do aktywnych felietonistów XIX wieku należeli: Michał Bałucki, Wiktor Gomulicki, Czesław Jankowski, Klemens Szaniawski. Od tej formy wypowiedzi nie stronili też Henryk Sienkiewicz, Bolesław Prus i Aleksander Świętochowski[8].
Do znaczących felietonistów XX i XXI wieku zalicza się następujących literatów i dziennikarzy: Tadeusz Boy-Żeleński[9], Jarosław Iwaszkiewicz[10], Antoni Słonimski[11], Stefan Kisielewski[12], Jan Zbigniew Słojewski[13], Marek Skwarnicki[14], Krzysztof Teodor Toeplitz[15], Jerzy Pilch, Daniel Passent[16], Michał Radgowski[17], Michał Ogórek[18], Stanisław Michalkiewicz[19], Rafał A. Ziemkiewicz[20], Szymon Hołownia[21].
Do felietonów zaliczane są również stałe rubryki, zawierające rysunki satyryczne (tzw. felietony rysunkowe). Obecne są najczęściej w polskich tygodnikach, ale również w dziennikach. Do felietonistów rysunkowych można zaliczyć: np. Szymona Kobylińskiego – rubryka w „Polityce” w latach 1957–1990, Marka Raczkowskiego – „Polityka” i „Przekrój” czy Henryka Sawkę – rubryki „Fotoplastykon” i „Sawka czatuje” we „Wprost”.
W terminologii telewizyjnej „felieton filmowy” określa wstawkę filmową do programu, nawet niekoniecznie publicystycznego.
Przypisy
edytuj
- ↑ a b felieton, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2019-11-13].
- ↑ Andrej Tušer, Ako sa robia noviny, Bratislava: EUROKÓDEX, 1999, s. 155, ISBN 978-80-89447-23-7 (słow.).
- ↑ a b Anita Krčová, Slovenčina pre poslucháčov slovakistiky, Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 1998, s. 119, ISBN 978-83-233-1110-2, OCLC 169014870 [dostęp 2019-11-13] (słow.).
- ↑ a b c d Ján Findra, Eduard Gombala, Ivan Plintovič, Slovník literárnovedných termínov, Bratislava: Slovenské pedagogické nakladateľstvo, 1987, s. 115, OCLC 320414316 (słow.).
- ↑ Agnieszka Nawrot, Encyklopedia szkolna: język polski: gimnazjum, wyd. II poprawione, Kraków: Wydawnictwo „Greg”, 2014, s. 228, ISBN 978-83-7327-667-3, OCLC 1034643404.
- ↑ Jozef Mistrík, Štylistika slovenského jazyka, Bratislava: Slovenské pedagogické nakladateľstvo, 1977, s. 156, OCLC 4439191 (słow.).
- ↑ Andrej Majchrák, Základy socialistickej žurnalistiky: príručka pre redaktorov a dopisovateľov, Bratislava: Práca, 1979, s. 65, OCLC 602028042 (słow.).
- ↑ a b wybór Jan Data, Listy z Poznania. Wybór felietonów z drugiej połowy XIX wieku, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań, 1988, s.7-14, ISBN 83-210-0718-X
- ↑ Paweł Kozioł, Tadeusz Boy-Żeleński [online], Culture.pl, 2010 [dostęp 2023-06-28] (pol.).
- ↑ Jarosław Iwaszkiewicz, Rozmowy o książkach, Wydawnictwo Czytelnik, Warszawa 2010.
- ↑ Słonimski ojcem duchowym polskich felietonistów [online], naukawpolsce.pl, 20 listopada 2006 [dostęp 2023-06-28] (pol.).
- ↑ Monika Wiszniowska, Sztuka felietonu Stefana Kisielewskiego, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 2013.
- ↑ Hamilton, Drzwi na lewo, drzwi na prawo. Felietony z lat 1972-1975, Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1979.
- ↑ Michał Okoński, Felietoniści [online], Tygodnikpowszechny.pl, 11 marca 2020 [dostęp 2023-06-28].
- ↑ Krzysztof Teodor Toeplitz (1933-2010) [online], Polityka.pl, 30 marca 2010 [dostęp 2023-06-28].
- ↑ Grzegorz Janikowski, Nie żyje publicysta Daniel Passent [online], Gazetaprawna.pl, 14 lutego 2022 [dostęp 2023-06-28] (pol.).
- ↑ Michał Radgowski, Kto winien? Wybór felietonów polskich, Oficyna Wydawnicza Graf-Punkt, Warszawa 1994.
- ↑ Michał Ogórek: "chętnie bym komuś przywalił". Rozmowa Marcina Zaborskiego z Michałem Ogórkiem [online], Trójka.polskieradio.pl, 29 lutego 2016 [dostęp 2023-06-28] (pol.).
- ↑ Eryk Mistewicz, Marketing narracyjny. Jak budować historie, które sprzedają, Wydawnictwo Onepress, Gliwice 2011.
- ↑ Krzysztof Varga, Paweł Dunin-Wąsowicz, Parnas bis. Słownik literatury polskiej urodzonej po 1960 roku, Wydawnictwo Lampa i Iskra Boża, Warszawa 1998, ss. 233-235.
- ↑ Wiesław Godzic, Okrakiem na barykadzie. Dziennikarze i celebryci, Wydawnictwo Prószyński i Ska, Warszawa 2016, ss. 162–168.
Bibliografia
edytuj- Ján Findra, Eduard Gombala, Ivan Plintovič, Slovník literárnovedných termínov, Bratislava: Slovenské pedagogické nakladateľstvo, 1987, OCLC 320414316 (słow.).
- Andrzej Możdżonek (red.), Mistrzowie felietonu, Warszawa: Prószyński i S-ka, 1999.
- Zdzisława Mokranowska: Felieton. W: Leksykon szkolny. Gatunki paraliterackie, publicystyczne i użytkowe. Marek Pytasz (pod red.), Gorzów Wlkp., Wydawnictwo Silva Rerum, 1993.
- Andrzej Skworz, Andrzej Niziołek (pod red.), Biblia dziennikarstwa, Wydawnictwo Znak, Kraków 2010.