Fidel
Fidel – średniowieczny instrument muzyczny z rodziny skrzypiec.
 Rekonstrukcja fideli według obrazów Hansa Memlinga (m.in. Muzykujące Anioły oraz Tryptyk Marii z Dzieciątkiem) | |
| Klasyfikacja naukowa |
321.322-71 |
|---|---|
| Klasyfikacja praktyczna |
instrument smyczkowy |
Nazwa
edytujTerminami „fidel” i „fiddle” opisywano w epokach średniowiecza i renesansu różne instrumenty smyczkowe, które wyszły z użycia w XV wieku. We Francji funkcjonowała nazwa vièle[1][2], w Polsce prawdopodobnie „gęśle”[1].
Budowa
edytujWspólnymi cechami fideli były owalny i płaski korpus rezonansowy, często z nieznaczną talią, krótka szyjka zakończona deską kołkową z pionowo ustawionymi kołkami, oraz dwa otwory rezonansowe w kształcie litery C po obu stronach podstawka[1][2]. Klasyczny, utrwalony w średniowieczu naciąg miał pięć strun, ale występowały również egzemplarze z trzema i czterema[3]. Piąta struna pełniła funkcję burdonowej – zarywano ją kciukiem, podczas gdy pozostałe cztery przeciągano smyczkiem[4]. Paryski dominikanin Hieronymus de Moravia w XIII wieku opisał strój fideli w traktacie Tractatus de Musica. Podał trzy różne typy stroju: d G g d1 d1, d G g d1 g1 oraz G c g d1[3].
Historia
edytujNajstarsze opisy chordofonu, z którego wyewoluowała fidel nazywana bizantyjską, znajdują się w perskiej literaturze z IX wieku[3]. Instrument miał płytki korpus przechodzący łagodnie w nieznacznie zarysowaną szyjkę, na końcu której znajdowała się deska kołkowa z osadzonymi w niej trzema kołkami. Grano na nim techniką paznokciową[5]. W takiej postaci zilustrowany został później w hiszpańskich rękopisach z X i XI wieku, a w średniowiecznej Europie zyskał popularność i stał się głównym instrumentem smyczkowym[3]. W tamtym okresie podczas gry zazwyczaj trzymano fidelę pionowo, jak wiolonczelę[6]. W miarę upływu czasu, płaski początkowo i wykonany z jednego kawałka drewna korpus powiększał się[6]. Egzemplarze z XIV wieku miały już charakterystyczne, owalne pudło rezonansowe z dwoma osobnymi płytami – górną i dolną, oraz wyraźnie zaznaczonymi boczkami i szyjką[4]. W tym okresie na fideli grano już w pozycji ramieniowej, ze skrzypcowym nachwytem smyczka[6]. W XV wieku fidel wyewoluowała w lirę da braccio[7] i wyszła z użycia[1].
Zobacz też
edytujPrzypisy
edytuj- ↑ a b c d Chodkowski 2006 ↓, s. 258.
- ↑ a b Remnant 2001 ↓, lead.
- ↑ a b c d Sachs 2005 ↓, s. 262.
- ↑ a b Kusiak 1999 ↓, s. 129.
- ↑ Kusiak 1999 ↓, s. 126.
- ↑ a b c Sachs 2005 ↓, s. 263.
- ↑ Kusiak 1999 ↓, s. 138.
Bibliografia
edytuj- Encyklopedia muzyki. Andrzej Chodkowski (red.). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-13410-0.
- Jerzy Kusiak: Skrzypce od A do Z. Wyd. 2 uzup. Kraków: PWM, 1999. ISBN 83-224-0346-1. OCLC 830289846.
- Mary Remnant, Fiddle, [w:] Grove Music Online, Oxford University Press, 2001, DOI: 10.1093/gmo/9781561592630.article.09596 [dostęp 2025-01-23] (ang.).
- Curt Sachs: Historia instrumentów muzycznych. Stanisław Olędzki (tłum.). Warszawa: Oficyna Wydawnicza Volumen, 2005. ISBN 83-7233-036-0.