Gołąbek wyborny
Gołąbek wyborny (Russula vesca Fr.) – gatunek grzybów należący do rodziny gołąbkowatych (Russulaceae)[2].
| |
| Systematyka | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Typ | |
| Klasa | |
| Rząd | |
| Rodzina | |
| Rodzaj | |
| Gatunek |
gołąbek wyborny |
| Nazwa systematyczna | |
| Russula vesca Fr. Anteckn. Sver. Ätl. Svamp.: 51 (1836) | |
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[1] | |
 | |
| Zasięg | |
 Zasięg w Europie | |
Systematyka i nazewnictwo
edytujPozycja w klasyfikacji według Index Fungorum: Russula, Russulaceae, Russulales, Incertae sedis, Agaricomycetes, Agaricomycotina, Basidiomycota, Fungi[2].
Po raz pierwszy opisał go Elias Fries 1836 r. i nadana przez niego nazwa naukowa jest aktualna[2]. Niektóre synonimy[3]:
- Russula heterophylla var. vesca (Fr.) Bohus & Babos 1960
- Russula mitis Rea 1922
Polską nazwę podał Władysław Wojewoda w 2003 r., Alina Skirgiełło opisała w 1991 r. ten gatunek jako gołąbek jadalny[4].
Morfologia
edytujO średnicy 4–12 cm, bladoochrowy, czerwonawy lub brązowoczerwony, często w różowe lub fioletowe plamy, na brzegach najpierw gładki, potem lekko bruzdkowaty. Za młodu półkolisty, potem wypukły, w końcu płaski, zwykle z wgłębieniem pośrodku. Skórka matowa, niezupełnie sięgająca do krawędzi kapelusza[5].
Kruche, łamliwe, młode białe, dojrzałe z rdzawymi plamami na ostrzach, zaokrąglone przy brzegach kapelusza[5].
Cylindryczny, zawężony na dole, pełny, twardy, biały, u podstawy żółtawy lub rdzawoochrowy[5].
Kruchy, biały, na przekroju zabarwia się miejscami na rdzawobrązowo. Smak nieznaczny, łagodny, przypominający orzechy laskowe. Świeży owocnik pachnie niewyraźnie, stary jak śledzie[5]. Pod działaniem FeSO4 staje się pomarańczoworóżowy[6].
Biały[6].
- Cechy mikroskopowe
Zarodniki o średnicy 6–9 × 5–7 µm, prawie kuliste, pokryte drobnymi i dość rzadko rozmieszczonymi brodawkami. Podstawki 40–57 × 8–11 µm. Cystydy rzadkie, wrzecionowate, 67–90 × 8–12 µm. W skórce obecne mało typowe dermatocystydy[6].
- Gatunki podobne
Czerwony lub różowy kapelusz ma też lekko trujący, o ostrym smaku, gołąbek wymiotny (Russula emetica) i gołąbek buczynowy (Russula mairei). W przeciwieństwie do nich gołąbek wyborny zawsze jest mniej lśniący, a miąższ ma ściślejszy. Dobrą cechą rozpoznawczą jest skórka kapelusza, której brakuje 1–2 mm do brzegu. Porównaj też z jadalnym gołąbkiem ceglastoczerwonym (Russula velenovskyi)[5].
Występowanie i siedlisko
edytujWystępuje w Ameryce Północnej, Europie i Azji[7]. W Polsce jest bardzo pospolity[4].
Naziemny grzyb mykoryzowy. Rośnie od czerwca do października w lasach liściastych i iglastych, pod dębami, bukami, sosnami lub świerkami, przy odpowiedniej pogodzie zawsze w dużych ilościach; wszędzie częsty. Często atakowany przez larwy owadów[5].
Znaczenie
edytuj- Grzyb jadalny. Nadaje się do zup i duszenia[5].
- Poczta Polska wyemitowała 29 sierpnia 2014 r. znaczek pocztowy przedstawiający gołąbka wybornego o nominale 3,75 zł. Autorem projektu znaczka była Marzanna Dąbrowska. Znaczek wydrukowano techniką offsetową, na papierze fluorescencyjnym, w nakładzie 400 000 szt.[8][9]
Przypisy
edytuj- ↑ Russula vesca, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
- ↑ a b c Index Fungorum [online] [dostęp 2013-03-05] (ang.).
- ↑ Species Fungorum [online] [dostęp 2024-07-26] (ang.).
- ↑ a b Władysław Wojewoda, Krytyczna lista wielkoowocnikowych grzybów podstawkowych Polski, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2003, s. 615, ISBN 83-89648-09-1.
- ↑ a b c d e f g Ewald Gerhardt, Grzyby: wielki ilustrowany przewodnik, Warszawa: Klub dla Ciebie - Bauer-Weltbild Media, 2006, s. 442, ISBN 83-7404-513-2.
- ↑ a b c Alina Skirgiełło, Gołąbek (Russula). Grzyby (Mycota). Podstawczaki (Basidiomycetes), gołąbkowce (Russulales), gołąbkowate (Russulaceae), Warszawa-Kraków: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1998, s. 71–72, ISBN 83-01-09137-1.
- ↑ Występowanie Russula vesca na świecie (mapa) [online], grzyby.pl [dostęp 2024-07-26] (pol.).
- ↑ Marek Jedziniak, Grzyby w polskich lasach [online], www.kzp.pl [dostęp 2018-06-02] (pol.).
- ↑ Grzyby w polskich lasach (2014) [online], filatelistyka.poczta-polska.pl [dostęp 2018-06-02] (pol.).