Gwiazdosz najmniejszy
Gwiazdosz najmniejszy (Geastrum minimum Schwein.) – gatunek grzybów z rodziny gwiazdoszowatych[1].
| |
| Systematyka | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Typ | |
| Klasa | |
| Rząd | |
| Rodzina | |
| Rodzaj | |
| Gatunek |
gwiazdosz najmniejszy |
| Nazwa systematyczna | |
| Geastrum melanocephalum Schwein. Schr. naturf. Ges. Leipzig 1: 58 [32 of repr.] (1822) | |
Systematyka i nazewnictwo
edytujPozycja w klasyfikacji według Index Fungorum: Geastrum, Geastraceae, Geastrales, Phallomycetidae, Agaricomycetes, Agaricomycotina, Basidiomycota, Fungi[1].
Po raz pierwszy opisał go 1822 r. Lewis David von Schweinitz[1]. Synonim[2]: Geastrum minimum var. fumosicollum V.J. Staněk 1958[2].
F. Teodorowicz w 1936 r. podał polską nazwę gwiazdosz malutki, Władysław Wojewoda w 2003 r. zarekomendował nazwę gwiazdosz najmniejszy[3].
Morfologia
edytujPoczątkowo kulisty i zamknięty o średnicy 0,3–1 (–2) cm. Powierzchnia początkowo o barwie od brudnobiałej do żółtawobiałej, potem szarawej lub szaroochrowej, często całkowicie pokryta długo utrzymującą się warstewką grzybni, która łączy ją z podłożem[4].
Podczas dojrzewania egzoperydium pęka niemal do połowy na 6–12 trójkątnych ramion. Rozchylają się one na boki, dzięki czemu dojrzały owocnik ma gwiazdowaty wygląd i osiąga średnicę do 4 cm. Ramiona te wkrótce odginają się jeszcze bardziej w dół pod siebie, podnosząc endoperydium o około 1 cm. Mięsista warstwa egzoperydium wysycha, staje się jaśniejsza, oprószona, czasem także popękana i odpada kawałkami odsłaniając warstewkę włóknistą. Endoperydium o średnicy 0,4–1,2 cm, kuliste, cienkie, pergaminowate, szarobiałe, szarobrązowe lub ochrowobrązowe, pokryte białą warstewką drobnych kryształków szczawianu wapnia. U jego nasady jest wyraźna apofiza, a na eksykatach jest osadzone na krótkiej, dwumilimetrowej wysokości szypułce[4].
Gleba ciemnobrązowa, kolumella czasami nie tworzy się, jeśli jest dochodzi do wysokości połowy owocnika i zanika zwykle dość wcześnie[4].
- Cechy mikroskopowe
Strzępki włoskowate o średnicy 3–6 µm, żółtobrązowe, grubościenne, zwykle o wąskim świetle, stopniowo zwężające się ku wierzchołkom i czasami rozwidlone, nieregularnie inkrustowane, szczególnie ku wierzchołkom. Zarodniki ciemnobrązowe, kuliste (4,8–)5–6(–6,2) µm, pokryte nieregularnymi, raczej grubymi, czasem zlewającymi się brodawkami o wysokości 0,4–0,7 µm i średnicy do 2 µm[5].
Występowanie i siedlisko
edytujWystępuje na niektórych wyspach i wszystkich kontynentach poza Antarktydą[6]. W Polsce W. Wojewoda w 2003 r. przytoczył kilkanaście stanowisk[3], bardziej aktualne i dość liczne stanowiska podaje internetowy atlas grzybów[7]. Gatunek znajduje się na Czerwonej liście roślin i grzybów Polski. Ma status E– gatunek wymierający, którego przeżycie jest mało prawdopodobne, jeśli nadal będą działać czynniki zagrożenia[8]. Do 2014 roku podlegał ochronie gatunkowej[9], później został wykreślony z listy gatunków chronionych[10].
Naziemny grzyb saprotroficzny. Występuje na kserotermicznych siedliskach trawiastych z ostnicą włosowatą i pięciornikiem piaskowym i w lasach wśród traw, na wapiennym podłożu. Owocniki tworzy zwłaszcza od sierpnia do października[3].
Przypisy
edytuj- ↑ a b c Index Fungorum [online] [dostęp 2023-02-18].
- ↑ a b Species Fungorum [online] [dostęp 2023-02-18].
- ↑ a b c Władysław Wojewoda, Krytyczna lista wielkoowocnikowych grzybów podstawkowych Polski, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2003, ISBN 83-89648-09-1.
- ↑ a b c Wanda Rudnicka-Jezierska, Grzyby (Mycota). Tom XXIII. Podstawczaki (Basidiomycetes): purchawkowe (Lycoperdales), tęgoskórowe (Sclerodematales), pałeczkowe (Tulostomatales), gniazdnicowe (Nidulariales), sromotnikowe (Phallales), osiakowe (Podaxales), Kraków 1991, ISBN 83-85444-01-7.
- ↑ D.N. Pegler, T., B. Spooner, British puffballs, earthstars and stinkhorns [online], Mycobank, 1995, 1=225 [dostęp 2023-02-18].
- ↑ Mapa występowania Geastrum minimum na świecie [online], gbif.org [dostęp 2023-02-18].
- ↑ Aktualne stanowiska gwiazdosza najmniejszego w Polsce [online], gbif.org [dostęp 2023-02-18].
- ↑ Zbigniew Mirek i inni, Czerwona lista roślin i grzybów Polski, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, PAN, 2006, ISBN 83-89648-38-5.
- ↑ Załączniki nr 1 i 2 do rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 9 lipca 2004 r. w sprawie gatunków dziko występujących grzybów objętych ochroną (Dz.U. z 2004 r. nr 168, poz. 1765).
- ↑ Dz.U. z 2014 r. poz. 1408 – Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej grzybów.