Gytia
Gytia – osad organiczny lub organiczno-mineralny powstający na dnie jezior, zwłaszcza eutroficznych, o barwie szarej. Materiał organiczny reprezentowany jest przede wszystkim przez stosunkowo dobrze zachowane (rozpoznawalne) szczątki organizmów, zwłaszcza fitoplanktonu, choć zwykle mocniej rozłożone niż w torfie. W odróżnieniu od torfów, materia gromadzi się całkowicie pod wodą, zwykle poza strefą szuwarów, a cała materia organiczna jest pochodzenia alochtonicznego, tzn. powstaje poza osadem, w toni wodnej. W skład gytii może wchodzić również domieszka materii autochtonicznej, np. węglany powstałe w przydennych łąkach ramienicowych[1]. Gytia jest odmianą sapropelu powstającą w warunkach dobrego natlenienia (w odróżnieniu od osadów dy)[2], choć według innych ujęć sapropel to typ osadu odrębny zarówno od gytii, jak i od dy[3]. W zależności od składu mineralogicznego i biologicznego wyróżnia się następujące rodzaje gytii:
- gytię węglanową – przewaga udziału materii węglanowej (ale poniżej 80%); posiada jasną barwę
- gytię detrytusową – w składzie przeważa materia organiczna, słabiej rozłożona (gytia grubodetrytusowa) lub mocniej rozłożona (gytia drobnodetrytusowa); barwa ciemna
- gytię piaszczystą
Istnieją również bardziej szczegółowe klasyfikacje osadów jeziornych. W systemie G. Lundquista gytia i osady pokrewne dzielone są w następujący sposób[1]:
- ił gytiowy i gytia ilasta (w osadzie makroskopowo przeważa ił, detrytus szary, ewentualnie szklisty
- kreda jeziorna (w osadzie makroskopowo przeważają utwory wapienne, a detrytus szklisty, materii organicznej mało)
- gytia wapienna (w osadzie makroskopowo przeważają utwory wapienne, a detrytus szklisty, materii organicznej dużo)
- gytia muszlowa (liczne skorupy mięczaków, brak innej substancji wapiennej)
- ochra okrzemkowa i ruda darniowa (w osadzie makroskopowo przeważają związki żelaza, detrytus żółto-brunatno-czerwony)
- dy jeziorne (w osadzie makroskopowo brak iłu, związków wapnia lub żelaza, substancja ciemna zarówno wilgotna, jak i po wysuszeniu, często gruboziarnista, obecna próchnica
- gytia drobnodetrytusowa (w osadzie makroskopowo brak iłu, związków wapnia lub żelaza, substancja szklisto-żółtawa, o drobnej lub nieokreślonej strukturze, w zasadzie nieoznaczalna mikroskopowo)
- gytia grubodetrytusowa (w osadzie makroskopowo brak iłu, związków wapnia lub żelaza, substancja szklisto-żółtawa, w dużej mierze oznaczalna mikroskopowo – duże fragmenty makrofitów)
- gytia glonowa (w osadzie makroskopowo brak iłu, związków wapnia lub żelaza, substancja szklista, w dużej mierze oznaczalna mikroskopowo – szczątki glonów).
W systemie Markowskiego gytia jest podzielona na następujące odmiany[1]:
- gytia organiczna
- glonowa
- grubodetrytusowa
- drobnodetrytusowa
- gytia węglanowa
- kreda jeziorna
- wapienna
- detrytusowo-wapienna
- ilasto-wapienna
- gytia mineralna bezwapienna
- ilasta
- piaszczysto-ilasta
- okrzemkowo-ilasta.
Mokradła, których podłożem jest gytia określa się jako gytiowiska.
Termin gytia (oryginalnie szw. gyttja) wprowadził Hampus von Post w roku 1862[4].
Przypisy
edytuj- ↑ a b c Kazimierz Tobolski: Przewodnik do oznaczania torfów i osadów jeziornych. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2000, s. 65, seria: Vademecum Geobotanicum 2. ISBN 83-01-13215-9.
- ↑ Słownik terminów biologicznych: gytia. pwn.pl. [dostęp 2009-09-29]. (pol.).
- ↑ K. Pasternak: Osady denne. W: Karol Starmach, S. Wróbel, K. Pasternak: Hydrobiologia: Limnologia. Warszawa: PWN, 1976, s. 104–107.
- ↑ Kaj Hansen. The terms Gyttja and Dy. „Hydrobiologia”. 4 (13), s. 309-315, kwiecień 1959. Springer. DOI: 10.1007/BF00162846. ISSN 0018-8158. (ang.).
Bibliografia
edytuj- Wojciech Jaroszewski, Leszek Marks, Andrzej Radomski, Słownik geologii dynamicznej, Warszawa: Wydawnictwa Geologiczne, 1985, ISBN 83-220-0196-7, OCLC 830183626.
- Leszek Lindner (red.), Czwartorzęd, Warszawa: Wydawnictwo PAE, 1992, ISBN 83-85636-01-3, OCLC 749390653.