Ilija Garašanin, właśc. Ilija Savić[1] (ur. 16 stycznia?/28 stycznia 1812 w Garaši, zm. 10 czerwca?/22 czerwca 1874 w Belgradzie) – serbski polityk, dwukrotny premier Księstwa Serbii, jeden z twórców serbskiej ideologii narodowej (panserbizm).

Ilija Garašanin
Ilustracja
W I połowie lat 60. XIX wieku
Data i miejsce urodzenia

28 stycznia 1812
Garaši

Data i miejsce śmierci

22 czerwca 1874
Grocka

Premier Księstwa Serbii
Okres

od 21 października 1861
do 15 listopada 1867

Poprzednik

Filip Hristić

Następca

Jovan Ristić

Premier Księstwa Serbii
Okres

od 22 kwietnia 1852
do 26 marca 1853

Poprzednik

Avram Petronijević

Następca

Aleksa Simić(inne języki)

Życiorys

edytuj

W młodości uzyskał doskonałe wykształcenie[2]. W 1834 został urzędnikiem celnym, trzy lata później oficerem[1]. W toku rywalizacji między rodzinami Obrenoviciów i Karadziordzieviciów początkowo znajdował się w pierwszym obozie, udając się na emigrację po abdykacji Miłosza I Obrenovicia, następnie jednak wziął udział w obaleniu Michała Obrenovicia, co otworzyło mu drogę do rządu Aleksandra Karadziordziewicia[1]. W 1843 objął funkcję ministra spraw wewnętrznych, zaś w 1852 został ministrem spraw zagranicznych i premierem[3]. Jako minister spraw wewnętrznych znacząco przyczynił się do modernizacji Serbii, reformy policji i administracji państwowej[2].

W 1844 opracował dokument zatytułowany Načertanije (pol. Szkic), w którym przedstawił zasady, jakimi powinna kierować się Serbia w swojej długoterminowej polityce. Zakładał w nim upadek Turcji Osmańskiej oraz Imperium Habsburgów i twierdził, że to Serbia, jako najsilniejsze państwo południowosłowiańskie, zajmie ich miejsce na Bałkanach[4]. Zakładał również, że Serbowie powinni stanąć na czele buntu chrześcijan pod władzą turecką, co w efekcie – przy upadku Turcji – miało doprowadzić do budowy zjednoczonego państwa Słowian południowych zdominowanego przez Serbów[4]. Dokument ten powstał pod znaczącym wpływem polskich kół emigracyjnych – koncepcji Adama Czartoryskiego i Františka Zacha[5].

W czasie Wiosny Ludów, Garašanin pragnął zaangażować swój kraj w walkę po stronie Słowian żyjących w Austrii, lecz Aleksander Karadziordziewić nie podjął żadnej aktywności w tym kierunku. W 1853 Garašanin został zdymisjonowany pod naciskiem Rosji, której rząd postrzegał go jako antyrosyjskiego i prozachodniego[1]. Był odpowiedzialny za abdykację Aleksandra w 1858, lecz nie brał udziału w polityce w czasie drugiego okresu rządów Miłosza Obrenovicia[1].

Funkcję premiera i ministra spraw zagranicznych objął ponownie w 1861, gdy do władzy doszedł Michał Obrenowić. Kontynuował w tym okresie politykę prowadzoną przez siebie w czasie wcześniejszego przebywania w rządzie[1]. Serbia na szeroką skalę wspierała podziemne zbrojne organizacje w Bośni, zamierzając doprowadzić do wybuchu antytureckiego zbrojnego powstania[6]. W 1867 przyczynił się do powstania pierwszej Ligi Bałkańskiej[1]. Zdymisjonowany w 1867, ostatecznie wycofał się z polityki w roku następnym[1].

Koncepcje polityczne Garašanina były interpretowane jako ważny etap rozwoju nacjonalizmu serbskiego i koncepcji Wielkiej Serbii[7].

Przypisy

edytuj
  1. a b c d e f g h Ilija Garašanin, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2022-10-03] (ang.).
  2. a b T. Judah, The Serbs, s. 56.
  3. T. Wasilewski, W. Felczak, Historia Jugosławii, s. 307.
  4. a b T. Judah, The Serbs, s. 57.
  5. T. Wasilewski, W. Felczak, Historia Jugosławii, s. 312.
  6. J. Skowronek, M. Tanty, T. Wasilewski, Historia Słowian południowych i zachodnich, Warszawa 1988, ISBN 83-01-07549-X, s. 357-358.
  7. T. Judah, The Serbs, s. 56-59.

Bibliografia

edytuj
  • Judah T., The Serbs. History, Myth and the Destruction of Yugoslavia, Yale University Press, 2009
  • Wasilewski T., Felczak W., Historia Jugosławii, Wrocław: Ossolineum, 1985. ISBN 83-04-01638-9.