Ironsides
Ironsides (ang. dosł. Żelaznobocy[a]) – wyborowa jazda wojsk parlamentu z czasów angielskiej wojny domowej.
| |
| Historia | |
| Państwo | |
|---|---|
| Kraj | |
| Nazwa wyróżniająca |
Żelaznobocy |
| Dowódcy | |
| Pierwszy | |
| Działania zbrojne | |
| Angielska wojna domowa bitwy na Marston Moor, pod Naseby, Dunbar | |
| Organizacja | |
| Rodzaj sił zbrojnych |
lądowe |
| Rodzaj wojsk |
kawaleria |
| Podległość |
parlament angielski |
Geneza i rozwój edytuj
Oddziały tej doborowej kawalerii zostały rozwinięte z niewielkiego oddziału sformowanego przez Olivera Cromwella spośród chłopów pochodzących z jego dóbr ziemskich. Pomysł stworzenia dobrze wyszkolonej i zdyscyplinowanej konnej siły bojowej powstał po zaskakującej porażce sił parlamentu pod Edgehill jesienią 1642, gdzie Cromwell jako kapitan na czele własnego 60-osobowego szwadronu, był świadkiem oczywistej przewagi kawalerii rojalistów. W wyniku energicznej akcji werbunkowej we wschodniej Anglii, sformowany regiment liczył wiosną następnego roku ok. 800 ludzi zgrupowanych w 12 szwadronów. Pod koniec 1643 rozrósł się do 1100-1200 żołnierzy w 14 szwadronach, będąc dwakroć liczniejszy od innych regimentów wojsk tzw. Związku Wschodniego (Eastern Association)[1]. Ćwiczenie tej jazdy stworzonej w myśl powiedzenia Cromwella, że „najlepsza broń w wojnie to człowiek na koniu”[2], odbywało się na rozległych wrzosowiskach Lincolnshire.
Charakter społeczny edytuj
Naboru dokonywano wśród średnich warstw społecznych, ludzi bardzo religijnych i oddanych sprawie wojny z rojalistami (zazwyczaj purytanów). Ochotników rekrutowano głównie spośród tzw. yeomanów: wolnych chłopów, dzierżawców i drobnych właścicieli ziemskich. Prostych ludzi nie brakowało nawet w kadrze dowódczej. Przyjmowanym do służby stawiano wysokie wymagania moralne, regulaminem zobowiązując do całkowitego posłuszeństwa, z przewidywaniem surowych kar za brak dyscypliny i demoralizację. W rezultacie Żelaznobocy „byli ludźmi o znaczącej pozycji społecznej, postaciami szanowanymi w społeczności”[3].
Po przywróceniu panowania Stuartów, zgodnie z aktem rojalistycznego parlamentu (tzw. Cavalier Parliament) oddziały te zostały rozwiązane w 1661 po paradzie, jaką na zakończenie służby pozwolono im odbyć na londyńskim Tower Hill[b]. Wkrótce potem wysoki status i respekt dla Żelaznobokich należały do przeszłości[4].
Udział w walkach edytuj
W służbie parlamentu jednostka przeszła chrzest bojowy pod Grantham (13 maja 1643), gdzie ostrą szarżą odniesiono pierwsze zwycięstwo nad jazdą „kawalerów”[5]. Sukces powtórzono pod Gainsborough w lipcu[c] i pod Winceby w październiku tegoż roku.
Jazda Cromwella szczególnie chwalebnie zaznaczyła swój udział w zaciętej bitwie na Marston Moor, w której rozbiła i zadała ostateczny cios kawalerii rojalistów pod wodzą księcia Ruperta, i po której zyskała miano „żelaznobokich”. Pokonany Rupert miał je nadać samemu Cromwellowi[6] lub (według innej wersji) jego kawalerzystom pod wrażeniem okazanej przez nich nieustępliwości, odporności i odwagi[d].
Walory Ironsides potwierdziła w następnych latach rola, jaką odegrali w kolejnych wielkich starciach pod Naseby (1645), Dunbar (1650) i w ostatniej bitwie pod Worcester (1651). Nazwą tą objęto później wszystkich kawalerzystów Cromwella, a z biegiem czasu – całą jego armię. Powstającą od wiosny 1645 armię nowego wzoru (New Model Army) tworzono bowiem już na wzór włączonych w jej skład cromwellowskich oddziałów i według tych samych zasad[7].
Dla upamiętnienia niezwykle odpornych żołnierzy nazwę tę nadano lekkiemu rozpoznawczemu samochodowi pancernemu Humber I z okresu II światowej, popularnie zwanemu Ironside I.
Zobacz też edytuj
Uwagi edytuj
- ↑ Takie znaczenie nazwy oddają też jej tłumaczenia w innych językach obcych – por. niem. Eisenseiten, wł. fianchi di ferro, ros. Железнобокие.
- ↑ Plac na wzniesieniu położonym na północny zachód od twierdzy Tower, znany jako miejsce straceń.
- ↑ Włącznie z zabiciem dowodzącego rojalistami gen. Charlesa Cavendisha przez kpt. Jamesa Berry'ego (Jarosław Wojtczak: Naseby 1645, dz. cyt., s. 141).
- ↑ Jako nieustępliwym „ludziom z żelaza” (Encyklopedia wojskowa, dz. cyt.). Według Włodzimierza Kwaśniewicza (Od rycerza do wiarusa, czyli słownik dawnych formacji, funkcji, instytucji i stopni wojskowych. Zielona Góra: Lubuska Oficyna Wydawnicza, 1993, s. 73, 74) miał ich nazwać „ludźmi żelaznej odwagi”.
Przypisy edytuj
- ↑ Jarosław Wojtczak: Naseby 1645, dz. cyt., s. 137.
- ↑ Jock Haswell, John Lewis-Stempel: A brief history…, dz. cyt., s. 10.
- ↑ Jock Haswell, John Lewis Stempel: A brief history…, dz. cyt., s. 26.
- ↑ Jock Haswell, John Lewis Stempel: A brief history…, dz. cyt., s. 12, 26.
- ↑ Jarosław Wojtczak: Naseby 1645, dz. cyt., s. 140.
- ↑ Jarosław Wojtczak: Naseby 1645, dz. cyt., s. 137; także Encyklopedia wojskowa, dz. cyt. w bibliografii.
- ↑ Por. Jarosław Wojtczak: Naseby 1645, dz. cyt., s. 183-192.
Bibliografia edytuj
- Peter Young, Michael Roffe: The English Civil War. Oxford: Osprey Publishing, 2000, seria: Osprey History, ISBN 1-84176-040-4
- Jarosław Wojtczak: Naseby 1645. Warszawa: Bellona, 2000, seria: Historyczne bitwy, ISBN 83-11-09-088-2
- Jock Haswell, John Lewis-Stempel: A brief history of the British Army. London: Robinson, 2016 ISBN 978-1-47213-620-6
- Encyklopedia wojskowa. Warszawa: Bellona – Wydawnictwo Naukowe PWN, 2007, t. I (A-M), s. 365
Literatura uzupełniająca edytuj
- Д.П. Алексинский: «Железнобокие» Оливера Кромвеля 1640–1650 гг. W: Д.П. Алексинский, К.А. Жуков, А.М. Бутягин: Всадники войны. Книга первая: Кавалерия Европы. Санкт-Петербург: Полигон, 2005, ISBN 5-89173-277-7.