Jan Karol Całczyński

Jan Karol Całczyński (ur. 13 grudnia 1844 w Łańcucie, zm. 8 czerwca 1913 we Lwowie) – powstaniec styczniowy, profesor gimnazjalny, działacz społeczny.

Jan Karol Całczyński
Ilustracja
Data i miejsce urodzenia

13 grudnia 1844
Łańcut

Data i miejsce śmierci

8 czerwca 1913
Lwów

Miejsce spoczynku

Cmentarz Łyczakowski we Lwowie

Zawód, zajęcie

nauczyciel

Narodowość

polska

Alma Mater

Uniwersytet Lwowski

Rodzice

Karol, Eleonora

Małżeństwo

Anna z domu Schäfer

Dzieci

Bronisława, Anna, Maria

Faksymile
Odznaczenia
Medal Jubileuszowy Pamiątkowy dla Cywilnych Funkcjonariuszów Państwowych Krzyż Jubileuszowy dla Cywilnych Funkcjonariuszów Państwowych

Życiorys

edytuj

Jan Karol Całczyński[a] urodził się 13 grudnia 1844 w Łańcucie[1][2][3][4][5]. Był synem Karola i Eleonory z domu Kroms[6][2] oraz bratem Romana, Teresy, Eleonory, Marii i Stanisławy[4].

Brał udział w powstaniu styczniowym 1863[4]. 20 lipca 1868 zdał egzamin dojrzałości w C. K. I Gimnazjum w Rzeszowie[2][4][5][3]. W 1871 został absolwentem studiów o specjalności historii i geografii na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Lwowskiego (jego opiekunami naukowymi byli Antoni Małecki i Ksawery Liske)[4][5][3]. Podjął pracę w zawodzie nauczyciela 5 listopada 1871[1]. Pracował w charakterze zastępcy nauczyciela kolejno: w macierzystym C. K. I Gimnazjum w Rzeszowie w roku szkolnym 1871/1872[7], następnie w C. K. Miejskim Wyższym Gimnazjum w Jaśle do 1876[8][3], w C. K. Gimnazjum Realnym im. Rudolfa w Brodach z językiem niemieckim wykładowym, ucząc języka polskiego i greckiego do 1879[9][5]. W latach 1879–1883 miał czteroletnią przerwę[1][b].

W przeciągu roku szkolnego 1883/1884 był zastępcą nauczyciela w C. K. Gimnazjum w Tarnopolu, gdzie uczył łaciny i języka polskiego[10][11][5]. Egzamin nauczycielski złożył 3 lipca 1884 i od tego czasu liczyła się jego służba[1][3]. Od października 1884 jako suplent pracował w C. K. Gimnazjum w Złoczowie[12]. Reskryptem z 19 sierpnia 1885 ze stanowiska zastępcy nauczyciela w C. K. Gimnazjum w Złoczowie został mianowany nauczycielem rzeczywistym w C. K. Gimnazjum Męskim w Sanoku[1][13][14]. W szkole uczył języka polskiego i języka łacińskiego[15][16][17][18]. Reskryptem z 19 kwietnia 1889 został zatwierdzony w zawodzie nauczycielskim i otrzymał tytuł c. k. profesora[19]. W roku szkolnym 1889/1890 przebywał na urlopie z powodu osłabienia[20]. Reskryptem z 27 sierpnia 1890 C. K. Ministra Wyznań i Oświecenia otrzymał zezwolenie na zamianę posadami nauczycielskimi z Bolesławem Szomkiem, nauczycielem C. K. I Gimnazjum w Rzeszowie[21][22] W szkole pracował od 1 września 1890[23] ucząc głównie i regularnie języka polskiego, a ponadto historii, geografii, historii kraju rodzinnego, od około 1902 propedeutyki filozofii, a na początku tego okresu był też zawiadowcą czytelni polskiej dla młodzieży[1][4][24][25][4][5]. 25 czerwca 1901 otrzymał VIII rangę w zawodzie[26]. Od początku drugiego półrocza roku szkolnego 1908/1909 przebywał na urlopie dla poratowania zdrowia[27], także w roku 1909/1910[28][29]. Był zatrudniony w rzeszowskim gimnazjum przez 20 lat do 30 czerwca 1910[23]. Reskryptem z 6 sierpnia 1910 został przeniesiony w stały stan spoczynku[5][3][30]. 1 lipca 1912 przewodniczył Zjazdowi Koleżeńskiemu abiturientów rzeszowskiego gimnazjum z 1892[31]. Był organizatorem i pierwszym dyrektorem prywatnego Miejskiego Gimnazjum Realnego w Leżajsku od 1 września 1912 do 18 stycznia 1913, gdy ciężko zachorował[32][4][33].

Działał społecznie. Był członkiem zwyczajnym i delegatem Macierzy Szkolnej dla Księstwa Cieszyńskiego[34][35], członkiem rzeszowskiego gniazda Polskiego Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”[4][36]. Był wybierany członkiem wydziału Towarzystwa Kasynowego w Rzeszowie 27 stycznia 1898[37], 28 stycznia 1899[38], pod koniec października 1899[39], 24 stycznia 1900[40], w którym był gospodarzem, kasjerem, bibliotekarzem (1899[41]), ułożył katalog i inwentarz książek[42], wybierany wiceprezesem 21 stycznia 1901, 31 stycznia 1902 (prezesem wybierany Wilhelm Seidl)[43][44], 31 stycznia 1903 (prezesem wybrany Józef Dobija)[45]. Został członkiem komisji jubileuszowej z okazji obchodów 60-lecia kapłaństwa papieża Leona XIII i przygotował odczyt, który wygłosił 1 maja 1898 w sali rzeszowskiego „Sokoła”[46][47][48][49]. Był prezesem rzeszowskiego koła Towarzystwa Nauczycieli Szkół Wyższych, ponownie wybrany 13 lutego 1900[50]. Ponadto był współpracownikiem tygodnika „Głos Rzeszowski[51]. Na łamach tego tygodnika 8 kwietnia 1900 opublikował zaproszenie do rzeszowian z apelem o zaangażowanie się w reaktywowanie towarzystwa miłośników miasta[52][53], które ukonstytuowało się 6 listopada 1900 jako Towarzystwo Rozwoju i Upiększania Miasta Rzeszowa zostając jego założycielem[54] i wybrany członkiem jego wydziału[55][56] oraz prezesem przemianowanego Towarzystwa Rozwoju i Upiększania Rzeszowa i Okolicy[57][58], wybierany wiceprezesem 23 maja 1902, 25 maja 1903 (prezesem wybrany Adam Fedorowicz)[59][60]. W 1900 wydał broszurę zatytułowaną Jak powinna wyglądać nowoczesna szkoła średnia? Kilka uwag z powodu dzisiejszego systemu edukacji publicznej[61], w której zawarł krytyczną ocenę aktualnego stanu szkolnictwa i edukacji[62]. W odpowiedzi jego uczeń[63] Aleksander Stroka wydał pracę pt. Otwarta rana[64][65]. Pod koniec 1901 był współinicjatorem powstania rzeszowskiego komitetu w sprawie procesu wrześnieńskiego[66].

Zmarł 8 czerwca 1913 we Lwowie[4][5][67][68]. Został pochowany na tamtejszym Cmentarzu Łyczakowskim 10 czerwca 1910, a w dzień jego pogrzebu ogłoszono żałobę w rzeszowskim gimnazjum[23][4][69]. Jego żoną była Anna z domu Schäfer[4]. Ich córkami były Bronisława (właśc. Wiktora[6], 1887-1969, lekarz[51]), Anna, Maria (1898-1955)[4].

Odznaczenia

edytuj

austro-węgierskie

  1. W ewidencji urzędników Austro-Węgier był określany w języku niemieckim jako „Johann Karl Całczyński”.
  2. W Szematyzmach z lat 1880-1883 nie figurował, zob. Szematyzm Królestwa Galicyi i Lodomeryi z Wielkim Księstwem Krakowskiem na rok 1880. Lwów: 1880, s. 724. Szematyzm Królestwa Galicyi i Lodomeryi z Wielkim Księstwem Krakowskiem na rok 1883. Lwów: 1883, s. 745.

Przypisy

edytuj
  1. a b c d e f Henryk Kopia: Spis nauczycieli szkół średnich w Galicyi oraz polskiego gimnazyum w Cieszynie. Lwów: Towarzystwo Nauczycieli Szkół Wyższych, 1909, s. 38.
  2. a b c Spis maturzystów w latach 1860–1938. W: Sprawozdanie Dyrekcji I Państwowego Gimnazjum im. ks. St. Konarskiego w Rzeszowie za rok szkolny 1937/38. Rzeszów: 1938, s. XIII.
  3. a b c d e f Alicja Puszka: Nauczyciele historii i geografii państwowych szkół średnich w Galicji w okresie autonomii (1868-1914). Lublin: Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, 1999, s. 277. ISBN 83-87703-59-1.
  4. a b c d e f g h i j k l m Anna D. Ordyczynska: Jan Karol Całczyński (1844-1913). aordycz-lezajsk.blogspot.com, 2013-06-28. [dostęp 2017-08-08].
  5. a b c d e f g h Tadeusz Ochenduszko: Leksykon nauczycieli i wychowanków I Gimnazjum i Liceum w Rzeszowie urodzonych pomiędzy XVII wiekiem a 1945 rokiem (2015). Jan Karol Całczyński. 2015-02-07. [dostęp 2017-09-29].
  6. a b Księga chrztów 1882–1892. Parafia rzymskokatolicka w Sanoku, s. 163 (poz. 16).
  7. Szematyzm Królestwa Galicyi i Lodomeryi z Wielkim Księstwem Krakowskiem na rok 1872. Lwów: 1872, s. 370.
  8. Szematyzm Królestwa Galicyi i Lodomeryi z Wielkim Księstwem Krakowskiem na rok 1873. Lwów: 1873, s. 375.
    Szematyzm Królestwa Galicyi i Lodomeryi z Wielkim Księstwem Krakowskiem na rok 1874. Lwów: 1874, s. 408.
    Szematyzm Królestwa Galicyi i Lodomeryi z Wielkim Księstwem Krakowskiem na rok 1875. Lwów: 1875, s. 397.
    Szematyzm Królestwa Galicyi i Lodomeryi z Wielkim Księstwem Krakowskiem na rok 1876. Lwów: 1876, s. 387.
  9. Szematyzm Królestwa Galicyi i Lodomeryi z Wielkim Księstwem Krakowskiem na rok 1877. Lwów: 1877, s. 379.
    Szematyzm Królestwa Galicyi i Lodomeryi z Wielkim Księstwem Krakowskiem na rok 1878. Lwów: 1878, s. 359.
    Szematyzm Królestwa Galicyi i Lodomeryi z Wielkim Księstwem Krakowskiem na rok 1879. Lwów: 1879, s. 352.
    Jahresbericht des K. K. Real und Ober-Gymnasiums in Brody fur das schuljahr 1879. Brody: 1879, s. 66.
  10. Sprawozdanie C. K. Gimnazjum Tarnopolskiego za rok szkolny 1884. Tarnopol: 1884, s. 56.
  11. Szematyzm Królestwa Galicyi i Lodomeryi z Wielkim Księstwem Krakowskiem na rok 1884. Lwów: 1884, s. 351.
  12. Sprawozdanie Dyrekcyi C. K. Gimnazyum w Złoczowie za rok szkolny 1899. Złoczów: 1899, s. 63.
  13. Sprawozdanie C. K. Gimnazyum w Sanoku za rok szkolny 1886. Sanok: Fundusz Naukowy, 1886, s. 60.
  14. Kronika. Wiadomości osobiste. „Echo z nad Sanu”. Nr 19, s. 4, 6 września 1885. 
  15. Sprawozdanie C. K. Gimnazyum w Sanoku za rok szkolny 1886. Sanok: Fundusz Naukowy, 1886, s. 59.
  16. Sprawozdanie C. K. Gimnazyum w Sanoku za rok szkolny 1887. Sanok: Fundusz Naukowy, 1887, s. 13.
  17. Sprawozdanie C.K. Gimnazyum w Sanoku za rok szkolny 1888. Sanok: Fundusz Naukowy, 1888, s. 67.
  18. Sprawozdanie Dyrektora C.K. Gimnazyum w Sanoku za rok szkolny 1889. Sanok: Fundusz Naukowy, 1889, s. 29.
  19. Sprawozdanie Dyrektora C.K. Gimnazyum w Sanoku za rok szkolny 1889. Sanok: Fundusz Naukowy, 1889, s. 31.
  20. Sprawozdanie Dyrektora C.K. Gimnazyum w Sanoku za rok szkolny 1890. Sanok: Fundusz Naukowy, 1890, s. 39, 73.
  21. Sprawozdanie Dyrekcyi C. K. Gimnazyum I w Rzeszowie za rok szkolny 1891. Rzeszów: 1891, s. 7.
  22. Sprawozdanie Dyrektora C.K. Gimnazyum w Sanoku za rok szkolny 1891. Sanok: Fundusz Naukowy, 1891, s. 23.
  23. a b c Sprawozdanie Dyrekcyi C. K. Gimnazyum I w Rzeszowie za rok szkolny 1913. Rzeszów: 1913, s. 7.
  24. Sprawozdanie Dyrekcyi C. K. Gimnazyum I w Rzeszowie za rok szkolny 1891. Rzeszów: 1891, s. 5.
  25. Sprawozdanie Dyrekcyi C. K. Wyższego Gimnazyum w Rzeszowie za rok szkolny 1892. Rzeszów: 1892, s. 5.
    Sprawozdanie Dyrekcyi C. K. Gimnazyum I w Rzeszowie za rok szkolny 1893. Rzeszów: 1893, s. 5, 6.
    Sprawozdanie Dyrekcyi C. K. Gimnazyum I w Rzeszowie za rok szkolny 1894. Rzeszów: 1894, s. 5, 6.
    Sprawozdanie Dyrekcyi C. K. Gimnazyum I w Rzeszowie za rok szkolny 1895. Rzeszów: 1895, s. 3, 4.
    Sprawozdanie Dyrekcyi C. K. Gimnazyum I w Rzeszowie za rok szkolny 1896. Rzeszów: 1896, s. 35.
    Sprawozdanie Dyrekcyi C. K. Gimnazyum I w Rzeszowie za rok szkolny 1897. Rzeszów: 1897, s. 1.
    Sprawozdanie Dyrekcyi C. K. Gimnazyum I w Rzeszowie za rok szkolny 1898. Rzeszów: 1898, s. 49, 50.
    Sprawozdanie Dyrekcyi C. K. Gimnazyum I w Rzeszowie za rok szkolny 1899. Rzeszów: 1899, s. 51, 53.
    Sprawozdanie Dyrekcyi C. K. Wyższego Gimnazyum w Rzeszowie za rok szkolny 1900. Rzeszów: 1900, s. 47, 50.
    Sprawozdanie Dyrekcyi C. K. Wyższego Gimnazyum w Rzeszowie za rok szkolny 1901. Rzeszów: 1901, s. 3, 6.
    Sprawozdanie Dyrekcyi C. K. Wyższego Gimnazyum w Rzeszowie za rok szkolny 1902. Rzeszów: 1902, s. 68.
    Sprawozdanie Dyrekcyi C. K. Wyższego Gimnazyum w Rzeszowie za rok szkolny 1903. Rzeszów: 1903, s. 115.
    Sprawozdanie Dyrekcyi C. K. Wyższego Gimnazyum w Rzeszowie za rok szkolny 1904. Rzeszów: 1904, s. 32.
    Sprawozdanie Dyrekcyi C. K. Wyższego Gimnazyum w Rzeszowie za rok szkolny 1905. Rzeszów: 1905, s. 32.
    Sprawozdanie Dyrekcyi C. K. Wyższego Gimnazyum w Rzeszowie za rok szkolny 1906. Rzeszów: 1906, s. 30.
    Sprawozdanie Dyrekcyi C. K. Wyższego Gimnazyum w Rzeszowie za rok szkolny 1907. Rzeszów: 1907, s. 27.
    Sprawozdanie Dyrekcyi C. K. Wyższego Gimnazyum w Rzeszowie za rok szkolny 1908. Rzeszów: 1908, s. 3.
  26. Sprawozdanie Dyrekcyi C. K. Wyższego Gimnazyum w Rzeszowie za rok szkolny 1902. Rzeszów: 1902, s. 73.
  27. Sprawozdanie Dyrekcyi C. K. Wyższego Gimnazyum w Rzeszowie za rok szkolny 1909. Rzeszów: 1909, s. 3, 7.
  28. Sprawozdanie Dyrekcyi C. K. Wyższego Gimnazyum w Rzeszowie za rok szkolny 1910. Rzeszów: 1910, s. 3, 7.
  29. a b c Hof- und Staatshandbuch der Österreichisch-Ungarischen Monarchie für das Jahr 1909. Wiedeń: 1909, s. 882.
  30. Sprawozdanie Dyrekcyi C. K. Wyższego Gimnazyum w Rzeszowie za rok szkolny 1911. Rzeszów: 1911, s. 7.
  31. Kronika. Zjazd koleżeński. „Głos Rzeszowski”. Nr 29, s. 4, 14 lipca 1912. 
  32. Sprawozdanie Kierownika Miejskiego Gimnazyum w Leżajsku za rok szkolny 1912/13. Leżajsk: 1913, s. 9.
  33. Dyrektorzy w latach 1912-2013. zslchrobry.lezajsk.pl. [dostęp 2017-08-08].
  34. Sprawozdanie Macierzy Szkolnej dla Księstwa Cieszyńskiego za rok 1888. s. 10.
  35. Macierz szląska. „Kurjer Lwowski”. Nr 22, s. 1, 22 stycznia 1892. 
  36. Sprawozdanie z czynności Wydziału Towarzystwa Gimnastycznego "Sokół" w Rzeszowie za rok 1897. Rzeszów: 1898, s. 9.
  37. Kronika. Towarzystwo kasynowe w Rzeszowie. „Głos Rzeszowski”. Nr 5, s. 2, 30 stycznia 1898. 
  38. Kronika. Towarzystwo kasynowe w Rzeszowie. „Głos Rzeszowski”. Nr 5, s. 2, 29 stycznia 1899. 
  39. Kronika. Towarzystwo kasynowe w Rzeszowie. „Głos Rzeszowski”. Nr 44, s. 3, 29 października 1899. 
  40. Kronika. Z towarzystwa kasynowego w Rzeszowie. „Głos Rzeszowski”. Nr 5, s. 2, 4 lutego 1900. 
  41. Kronika. Mianowania. „Głos Rzeszowski”. Nr 6, s. 3, 5 lutego 1899. 
  42. Nieco o naszym towarzystwie kasynowem. „Głos Rzeszowski”. Nr 7, s. 1, 13 lutego 1898. 
  43. Kronika. Z Kasyna. „Głos Rzeszowski”. Nr 27, s. 4, 27 stycznia 1901. 
  44. Kronika. Z towarzystwa kasynowego w Rzeszowie. „Głos Rzeszowski”. Nr 5, s. 2, 2 lutego 1902. 
  45. Kronika. Z towarzystwa kasynowego. „Głos Rzeszowski”. Nr 5, s. 2, 1 lutego 1903. 
  46. Uroczystość papieska i przedwstępne pracy komisji jubileuszowej. „Głos Rzeszowski”. Nr 13, s. 1, 27 marca 1898. 
  47. Jubileusz Ojca św. Leona XIII. „Głos Rzeszowski”. Nr 19, s. 3, 8 maja 1898. 
  48. Leon XIII. „Głos Rzeszowski”. Nr 21, s. 1, 22 maja 1898. 
  49. Leon XIII (dokończenie). „Głos Rzeszowski”. Nr 23, s. 1, 5 czerwca 1898. 
  50. Kronika. Z towarzystwa kasynowego w Rzeszowie. „Głos Rzeszowski”. Nr 7, s. 2, 18 lutego 1900. 
  51. a b Kronika. Promocya. „Głos Rzeszowski”. Nr 52, s. 4, 22 grudnia 1912. 
  52. Kronika. Zaproszenie. „Głos Rzeszowski”. Nr 14, s. 2, 8 kwietnia 1900. 
  53. Kronika. „Głos Rzeszowski”. Nr 16, s. 2, 22 kwietnia 1900. 
  54. Sprawozdanie miejskiego biura sanitarnego za rok 1902. „Głos Rzeszowski”. Nr 9, s. 2, 1 marca 1903. 
  55. Kronika. Zaproszenie do ukonstytuowania Towarzystwa dla upiększania miasta Rzeszowa i okolicy. „Głos Rzeszowski”. Nr 43, s. 4, 28 października 1900. 
  56. Kronika. Towarzystwa rozwoju i upiększania miasta Rzeszowa. „Głos Rzeszowski”. Nr 44, s. 4, 4 listopada 1900. 
  57. Kronika. Towarzystwa rozwoju i upiększania Rzeszowa i okolicy. „Głos Rzeszowski”. Nr 27, s. 4, 27 stycznia 1901. 
  58. Kronika. Uczta pożegnalna. „Głos Rzeszowski”. Nr 23, s. 3, 9 czerwca 1901. 
  59. Kronika. Z towarzystwa rozwoju i upiększania miasta. „Głos Rzeszowski”. Nr 22, s. 3, 1 czerwca 1902. 
  60. Kronika. Towarzystwo upiększania miasta. „Głos Rzeszowski”. Nr 22, s. 2, 31 maja 1903. 
  61. Jak powinna wyglądać nowoczesna szkoła średnia?. pbc.rzeszow.pl. [dostęp 2022-01-17].
  62. Kronika. Nowe wydawnictwa. „Głos Rzeszowski”. Nr 45, s. 3, 11 listopada 1900. 
  63. Kronika. Uczta pożegnalna. „Głos Rzeszowski”. Nr 7, s. 3, 17 lutego 1901. 
  64. Kronika. „Głos Rzeszowski”. 47, s. 2, 25 listopada 1900. 
  65. Aleksander Sroka. Otwarta rana (ex re broszury prof. Całczyńskiego uwag kilkoro). „Głos Rzeszowski”. Nr 48, s. 2-3, 2 grudnia 1900. 
  66. Kronika. Uczta pożegnalna. „Głos Rzeszowski”. Nr 48, s. 3, 1 grudnia 1901. 
  67. Kronika. Z żałobnej karty. † Jan Karol Całczyński. „Głos Rzeszowski”. Nr 24, s. 5, 15 czerwca 1913. 
  68. Sprawozdanie Kierownika Miejskiego Gimnazyum w Leżajsku za rok szkolny 1912/13. Leżajsk: Fundusz Naukowy, 1913, s. 29-30.
  69. Jan Całczyński. cmentarzlyczakowski.pl. [dostęp 2022-02-18].