Jatutów

Jatutów – wieś w Polsce położona w województwie lubelskim, w powiecie zamojskim, w gminie Zamość. Leży na wschodnim skraju gminy, nad rzeką Łabuńką, w obrębie Padołu Zamojskiego.

Jatutów

wieś
Świetlica
Państwo	Polska
Województwo	lubelskie
Powiat	zamojski
Gmina	Zamość
Liczba ludności (2021)	685
Strefa numeracyjna	84
Kod pocztowy	22-400
Tablice rejestracyjne	LZA
SIMC	0906083
Położenie na mapie gminy wiejskiej Zamość Jatutów
Położenie na mapie Polski Jatutów
Położenie na mapie województwa lubelskiego Jatutów
Położenie na mapie powiatu zamojskiego Jatutów
50°41′39″N 23°18′53″E

Do 11 października 1973 w gminie Łabunie.

W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa zamojskiego.

Wieś jest sołectwem w gminie Zamość. Według Narodowego Spisu Powszechnego z roku 2011 wieś liczyła 663 mieszkańców.

Według spisu powszechnego przeprowadzonego w 2002: domy mieszkalne – 169, ludności ogółem – 651 osób (aktualizacja danych: liczba mieszkańców – 678, liczba gospodarstw rolnych – 43).

Wierni Kościoła rzymskokatolickiego należą częściowo do parafii Matki Bożej Bolesnej w Wólce Panieńskiej.

Części wsi

Integralne części wsi Jatutów

SIMC	Nazwa	Rodzaj
0906090	Kolonia Druga	część wsi
0906108	Kolonia Jatutów	część wsi
0906114	Kolonia Pierwsza	część wsi
0906120	Pod Hrubieszowską	część wsi
0906137	Przy Szosie	część wsi

Historia

Pierwsza znana wzmianka pisemna pochodzi w 1460 (osada Jatholtow). Osada jest w XV w. częścią powiatu krasnostawskiego w ziemi chełmskiej. Osada zmieniała swoich właścicieli.

W rejestrze poborowym z 1564 osada Jatultow jest częścią parafii żdanowskiej. Osada była wówczas mała – liczyła ok. 42 ha gruntów. W końcu XVI w. wieś znalazła się w posiadaniu Jarosława Oleśnickiego chorążego helskiego (miał on także Łabunie, Wierzba i Ruszów). Po śmierci Oleśnickiego w 1635 majątek przejęli Firlejowie. Osada nadal była wówczas mała. Pod koniec XVII w. osadę kupili Marcin i Anna Zamoyscy. Wdowa Anna Zamoyska podarowała wieś klaryskom zamojskim. Jako uposażenie zakonu klarysek Jatutów wymieniany był jeszcze przez austriacki Kataster właścicieli dóbr ziemskich w Galicji z 1780.

Gdy 3 listopada 1782 klasztor klarysek w Zamościu został zlikwidowany przez cesarza Józefa II, z dokumentów wynika, iż klaryski posiadały już jedynie folwark Jatutów Panieński, na prośbę ordynata Andrzeja Zamoyskiego jesienią 1784 przekazany przez Austriaków szarytkom (Siostrom Miłosierdzia) z Zamościa. Dalsze losy folwarku szarytek w Jatutowie związane są już z dziejami Wólki Panieńskiej.

Pozostała część Jatutowa, z całą ziemią łabuńską, po śmierci Jana Jakuba Zamoyskiego w 1790 dostała się jego siostrzeńcowi, Michałowi hrabiemu Wielhorskiemu, od którego w 1801 odkupił włość Stanisław Grzębski. Najprawdopodobniej po roku 1817 doszło do podziału dóbr łabuńskich: Łabunie, Wólka Łabuńska i Lubinstok stały się własnością hrabiego Feliksa Tarnowskiego, zaś Łabuńki z Kolonią, Mocówką i Jatutowa przeszły na własność Karśnickich, a przed rokiem 1880 – Teodora Kaszowskiego Od około 1920 dziedzicem Jatutowa był Jan Kołaczkowski, a po 1928 – jego spadkobiercy: Elżbieta, Krystyna, Andrzej i Jan Kołaczkowscy.

Podczas oblężenia Zamościa przez Rosjan 4 kwietnia 1813 polscy obrońcy twierdzy przedsięwzięli wypad do Jatutowa celem zniszczenia przepraw wodnych.

Spis z 1827 roku notował wieś w powiecie tomaszowskim i parafii Łabunie. Liczyła wówczas 27 domów i 208 mieszkańców. W ostatnim dwudziestoleciu XIX w. Jatutów należał do gminy i parafii Łabunie i liczył 34 domy i 384 mieszkańców. Wówczas istniały tu: cegielnia, produkująca klinkier, która była własnością państwową; fabryka powozów; fabryka gilz; mydlarnia i zakład wytwarzający narzędzia rolnicze. Największym zakładem jatutowskim był browar ordynacki. W roku 1896 wytwarzał 80 000 wiader piwa, o wartości 56 500 rubli.; natomiast w trzy lata później produkował już tylko 33 500 wiader piwa. W 1904 roku K. Lotz wybudował tu turbinowy młyn wodny. Według spisu z 1921 roku wieś liczyła 75 domów i 514 mieszkańców, w tym 3 Ukraińców. W 1929 roku browar jatutowski był we władaniu [dzierżawie] E. Czernego, a młyn należał do Sz. Wagnera. W 1936 i roku browar był w posiadaniu Jana Stanisława Kołaczkowskiego, a w 1937 roku został sprzedany za 22 500 złp.

W roku 1933, pod wpływem agitacji Komunistycznej Partii Polski, nie doszło do rozpoczęcia prac komasacyjnych. Celem akcji miała być rzekoma ochrona chłopskich gospodarstw przed ich degradacją, a środkiem do jej realizacji działalność antykomasacyjna.

Podczas okupacji hitlerowskiej wieś została wysiedlona 22 grudnia 1942. Do Jatutowa i innych wysiedlonych miejscowości sprowadzono Niemców z Besarabii, Bułgarii, Jugosławii i ZSRR oraz lokalnych volksdeutschów.

W dzień Bożego Ciała 1946 w zasadzce zorganizowanej przez Urząd Bezpieczeństwa zginęło 4 członków organizacji WiN, zaś w lipcu tego samego roku w „kotle” w miejscowym sklepie spożywczym W. Łygasa – 2 członków WiN. Śledztwo przeprowadzone przez podziemie ustaliło, że zginęli na skutek donosu kierownika miejscowego browaru. Komendant obwodu zamojskiego WiN wydał wyrok śmierci na niego oraz funkcjonariusza Milicji Obywatelskiej – odbiorcy donosu. 13 maja wyrok wykonano tylko częściowo, bowiem autora donosu od śmierci uratowała osobista interwencja komendanta rejonu, który był krewnym skazanego. W czerwcu 1946 r., po przeprowadzeniu referendum, członkowie WiN wykonali wyrok na przewodniczącym miejscowej komisji wyborczej. 30 grudnia 1946 oddział WiN pod dowództwem „Bohuna” opanował browar w Jatutowie, gdzie zastrzelił jego kierownika i 3 członków ORMO. Według innej relacji akcję tą przeprowadził oddział WiN ppor. Siasińskiego „Samotnego”, który miał zlikwidować 3 konfidentów. Przy rozstrzelanych pozostawił ulotki z podpisem „ppor. Samotny”.

W latach 50. rozebrano młyn wodny. W latach 70. zbudowano społecznie zlewnię mleka; a w latach 80. świetlicę wiejską i dwa mosty na Łabuńce. W czynie społecznym świetlicę zbudowali mieszkańcy tego sołectwa. Od początku w budynku, zgodnie z jego przeznaczeniem, odbywały się spotkania wiejskie, Koła Gospodyń Wiejskich i młodzieży. W 1987 mieszkańcy Jatutowa, jako pierwsi w gminie, założyli gazociąg. W 1989 rozbudowano sieć telefoniczną. Społecznie – oraz dzięki inwestycjom gminnym – wybudowano podstawową sieć dróg. Około 1996 upadł browar – jedyny zakład przemysłowy w miejscowości. W 2010 roku Gminny Zakład Obsługi Komunalnej przeprowadził gruntowny remont wewnątrz obiektu świetlicy wiejskiej, a w 2014 roku przeprowadzono modernizacja świetlicy – w praktyce oznaczało to zewnętrzny remont obiektu. W 2014 rozpoczęto prace w ramach projektu pod nazwą „Budowa światłowodowej infrastruktury dostępu do internetu na obszarze gminy Zamość i Szczebrzeszyn” do większości domów w miejscowościach w około Zamościa (w tym w Jatutowie) doprowadzane zostają kable światłowodowe.

Znaleziska archeologiczne

W obrębie wsi odkryto 4 wielokulturowe punkty osadnicze. Najstarsze fragmentów naczyń glinianych i jednego narzędzia krzemiennego pochodzą z wczesnej epoki brązu (2200–1600 r. p.n.e.). Znaleziono także pozostałości kultury łużyckiej (1200–400 r. p.n.e.) oraz ślady wpływu kultury rzymskiej (I-V w. n.e.). Ponadto znaleziono ceramikę z okresu wczesnośredniowiecznego, średniowiecza i okresu nowożytnego.

Bibliografia

• „Leksykon Historyczny – miejscowości dawnego województwa zamojskiego” – Józef Niedźwiedź
• „Dzieje miejscowości gminy Zamość” Wiesław Bondyra, Ewa Lorentz, Ewa Prusicka-Kołcon, Mariusz Korzeniowski, Projekt książki współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Wydawca gmina Zamość, drukarnia „Zamdruk”, Zamość 2010

Linki zewnętrzne

• http://gminazamosc.pl
• Jatutów, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. III: Haag – Kępy, Warszawa 1882, s. 510 .
• Jatutów, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XV, cz. 2: Januszpol – Wola Justowska, Warszawa 1902, s. 13 .