Kałek (jezioro)
Kałek – jezioro na Równinie Torzymskiej, w województwie lubuskim, w powiecie krośnieńskim, w gminie Bytnica, położone w całości na obszarze Gryżyńskiego Parku Krajobrazowego.
 Jezioro Kałek widziane z powietrza | |
| Położenie | |
| Państwo | |
|---|---|
| Wysokość lustra |
61,7 m n.p.m. |
| Morfometria | |
| Powierzchnia |
22,0-25,0 ha |
| Wymiary • max długość • max szerokość |
|
| Głębokość • średnia • maksymalna |
|
| Długość linii brzegowej |
2100 m |
| Objętość |
1540,0-2939,0 tys. m³ |
| Hydrologia | |
| Klasa czystości wody |
II (2002) |
| Rodzaj jeziora | |
Położenie na mapie gminy Bytnica  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa lubuskiego  | |
Położenie na mapie powiatu krośnieńskiego  | |
 52°09′57,5″N 15°16′50,1″E/52,165972 15,280583
| |
Położenie i opis edytuj
Jezioro Kałek położone jest w północno-wschodniej części powiatu krośnieńskiego, na terenie Równiny Torzymskiej[1]. Kałek jest naturalnym zbiornikiem wodnym powstałym w okresie zlodowacenia bałtyckiego na skutek wytopienia się bryły martwego lodu[2].
Jezioro otoczone jest lasami, brzegi przeważnie strome, w środkowej części jeziora wznoszące się maksymalnie 35 metrów ponad poziom wody. Dno akwenu zbudowane jest głównie z torfu turzycowego lub trzcinowego przechodzącego w gytię wapienną. Dno przy brzegu zachodnim tworzą piaski i żwiry z frakcjami kamiennymi wykształcone w procesach erozyjnych. Nadmiar wód odprowadzany jest niewielkim ciekiem na południe aż do Gryżyńskiego Potoku. Zbiornik zasilany jest źródłem znajdującym się w pobliżu ośrodka wczasowego. Najbliżej położoną miejscowością jest oddalona 2 km na północ wieś Gryżyna[2].
Wokół jeziora występują pokłady tzw. kredy pojeziernej, od którego wywodzi się jedna z nazw jeziora. Osady te powstały w wyniku biologicznego odwapniania wód przez plankton i roślinność zanurzoną[2].
Hydronimia edytuj
Do 1945 roku jezioro nazywane było Kalk See[3]. 17 września 1949 roku wprowadzono nazwę Kałek[4]. Obecnie państwowy rejestr nazw geograficznych jako nazwę główną jeziora podaje Kałek, jednocześnie wymienia nazwy oboczne: Jezioro Gryżyńskie oraz Wapienne[5]. Według spisu opracowanego przez Komisję Nazw Miejscowości i Obiektów Fizjograficznych (KNMiOF) nazwa tego jeziora to Jezioro Gryżyńskie[6].
Morfometria edytuj
Według danych Instytutu Rybactwa Śródlądowego powierzchnia zwierciadła wody jeziora wynosi 22,0 ha[7], natomiast A. Choiński, poprzez planimetrowanie na mapach 1:50 000, określił wielkość jeziora na 25,0 ha[8].
Średnia głębokość zbiornika wodnego według różnych źródeł to 7,0 m, 9,2 m lub 12,4 m, a maksymalna – 21,0 m, 22,6 m lub 23,8 m. Objętość jeziora według IRŚ wynosi 1540,0 tys. m³, według IMGW 2235,6 tys. m³, natomiast według danych WIOŚ 2939,0 tys. m³[9]. Maksymalna długość jeziora to 800 m, a szerokość 390 m. Długość linii brzegowej wynosi 2100 m[7].
Według Atlasu jezior Polski (red. J. Jańczak, 1996) lustro wody znajduje się na wysokości 61,7 m n.p.m.[7], natomiast według numerycznego modelu terenu udostępnionego przez Geoportal lustro wody znajduje się na wysokości 61,6 m n.p.m.[10]
Według Mapy Podziału Hydrograficznego Polski jezioro leży na terenie zlewni piątego poziomu Gryżynka do Kozłowca (l)[11]. Identyfikator MPHP to 15921[11].
Zagospodarowanie edytuj
Administratorem wód jeziora jest Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Szczecinie. Utworzył on obwód rybacki, który obejmuje wody jeziora Kałek (Jezioro Wapienne (Kałek) na cieku bez nazwy uchodzącym do Jeziora Nicemino (Rekowo) – nr 1)[12]. Ze względu na typologię rybacką jest to jezioro bliskie typu sielawowego[2].
Jezioro pełni również funkcje rekreacyjne, w 2002 nad jeziorem funkcjonował jeden ośrodek wypoczynkowy zlokalizowany na północnym brzegu[2]. Wokół akwenu wiedzie ścieżka edukacyjna (7,5 km)[13].
Czystość wód i ochrona środowiska edytuj
Według danych Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w roku 2002 wody jeziora charakteryzowały się II klasą czystości. Na podstawie badań wykazano przekroczenie stężenia fosforanów, fosforu ogólnego, substancji organicznych wyrażonych wskaźnikiem BZT5 oraz azotu amonowego. Nie najlepszy stan wód zbiornika przy jednocześnie wysokim stopniu odporności na degradację, tłumaczono zasilaniem wód substancjami biogennymi i mineralnymi zgromadzonymi w osadach dennych, jako dodatkową prawdopodobną przyczynę podano złą jakość wód podziemnych zasilających jezioro[2].
Jezioro zostało zakwalifikowane jako bardzo odporne na degradujące wpływy zewnętrzne, w związku z czym zostało zaliczone do I kategorii podatności na degradację. Pozytywny wpływ na ten wskaźnik ma wysoka średnia głębokość, przewaga lasów w zlewni bezpośredniej, niska wymiana wód w ciągu roku oraz niska wartość współczynnika Schindlera, obrazującego wielkość zlewni w stosunku do objętości jeziora. Problemem była natomiast niewielka objętość akwenu w porównaniu do długości jego linii brzegowej[2].
Przeźroczystość wód jeziora wynosiła w 2002 roku w zależności od miesiąca pomiarów średnio 3,3 metra[2].
Jezioro znajduje się na terenie Gryżyńskiego Parku Krajobrazowego oraz w granicach obszaru specjalnej ochrony siedlisk Natura 2000 Rynna Gryżyny PLH080067[14]. Wzdłuż wschodniego brzegu jeziora wiedzie aleja drzew pomnikowych uznana za zbiorowy pomnik przyrody Wędkarska. Aleja w 2021 roku liczyła 99 drzew gatunku dąb szypułkowy[15].
Linki zewnętrzne edytuj
Przypisy edytuj
- ↑ Andrzej Richling i inni, Regionalna geografia fizyczna Polski : praca zbiorowa, Poznań: Bogucki Wydawnictwo Naukowe, 2021, s. 129, ISBN 978-83-7986-381-5, OCLC 1288191487 [dostęp 2023-10-29].
- ↑ a b c d e f g h Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Zielonej Górze, Komunikat o jakości wód jeziora Kałek w 2002 roku [online], zgora.pios.gov.pl, 2003 [dostęp 2023-11-12] [zarchiwizowane z adresu 2004-06-21].
- ↑ Gryżyńskie Jezioro. [w:] Elektroniczny słownik hydronimów Polski [on-line]. [dostęp 2023-11-12].
- ↑ Rozporządzenie Ministra Administracji Publicznej z dnia 17 września 1949 r. (M.P. z 1949 r. nr 76, poz. 947, s. 11)
- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – nazwy obiektów fizjograficznych – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 1 stycznia 2024, identyfikator PRNG: 39732
- ↑ Nazewnictwo geograficzne Polski. Tom 1. Hydronimy. Część 2. Wody stojące, Ewa Wolnicz-Pawłowska, Jerzy Duma, Janusz Rieger, Halina Czarnecka (oprac.), Warszawa: Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 2006 (seria Nazewnictwo Geograficzne Polski), s. 105, ISBN 83-239-9607-5.
- ↑ a b c Jerzy Jańczak (red.), Atlas jezior Polski, t. I, Poznań: Bogucki Wydawnictwo Naukowe, 1996, s. 20-21, ISBN 83-86001-29-1.
- ↑ Adam Choiński: Katalog jezior Polski. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM, 2006, s. 550. ISBN 83-232-1732-7.
- ↑ Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Zielonej Górze, Karta batymetryczna jeziora Kałek [online], zgora.pios.gov.pl [dostęp 2023-11-11] [zarchiwizowane z adresu 2016-03-30].
- ↑ Główny Urząd Geodezji i Kartografii: Geoportal krajowy. geoportal.gov.pl. [dostęp 2023-11-11].
- ↑ a b Hydroportal, Informatyczny System Osłony Kraju [dostęp 2023-11-11].
- ↑ Państwowe Gospodarstwo Wodne Wody Polskie”, Ujednolicony wykaz obwodów rybackich 2022 [online], dane.gov.pl [dostęp 2023-11-14].
- ↑ Leszek Kalinowski, Jezioro Kałek: Powstało z bryły martwego lodu, „Gazeta Lubuska”, gazetalubuska.pl, 11 lipca 2011 [dostęp 2023-11-14] [zarchiwizowane z adresu 2023-11-14].
- ↑ Generalna Dyrekcja Ochrony Środowiska, Obszar Natura 2000 – Rynna Gryżyny [online], crfop.gdos.gov.pl.
- ↑ Generalna Dyrekcja Ochrony Środowiska, Pomnik przyrody – Wędkarska [online], crfop.gdos.gov.pl.