Kamienica przy ulicy Stawowej 13 w Katowicach
Kamienica przy ulic Stawowej 13 w Katowicach – zabytkowa kamienica mieszkalno-usługowa z 1893 roku, przy ulicy Stawowej 13 (róg z ulicą 3 Maja) w Katowicach-Śródmieściu. Powstała ona w stylu neobarokowym wg projektu firmy Ignatza Grünfelda, a biegiem czasu kamienica ta kilkukrotnie zmieniała swoich właścicieli. W 2002 roku uległa ona pożarowi, po którym nie odbudowano górującej nad nią charakterystycznej kopuły. Kamienica wpisana jest do rejestru zabytków nieruchomych województwa śląskiego
 nr rej. :- A/1306/23 z 30 listopada 2023 (woj. śląskie)[1] - A/1306/83 z 7 lipca 1983 (woj. katowickie)[2] | |
 Widok z południowego wschodu (2024) | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Miejscowość | |
| Adres |
ul. Stawowa 13, |
| Typ budynku |
kamienica mieszkalno-handlowa |
| Styl architektoniczny | |
| Architekt | |
| Kondygnacje |
4+1[3] |
| Powierzchnia użytkowa |
2764,94 m²[3] |
| Ukończenie budowy |
1893 |
Położenie na mapie Katowic  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa śląskiego  | |
 50°15′35,2″N 19°01′05,0″E/50,259778 19,018056
| |
Historia
edytuj
Kamienica wzniesiona w 1893 roku według projektu firmy Ignatza Grünfelda w stylu neobarokowym. Pierwotnie posiadała adres Teichstrasse 5-7 i należała do firmy Grünfeldów, następnie do Grunfeld’s Erben (Spadkobiercy Grünfelda)[4]. W latach 1905–1911 mieszkali tu: kupcy Martin Siebner, Max Wachsmann, Herman Wante, Jakob Neumann, dyrektor Richard Daubner, inspektor Robert Stodlisch, nauczyciele Maria Domay i Louis Armitage, fryzjerzy Josef Zwickirsch i Georg Höchler oraz dentysta Wilhelm Schrammen. Swą siedzibę miało przedsiębiorstwo drzewne Russek & Wajda oraz firma Waytz & Freitag[5][6][7].
Około 1910 roku wykonano podłączenie wodno-kanalizacyjne, powstałe według projektu biura technicznego M. Herdemerten z Katowic. Po 1914 roku właścicielem domu był Ryszard Cichoń. Wówczas zmieniono rozplanowanie pomieszczeń parteru i piętra, przystosowując je do celów biurowych i usługowo-handlowych. Planowano zabudowę dębowych schodów łączących parter z pierwszym piętrem[4].
W dwudziestoleciu międzywojennym obiekt był własnością przedsiębiorstwa Caesar-Wollheim. Swoje siedziby miały tu firmy: Bayernische Versicherungsbank (Bawarskie Towarzystwo Ubezpieczeniowe), katowicki oddział spółki „Polski Lloyd”, część administracji hrabiego Tiele-Wincklera oraz Zjednoczone Kopalnie Górnośląskie „Progress”. W lokalu na pierwszym piętrze odbywały się zebrania Związku Żydów Uczestników Walk o Niepodległość Polski. Lokatorami byli: lekarz Konrad Jarczyk, urzędnicy Alfons Arczyński, Jan Frach i Henryk Połłak, wdowa Helena Schrammen oraz adwokat dr Kwiatek. Narożny sklep mieścił branże związane z tekstyliami[4][8].
W 1924 roku zmieniono wystrój elewacji pierwszego piętra i przebudowano je na lokale biurowe spółki Caesar-Wollheim. Prace wykonała firma budowlana R. Patoschka z Katowic. W 1926 roku przedsiębiorstwo budowlane Brunona Iwańskiego wymieniło pokrycie dachowe kopuły narożnej. Zamontowano też windę ręczną. W 1929 roku firma Józefa Artelata odświeżyła fasadę, natomiast dwa lata później w 1931 roku odnowiono sufit na poddaszu według projektu Jerzego Menzla[4].
W czasie II wojny światowej kamienica należała do braci Viktora i Reinharda Drostów. Po 1945 roku mieściło się tu Zjednoczenie Energetyczne Okręgu Górnośląskiego (późniejszy Zakład Zbytu Energii). W 1948 roku wykonano remont dachu, a trzy lata później swą siedzibę ulokował tu Powszechny Sklep Spożywczy (Gastronom), jeden lokal zaadaptowano na cele PSS oraz naprawiono luźne partie fasady, gzymsów i balkonów. W 1955 roku przebudowano część wnętrz (piwnica i parter) według projektu Janusza Warunkiewicza. W tym czasie mieścił się tu sklep Gallux, po jego likwidacji Dom Handlowy Tekstyl[4].
Po 1990 oku właścicielem została Marion Keas. Mieścił się tu Dom Handlowy Michał Habas. Jeszcze w tym samym roku wykonano instalację gazową, a w latach 1994–1995 odnowiono i przebudowano elewację parteru według projektu Marka Mikulskiego. W 1998 roku biuro architektoniczne Konior Studio T. Koniora wykonało adaptację wnętrz dla potrzeb DH Habas. W 2002 roku budynek uległ częściowemu zniszczeniu podczas pożaru. W latach 2004–2007 przeprowadzono kompleksowy remont, lecz nie odtworzono narożnej kopuły[4].
Od 2010 roku obiekt należy do firmy Apartamenty Stawowa 13[9]. W 2019 roku parter budynku zajmowały: Bank Millennium i Salon Firmowy T-Mobile.
W kamienicy Katarzyna Bonda umieściła akcję swej powieści Tylko martwi nie kłamią. W książce budynek nosi nazwę Keiserhof, nawiązując do nieistniejącego już hotelu, który znajdował się pod adresem Stawowa 19 (na rogu z ul. Młyńską, obecnie teren dworca kolejowego)[10].
Architektura
edytuj
Kamienica wzniesiona na planie zbliżonym do prostokąta z zaokrąglonym narożnikiem i boczną oficyną. Usytuowana na narożnej parceli przy ul. Stawowej (dawniej Teichstrasse) i 3 Maja (dawniej Grundmanstrasse). Czterokondygnacyjna, podpiwniczona, z poddaszem, o bryle dwuskrzydłowej, urozmaiconej niewielkimi wykuszami, nad którymi balkony z kutymi, ozdobnymi balustradami. Nakryta dachem dwuspadowym o stromej połaci frontowej z lukarnami. Pierwotnie posiadała w narożu wysoką kopułę zwieńczoną iglicą, z dwiema dużymi lukarnami w bardzo ozdobnych obramieniach, naświetlającymi wewnętrzne, koliste pomieszczenie mieszkalne. Elewacja południowa (od ul. 3 Maja) czteroosiowa, wschodnia (od ul. Stawowej) dziewięcioosiowa z bramą wejściową. Na poziomie drugiej kondygnacji ośmioosiowa, z prostokątnymi oknami w tynkowanych opaskach, rozczłonkowana żłobkowanymi pilastrami. Okna trzeciej kondygnacji zwieńczone gzymsami wspartymi na konsolkach, pomiędzy którymi rzeźby główek aniołów. Na czwartej kondygnacji opaski okienne przerwane sztukatorskimi kartuszami. Okna w osi narożnej flankowane hermami. Elewację wieńczy fryz sztukatorski i gzyms oparty na konsolach. Wnętrza przebudowane, pozbawione pierwotnego wystroju[11].
Przypisy
edytuj- ↑ Spis obiektów nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków z terenu województwa śląskiego (stan na 8 stycznia 2024 r.) (pol.) wkz.katowice.pl [dostęp 2024-01-27]
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo śląskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2024, s. 71 [dostęp 2021-03-07].
- ↑ a b Urząd Miasta Katowice: Miejski System Zarządzania-Katowicka Infrastruktura Informacji Przestrzennej. emapa.katowice.eu. [dostęp 2021-12-22]. (pol.).
- ↑ a b c d e f Grzegorz Grzegorek i inni, Domy i gmachy Katowic, wyd. 2, t. 2, Katowice: Wydawnictwo Prasa i Książka Grzegorz Grzegorek, 2015, s. 42–43, ISBN 978-83-63780-15-9, OCLC 939907735 [dostęp 2019-03-01].
- ↑ Adreßbuch für Kattowitz (Stadt und Schloßbezirk) und Zawodzie 1905. Kattowitz: Herlitz & Pleßner, s. 94 https://www.sbc.org.pl/dlibra/publication/82883/edition/78290/content?ref=desc
- ↑ Adreßbuch für Kattowitz, Hohenlohehütte, Bogutschütz=Zawodzie und Zalenze 1908. Kattowitz: Juliusz Herlitz, s. 248 https://www.sbc.org.pl/dlibra/publication/82922/edition/78329/content?ref=desc
- ↑ Adreßbuch für Kattowitz, Schloß Kattowitz, Brynow, Myslowitz, Ellgoth=Idaweiche, Hohenlohehütte, Bogutschütz=Zawodzie, Rosdzin=Schoppinitz, Laurahütte, Domb, Zalenze. Zusammengestellt auf Grund Amtlicher Quellen 191. Kattowitz: Juliusz Herlitz, s. 206 https://www.sbc.org.pl/dlibra/publication/82968/edition/78386/content?ref=desc
- ↑ Księga adresowa miasta Wielkich Katowic 1935/36 r. Katowice: Dr. E. Kwaśnik, s. 133 https://www.sbc.org.pl/dlibra/publication/285/edition/249/content?ref=desc
- ↑ Stawowa 13: Zarys historyczny. www.stawowa13.com. [dostęp 2021-12-22]. (pol.).
- ↑ Ewa Orczykowska: Miejsca w naszym województwie, o których pisali Sienkiewicz, Bonda, Szejnert, Miłoszewski. Sprawdziliśmy, istnieją naprawdę. katowice.wyborcza.pl, 2017-07-30. [dostęp 2021-12-22]. (pol.).
- ↑ Barbara Klajmon, Katowicka kamienica mieszczańska, 1840–1918: śródmieście, wyd. 1, Katowice: Centrum Dziedzictwa Kulturowego Górnego Śląska, 1997, s. 136, ISBN 83-85871-09-8, OCLC 55044560 [dostęp 2019-03-01].
Bibliografia
edytuj- Barbara Klajmon: Katowicka kamienica mieszczańska: 1840–1918 : Śródmieście. Katowice: Centrum Dziedzictwa Kulturowego Górnego Śląska, 1997, s. 136.
- Michał Bulsa i in.: Domy i gmachy Katowic. T. 1. Katowice: Wydawnictwo Prasa i Książka Grzegorz Grzegorek, 2015, 42–43
- Michał Bulsa i in.: Ulice i place Katowic. Katowice: Wydawnictwo Prasa i Książka Grzegorz Grzegorek, 2018, s. 217