Katastrofa lotnicza na Okęciu (1980)
Katastrofa lotnicza na Okęciu − katastrofa lotnicza, która miała miejsce w piątek 14 marca 1980 o godzinie 11:15 w pobliżu warszawskiego lotniska Okęcie. Rozbił się lecący z Nowego Jorku samolot Polskich Linii Lotniczych LOT Ił-62 „Mikołaj Kopernik”. Zginęło 87 osób (77 pasażerów i 10 członków załogi) − wszyscy na pokładzie.
Ił-62, który uległ katastrofie (nr rej. SP-LAA). Zdjęcie wykonano na lotnisku w Nowym Jorku w styczniu 1979 roku | |
Państwo | |
---|---|
Miejsce | |
Data |
14 marca 1980 |
Godzina |
11:15 |
Rodzaj |
zderzenie z ziemią |
Przyczyna |
awaria silników i utrata możliwości sterowania samolotu |
Ofiary śmiertelne |
87 osób |
Ranni |
0 osób |
Statek powietrzny | |
Typ | |
Nazwa |
Mikołaj Kopernik |
Użytkownik | |
Numer |
SP-LAA |
Start | |
Cel lotu | |
Numer lotu |
007 |
Liczba pasażerów |
77 osób |
Liczba załogi |
10 osób |
Położenie na mapie Warszawy | |
Położenie na mapie Polski w latach 1975–1991 | |
Położenie na mapie województwa mazowieckiego | |
52°11′07,4″N 20°56′41,8″E/52,185389 20,944944 |
Przebieg wypadku
edytujPilotowany przez kapitana Tomasza Smolicza samolot przyleciał do Nowego Jorku 13 marca 1980[1][2][3]. W drogę powrotną do Polski z USA miał wystartować około godziny 19:00 czasu lokalnego. Intensywna śnieżyca i spowodowana nią konieczność oczyszczenia samolotu oraz pasa startowego spowodowały opóźnienie. Start, już z inną załogą[1], nastąpił o godzinie 21:18. Po locie, który przebiegał bez zakłóceń, następnego dnia około 11:12 czasu w Polsce, samolot pilotowany przez kapitana Pawła Lipowczana i pierwszego oficera Tadeusza Łochockiego podchodził do lądowania na lotnisku Okęcie na kierunku 15.
Na około minutę przed planowanym lądowaniem załoga zgłosiła wieży kontroli lotów, iż nie zaświecił się wskaźnik wysunięcia podwozia. Tego typu awarie zdarzały się w samolotach produkcji radzieckiej. Na ogół wynikały z przepalonego bezpiecznika bądź żarówki. W takim przypadku załoga przelatywała nad lotniskiem i powtarzała podejście do lądowania. W tym czasie mechanik pokładowy sprawdzał właściwe obwody, bądź ktoś z obsługi lotniska przez lornetkę obserwował i potwierdzał drogą radiową fakt wysunięcia się podwozia. Załoga zdecydowała się na pierwszy manewr.
Kontroler lotów wydał polecenie przejścia samolotu z pułapu 250 na 650 metrów. Gdy na polecenie dowódcy mechanik pokładowy zwiększył moc silników, pękł wał turbiny niskiego ciśnienia silnika nr 2, a turbina obracająca się swobodnie w strudze gazów rozpędziła się do prędkości powodującej jej wybuchowe rozerwanie na trzy części, całkowicie niszcząc silnik nr 2. Odłamki silnika rozleciały się na wszystkie strony, uszkadzając silnik nr 1, przebijając kadłub, co spowodowało zniszczenie układów sterowniczych, zasilania czarnej skrzynki i rejestratora kokpitu, oraz uszkodzenie silnika nr 3. W rezultacie przestały całkowicie działać silniki 2 i 3, uszkodzenie wykazywał silnik nr 1, utracono możliwość sterowania samolotem, a ostatnich 26 sekund lotu nie udało się zarejestrować.
Po 26 sekundach praktycznie całkowicie bezwładnego opadania, samolot ściął prawym skrzydłem drzewo i uderzył w powierzchnię pokrytej lodem fosy, okalającej fort „Okęcie” Twierdzy Warszawa. Pilotowi, zmieniającemu kierunek spadania samolotu jedynie wychyleniem lotek na skrzydłach, udało się ominąć budynki zakładu poprawczego dla nieletnich. Samolot w zderzeniu z ziemią rozpadł się na wiele części. Do wydobycia ich niezbędne okazało się częściowe wypompowanie wody z fosy.
Ciało kapitana Lipowczana znaleziono na ulicy wśród budynków mieszkalnych. Ciała pozostałych ofiar leżały rozrzucone wśród szczątków samolotu.
Śledztwo
edytujPo katastrofie „Kopernika” powołano komisję, która miała wyjaśnić przyczyny największej wówczas katastrofy lotniczej w Polsce. Jej przewodniczącym został wicepremier Tadeusz Wrzaszczyk[4].
Prezydium Rady Narodowej miasta Warszawy ogłosiło żałobę w stolicy w dniach 15 i 16 marca 1980[5].
Fragment raportu końcowego tej komisji:
W końcowej fazie lotu, podczas podejścia samolotu do lądowania nastąpiło zniszczenie turbiny lewego, wewnętrznego silnika na skutek niekorzystnego i przypadkowego zbiegu okoliczności i ukrytych wad materiałowo-technologicznych, które doprowadziły do przedwczesnego zmęczenia wału silnika. Częściami zniszczonej turbiny zostały uszkodzone dwa inne silniki i układy sterowania samolotem: ster wysokości i kierunku.(…)
Oficjalny komunikat podawał, iż przyczyną pęknięcia były wady materiałowe i technologiczne wału silnika nr 2. W wyniku oględzin części zniszczonego samolotu ustalono, że powodem była wada konstrukcyjno-wykonawcza wału silnika, który zawierał tzw. karb będący powodem spiętrzenia naprężeń i zmęczenia materiału, w efekcie czego nastąpiło pęknięcie wału silnika. Silnik ten (2) wykazywał zwiększone poziomy drgań podczas pracy, pomimo tego był nadal eksploatowany[6].
Ustalenia komisji wysłano do Związku Radzieckiego. Rosjanie odrzucili jednak raport komisji jako niewiarygodny. Twierdzili, że pęknięcie wału silnika było skutkiem katastrofy, nie zaś jej przyczyną. Dopiero po późniejszej o siedem lat tragedii lotu nr 5055, spowodowanej pęknięciem wału silnika (w tym przypadku powodem nie był karb, a zatarcie łożyska podpory pośredniej wału), Rosjanie bardzo niechętnie zaakceptowali ustalenia komisji.
W 2010 Newsweek opublikował informacje z IPN-u, że do katastrofy przyczyniła się również polityka Polskich Linii Lotniczych LOT. Było to połączeniem awaryjności silników NK-8 − psuły się już po 2 tys. godzin lotu, przy dopuszczalnym resursie 5 tys. godzin − i oszczędnościach wdrożonych przez przewoźnika pod koniec lat 70. W konsekwencji, część eksploatowanych silników w samolotach Ił-62 miała przekroczony resurs − w tym gronie znalazły się trzy z czterech zainstalowanych w SP-LAA[6][7].
Ofiary
edytujW katastrofie zginęli m.in. polska piosenkarka Anna Jantar, amerykański etnomuzykolog Alan Parkhurst Merriam, 22 członków amatorskiej reprezentacji pięściarskiej Stanów Zjednoczonych oraz sześcioro studentów z warszawskich uczelni, wracających z obrad Międzynarodowego Stowarzyszenia Studentów Nauk Ekonomicznych i Handlowych (AIESEC).
- Członkowie załogi
- Paweł Lipowczan (kapitan)
- Tadeusz Łochocki (II pilot)
- Jan Łubniewski (mechanik pokładowy)
- Konstanty Chorzewski (nawigator)
- Stefan Wąsiewicz (radiotelegrafista)
- Alicja Duryasz (szefowa pokładu)
- Alicja Mormol-Dudlej
- Elżbieta Grabowska
- Krystyna Krawczyk
- Joanna Podstolska
- Polscy pasażerowie
- Janusz Baranowski – Gliwice
- Jakub Bieda − Oława
- Andrzej Chwedoruk – Różanka
- Leszek Dwojakowski – Warszawa
- Wojciech Dytry – Warszawa
- Bolesław Flis – Toruń
- Jerzy Gac – Ząbki
- Krzysztof Gajda – Warszawa
- Janina Gilewska – Płońsk
- Wacław Jakimiec – Warszawa
- Maria Janczyn – Olsztyn
- Anna Jantar-Kukulska – Warszawa
- Janina Kokoszczyńska – Warszawa
- Mirosław Konopka – Sulejówek
- Ireneusz Kosiorski – Warszawa
- Władysława Kotula – Biała
- Henryka Łęczycka – Warszawa
- Tomasz Myszkiewicz – Warta
- Krystyna Niemiro – zamieszkała w USA
- Julian Nowacki – Tarnów
- Józef Pałka – Krzeszowice
- Monika Peliksza – Dąbrowa Białostocka
- Leon Piasecki – Toruń
- Stanisława Pieta – Zarzecze
- Jan Podpora – Warszawa
- Edmund Ropelewski – Warszawa
- Kazimierz Rospondek – Katowice
- Krystyna Sobala – Elbląg
- Grażyna Szafarkiewicz-Węglińska – Warszawa
- Mieczysław Szerenos – Pisz
- Henryk Szulc – Warszawa
- Józefa Wardein – Kłodzko
- Wirginia Wesołowska – Łeba
- Krystyna Wicińska vel Nicińska – zamieszkała w USA
- Zbigniew Wilanowski – Szczecin
- Jerzy Witkowski – Gdańsk
- Zofia Wiśniewska – Tarnów
- Ewa Wojciechowska – Warszawa
- Edward Wojciechowski – zamieszkały w USA
- Czesław Żadziłko – Suchowola Augustowska
- Pasażerowie z innych państw
- Józef Bochniak – USA
- Hans-Georg Drude – NRD
- M. Kurtz – NRD
- Barbara Misiaszek – USA
- Egon Schilling – NRD
- Alan Parkhurst Merriam – USA
- Virginia Noonan – USA
- William Noonan – USA
- Pietrowska – ZSRR
- Pietrowska – ZSRR
- Andriej Pietrowskij – ZSRR
- Wiktor Pietrowskij – ZSRR
- Janine Pilcek vel Pilcer – USA
- Victor Pilcek vel Pilcer – USA
- Maria Sutkowska – USA
- Kelvin D. Anderson
- Joseph Bland
- Bernard Callahan
- Elliot Chavis
- Gary Clayton
- Walter Harris
- Radison John
- Tom Johnson
- Byron Lindsey
- Andre McCoy
- Paul Palomino
- Byron Payton
- George Pimenthal
- Richard Robinson
- Yrenio Robles
- David Rodriguez
- Steve Smigiel
- Lemuel Steeples
- Jerome Stewart
- Dolores Wesson
- Ray Wesson
- Lonnie Young
30 marca 1980 na lotnisku Okęcie odbyło się uroczyste pożegnanie ofiar katastrofy – członków reprezentacji pięściarskiej Stanów Zjednoczonych[10].
Większość ciał była przecięta w pół, gdyż w chwili katastrofy pasażerowie mieli zapięte pasy bezpieczeństwa.
|
Upamiętnienie
edytujW miejscu katastrofy znajduje się pomnik. W 1991 imieniem kapitana Pawła Lipowczana nazwano ulicę na warszawskim Okęciu (dawniej Rozwojowa przy kinie Lotnik), przecznicę al. Krakowskiej[11].
Na terenie klubu sportowego Skra Warszawa postawiono pomnik, poświęcony sportowcom, którzy zginęli w katastrofie. Monument w połowie 2013 roku został przeniesiony w pobliże Centrum Olimpijskiego w Warszawie[12].
W 2017 u zbiegu ulic Pawła Lipowczana i Materii odsłonięto pomnik załogi samolotu[13].
Filmy dokumentalne
edytuj- Powstały co najmniej dwa filmy dokumentalne o tej katastrofie:
- cykl Czarny serial, odc. Kopernik; TVP, 2000[14];
- cykl Historie lotnicze, odc. 26 Sekund. Tragedia Kopernika; Discovery TVN Historia, 2008[15].
Przypisy
edytuj- ↑ a b 41 rocznica katastrofy Ił-a 62 „Mikołaj Kopernik” | dlapilota.pl [online], dlapilota.pl [dostęp 2022-05-22] (pol.).
- ↑ LIMA, OSKAR 1006, [w:] Tomasz Smolicz , LIMA, OSKAR... : opowiadania lotnicze, Kraków–Wrocław: Wydawnictwo Literackie, 1985, s. 132, ISBN 83-08-01407-0 .
- ↑ Katastrofa lotnicza w Lesie Kabackim ciągle w pamięci [online], www.passa.waw.pl [dostęp 2022-05-22] (ang.).
- ↑ Tragiczna katastrofa lotnicza. „Nowiny”, s. 1, nr 60 z 15–16 marca 1980.
- ↑ Tragiczna katastrofa lotnicza. Ogłoszenie żałoby w stolicy. „Nowiny”, s. 1, nr 60 z 15–16 marca 1980.
- ↑ a b Andrzej Krajewski: Niewygodna prawda. Newsweek.pl, 2010-03-07. [dostęp 2014-05-31].
- ↑ Maciej Kucharczyk: Radziecka technika i polskie "jakoś to będzie". 88 osób zginęło, bo trzeba było oszczędzać. gazeta.pl, 2023-03-14. [dostęp 2023-03-14]. (pol.).
- ↑ Ken Hissner: The Forgotten Team: 1980 U.S. Olympic Team!. doghouseboxing.com, 8 sierpnia 2009. [dostęp 2017-11-10]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-08-02)]. (ang.).
- ↑ USA Boxing Remembers the Victims of the 1980 Plane Crash. USA Boxing, 15 marca 2010. [dostęp 2017-11-10]. (ang.).
- ↑ Pożegnanie członków reprezentacji bokserskiej USA – ofiar katastrofy lotniczej na Okęciu. „Nowiny-Stadion”, s. 1, nr 13 z 31 marca 1980.
- ↑ Kwiryna Handke: Słownik nazewnictwa Warszawy. Warszawa: Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy, 1998, s. 405. ISBN 83-86619-97X.
- ↑ Pamięci amerykańskich pięściarzy [online], olimpijski.pl [dostęp 2013-07-04] .
- ↑ 37 rocznica katastrofy lotniczej na Okęciu w 1980 r. − 14 marca. [w:] Urząd Dzielnicy Włochy m.st. Warszawy [on-line]. ud-wlochy.waw.pl, 17 lutego 2017. [dostęp 2018-07-14]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-07-14)].
- ↑ Czarny serial. Kopernik w serwisie YouTube
- ↑ 26 Sekund. tragedia Kopernika w serwisie YouTube
Bibliografia
edytuj- Tomasz Smolicz: Lima, Oskar.... Kraków–Wrocław: Wydawnictwo Literackie, 1985, s. 132–138. ISBN 83-08-01407-0.
- Dariusz Burliński: Katastrofy lotnicze Tajemnice wypadków polskich samolotów. Warszawa: Ringier Axel Springer, 2014, s. 42–55. ISBN 978-83-7813-624-8.
- Kazimierz Kunicki, Tomasz Ławecki: Kronika PRL 1944-1989 tom 6. Katastrofy i klęski żywiołowe. Warszawa: Edipresse-Kolekcje Bellona, 2015, s. 34–48. ISBN 978-83-11-13724-0.
- Komunikat PLL „Lot”. Lista pasażerów – ofiar katastrofy lotniczej. „Nowiny”, s. 2, nr 60 z 15–16 marca 1980.
Linki zewnętrzne
edytuj- Opis na stronie Aviation Safety Network (ang.)
- Pełna lista ofiar katastrofy. portal.okecie.net. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-05)].
- Katastrofa samolotu IŁ-62 SP-LAA Mikołaj Kopernik. 14.03.1980r.
- Rocznica Katastrofy w Lesie Kabackim. Dlaczego w PRL-u igrano ze śmiercią?