Katastrofa lotnicza na Okęciu (1980)

Katastrofa lotu PLL LOT 007

Katastrofa lotnicza na Okęciu − katastrofa lotnicza, która miała miejsce w piątek 14 marca 1980 o godzinie 11:15 w pobliżu warszawskiego lotniska Okęcie. Rozbił się lecący z Nowego Jorku samolot Polskich Linii Lotniczych LOT Ił-62 „Mikołaj Kopernik”. Zginęło 87 osób (77 pasażerów i 10 członków załogi) − wszyscy na pokładzie.

Katastrofa lotnicza na Okęciu (1980)
Ilustracja
Ił-62, który uległ katastrofie (nr rej. SP-LAA). Zdjęcie wykonano na lotnisku w Nowym Jorku w styczniu 1979 roku
Państwo

 Polska

Miejsce

fort VI Twierdzy Warszawa

Data

14 marca 1980

Godzina

11:15

Rodzaj

zderzenie z ziemią

Przyczyna

awaria silników i utrata możliwości sterowania samolotu

Ofiary śmiertelne

87 osób

Ranni

0 osób

Statek powietrzny
Typ

Iljuszyn Ił-62

Nazwa

Mikołaj Kopernik

Użytkownik

Polskie Linie Lotnicze LOT

Numer

SP-LAA

Start

Stany Zjednoczone Nowy Jork

Cel lotu

Polska Warszawa

Numer lotu

007

Liczba pasażerów

77 osób

Liczba załogi

10 osób

Położenie na mapie Warszawy
Mapa konturowa Warszawy, po lewej nieco na dole znajduje się punkt z opisem „miejsce zdarzenia”
Położenie na mapie Polski w latach 1975–1991
Mapa konturowa Polski w latach 1975–1991, blisko centrum na prawo znajduje się punkt z opisem „miejsce zdarzenia”
Położenie na mapie województwa mazowieckiego
Mapa konturowa województwa mazowieckiego, w centrum znajduje się punkt z opisem „miejsce zdarzenia”
Ziemia52°11′07,4″N 20°56′41,8″E/52,185389 20,944944
Fort „Okęcie”, miejsce katastrofy
Pomnik w miejscu katastrofy

Przebieg wypadku

edytuj

Pilotowany przez kapitana Tomasza Smolicza samolot przyleciał do Nowego Jorku 13 marca 1980[1][2][3]. W drogę powrotną do Polski z USA miał wystartować około godziny 19:00 czasu lokalnego. Intensywna śnieżyca i spowodowana nią konieczność oczyszczenia samolotu oraz pasa startowego spowodowały opóźnienie. Start, już z inną załogą[1], nastąpił o godzinie 21:18. Po locie, który przebiegał bez zakłóceń, następnego dnia około 11:12 czasu w Polsce, samolot pilotowany przez kapitana Pawła Lipowczana i pierwszego oficera Tadeusza Łochockiego podchodził do lądowania na lotnisku Okęcie na kierunku 15.

Na około minutę przed planowanym lądowaniem załoga zgłosiła wieży kontroli lotów, iż nie zaświecił się wskaźnik wysunięcia podwozia. Tego typu awarie zdarzały się w samolotach produkcji radzieckiej. Na ogół wynikały z przepalonego bezpiecznika bądź żarówki. W takim przypadku załoga przelatywała nad lotniskiem i powtarzała podejście do lądowania. W tym czasie mechanik pokładowy sprawdzał właściwe obwody, bądź ktoś z obsługi lotniska przez lornetkę obserwował i potwierdzał drogą radiową fakt wysunięcia się podwozia. Załoga zdecydowała się na pierwszy manewr.

Kontroler lotów wydał polecenie przejścia samolotu z pułapu 250 na 650 metrów. Gdy na polecenie dowódcy mechanik pokładowy zwiększył moc silników, pękł wał turbiny niskiego ciśnienia silnika nr 2, a turbina obracająca się swobodnie w strudze gazów rozpędziła się do prędkości powodującej jej wybuchowe rozerwanie na trzy części, całkowicie niszcząc silnik nr 2. Odłamki silnika rozleciały się na wszystkie strony, uszkadzając silnik nr 1, przebijając kadłub, co spowodowało zniszczenie układów sterowniczych, zasilania czarnej skrzynki i rejestratora kokpitu, oraz uszkodzenie silnika nr 3. W rezultacie przestały całkowicie działać silniki 2 i 3, uszkodzenie wykazywał silnik nr 1, utracono możliwość sterowania samolotem, a ostatnich 26 sekund lotu nie udało się zarejestrować.

Po 26 sekundach praktycznie całkowicie bezwładnego opadania, samolot ściął prawym skrzydłem drzewo i uderzył w powierzchnię pokrytej lodem fosy, okalającej fort „Okęcie” Twierdzy Warszawa. Pilotowi, zmieniającemu kierunek spadania samolotu jedynie wychyleniem lotek na skrzydłach, udało się ominąć budynki zakładu poprawczego dla nieletnich. Samolot w zderzeniu z ziemią rozpadł się na wiele części. Do wydobycia ich niezbędne okazało się częściowe wypompowanie wody z fosy.

Ciało kapitana Lipowczana znaleziono na ulicy wśród budynków mieszkalnych. Ciała pozostałych ofiar leżały rozrzucone wśród szczątków samolotu.

Śledztwo

edytuj

Po katastrofie „Kopernika” powołano komisję, która miała wyjaśnić przyczyny największej wówczas katastrofy lotniczej w Polsce. Jej przewodniczącym został wicepremier Tadeusz Wrzaszczyk[4].

Prezydium Rady Narodowej miasta Warszawy ogłosiło żałobę w stolicy w dniach 15 i 16 marca 1980[5].

Fragment raportu końcowego tej komisji:

W końcowej fazie lotu, podczas podejścia samolotu do lądowania nastąpiło zniszczenie turbiny lewego, wewnętrznego silnika na skutek niekorzystnego i przypadkowego zbiegu okoliczności i ukrytych wad materiałowo-technologicznych, które doprowadziły do przedwczesnego zmęczenia wału silnika. Częściami zniszczonej turbiny zostały uszkodzone dwa inne silniki i układy sterowania samolotem: ster wysokości i kierunku.(…)

Oficjalny komunikat podawał, iż przyczyną pęknięcia były wady materiałowe i technologiczne wału silnika nr 2. W wyniku oględzin części zniszczonego samolotu ustalono, że powodem była wada konstrukcyjno-wykonawcza wału silnika, który zawierał tzw. karb będący powodem spiętrzenia naprężeń i zmęczenia materiału, w efekcie czego nastąpiło pęknięcie wału silnika. Silnik ten (2) wykazywał zwiększone poziomy drgań podczas pracy, pomimo tego był nadal eksploatowany[6].

Ustalenia komisji wysłano do Związku Radzieckiego. Rosjanie odrzucili jednak raport komisji jako niewiarygodny. Twierdzili, że pęknięcie wału silnika było skutkiem katastrofy, nie zaś jej przyczyną. Dopiero po późniejszej o siedem lat tragedii lotu nr 5055, spowodowanej pęknięciem wału silnika (w tym przypadku powodem nie był karb, a zatarcie łożyska podpory pośredniej wału), Rosjanie bardzo niechętnie zaakceptowali ustalenia komisji.

W 2010 Newsweek opublikował informacje z IPN-u, że do katastrofy przyczyniła się również polityka Polskich Linii Lotniczych LOT. Było to połączeniem awaryjności silników NK-8 − psuły się już po 2 tys. godzin lotu, przy dopuszczalnym resursie 5 tys. godzin − i oszczędnościach wdrożonych przez przewoźnika pod koniec lat 70. W konsekwencji, część eksploatowanych silników w samolotach Ił-62 miała przekroczony resurs − w tym gronie znalazły się trzy z czterech zainstalowanych w SP-LAA[6][7].

Ofiary

edytuj
 
Groby członków załogi samolotu Ił-62 Mikołaj Kopernik na cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie
 
Zbiorowy grób ofiar katastrofy lotniczej na Okęciu na cmentarzu Komunalnym Północnym na Wólce Węglowej w Warszawie
 
Pomnik członków załogi samolotu znajdujący się przy ul. Pawła Lipowczana na rogu ul. Materii

W katastrofie zginęli m.in. polska piosenkarka Anna Jantar, amerykański etnomuzykolog Alan Parkhurst Merriam, 22 członków amatorskiej reprezentacji pięściarskiej Stanów Zjednoczonych oraz sześcioro studentów z warszawskich uczelni, wracających z obrad Międzynarodowego Stowarzyszenia Studentów Nauk Ekonomicznych i Handlowych (AIESEC).

Członkowie załogi
  1. Paweł Lipowczan (kapitan)
  2. Tadeusz Łochocki (II pilot)
  3. Jan Łubniewski (mechanik pokładowy)
  4. Konstanty Chorzewski (nawigator)
  5. Stefan Wąsiewicz (radiotelegrafista)
  6. Alicja Duryasz (szefowa pokładu)
  7. Alicja Mormol-Dudlej
  8. Elżbieta Grabowska
  9. Krystyna Krawczyk
  10. Joanna Podstolska
Polscy pasażerowie
  1. Janusz Baranowski – Gliwice
  2. Jakub Bieda − Oława
  3. Andrzej Chwedoruk – Różanka
  4. Leszek Dwojakowski – Warszawa
  5. Wojciech Dytry – Warszawa
  6. Bolesław Flis – Toruń
  7. Jerzy Gac – Ząbki
  8. Krzysztof Gajda – Warszawa
  9. Janina Gilewska – Płońsk
  10. Wacław Jakimiec – Warszawa
  11. Maria Janczyn – Olsztyn
  12. Anna Jantar-Kukulska – Warszawa
  13. Janina Kokoszczyńska – Warszawa
  14. Mirosław Konopka – Sulejówek
  15. Ireneusz Kosiorski – Warszawa
  16. Władysława Kotula – Biała
  17. Henryka Łęczycka – Warszawa
  18. Tomasz Myszkiewicz – Warta
  19. Krystyna Niemiro – zamieszkała w USA
  20. Julian Nowacki – Tarnów
  21. Józef Pałka – Krzeszowice
  22. Monika Peliksza – Dąbrowa Białostocka
  23. Leon Piasecki – Toruń
  24. Stanisława Pieta – Zarzecze
  25. Jan Podpora – Warszawa
  26. Edmund Ropelewski – Warszawa
  27. Kazimierz Rospondek – Katowice
  28. Krystyna Sobala – Elbląg
  29. Grażyna Szafarkiewicz-Węglińska – Warszawa
  30. Mieczysław Szerenos – Pisz
  31. Henryk Szulc – Warszawa
  32. Józefa Wardein – Kłodzko
  33. Wirginia Wesołowska – Łeba
  34. Krystyna Wicińska vel Nicińska – zamieszkała w USA
  35. Zbigniew Wilanowski – Szczecin
  36. Jerzy Witkowski – Gdańsk
  37. Zofia Wiśniewska – Tarnów
  38. Ewa Wojciechowska – Warszawa
  39. Edward Wojciechowski – zamieszkały w USA
  40. Czesław Żadziłko – Suchowola Augustowska
Pasażerowie z innych państw
  1. Józef Bochniak – USA
  2. Hans-Georg Drude – NRD
  3. M. Kurtz – NRD
  4. Barbara Misiaszek – USA
  5. Egon Schilling – NRD
  6. Alan Parkhurst Merriam – USA
  7. Virginia Noonan – USA
  8. William Noonan – USA
  9. Pietrowska – ZSRR
  10. Pietrowska – ZSRR
  11. Andriej Pietrowskij – ZSRR
  12. Wiktor Pietrowskij – ZSRR
  13. Janine Pilcek vel Pilcer – USA
  14. Victor Pilcek vel Pilcer – USA
  15. Maria Sutkowska – USA
Członkowie reprezentacji pięściarskiej Stanów Zjednoczonych[8][9]
  1. Kelvin D. Anderson
  2. Joseph Bland
  3. Bernard Callahan
  4. Elliot Chavis
  5. Gary Clayton
  6. Walter Harris
  7. Radison John
  8. Tom Johnson
  9. Byron Lindsey
  10. Andre McCoy
  11. Paul Palomino
  12. Byron Payton
  13. George Pimenthal
  14. Richard Robinson
  15. Yrenio Robles
  16. David Rodriguez
  17. Steve Smigiel
  18. Lemuel Steeples(inne języki)
  19. Jerome Stewart
  20. Dolores Wesson
  21. Ray Wesson
  22. Lonnie Young

30 marca 1980 na lotnisku Okęcie odbyło się uroczyste pożegnanie ofiar katastrofy – członków reprezentacji pięściarskiej Stanów Zjednoczonych[10].

Większość ciał była przecięta w pół, gdyż w chwili katastrofy pasażerowie mieli zapięte pasy bezpieczeństwa.

Państwo Pasażerowie Załoga Razem
  Polska 42 10 52
  Stany Zjednoczone 28 28
  Związek Radziecki 4 4
  Niemiecka Republika Demokratyczna 3 3
Razem 77 10 87

Upamiętnienie

edytuj

W miejscu katastrofy znajduje się pomnik. W 1991 imieniem kapitana Pawła Lipowczana nazwano ulicę na warszawskim Okęciu (dawniej Rozwojowa przy kinie Lotnik), przecznicę al. Krakowskiej[11].

Na terenie klubu sportowego Skra Warszawa postawiono pomnik, poświęcony sportowcom, którzy zginęli w katastrofie. Monument w połowie 2013 roku został przeniesiony w pobliże Centrum Olimpijskiego w Warszawie[12].

W 2017 u zbiegu ulic Pawła Lipowczana i Materii odsłonięto pomnik załogi samolotu[13].

Filmy dokumentalne

edytuj

Przypisy

edytuj
  1. a b 41 rocznica katastrofy Ił-a 62 „Mikołaj Kopernik” | dlapilota.pl [online], dlapilota.pl [dostęp 2022-05-22] (pol.).
  2. LIMA, OSKAR 1006, [w:] Tomasz Smolicz, LIMA, OSKAR... : opowiadania lotnicze, Kraków–Wrocław: Wydawnictwo Literackie, 1985, s. 132, ISBN 83-08-01407-0.
  3. Katastrofa lotnicza w Lesie Kabackim ciągle w pamięci [online], www.passa.waw.pl [dostęp 2022-05-22] (ang.).
  4. Tragiczna katastrofa lotnicza. „Nowiny”, s. 1, nr 60 z 15–16 marca 1980. 
  5. Tragiczna katastrofa lotnicza. Ogłoszenie żałoby w stolicy. „Nowiny”, s. 1, nr 60 z 15–16 marca 1980. 
  6. a b Andrzej Krajewski: Niewygodna prawda. Newsweek.pl, 2010-03-07. [dostęp 2014-05-31].
  7. Maciej Kucharczyk: Radziecka technika i polskie "jakoś to będzie". 88 osób zginęło, bo trzeba było oszczędzać. gazeta.pl, 2023-03-14. [dostęp 2023-03-14]. (pol.).
  8. Ken Hissner: The Forgotten Team: 1980 U.S. Olympic Team!. doghouseboxing.com, 8 sierpnia 2009. [dostęp 2017-11-10]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-08-02)]. (ang.).
  9. USA Boxing Remembers the Victims of the 1980 Plane Crash. USA Boxing, 15 marca 2010. [dostęp 2017-11-10]. (ang.).
  10. Pożegnanie członków reprezentacji bokserskiej USA – ofiar katastrofy lotniczej na Okęciu. „Nowiny-Stadion”, s. 1, nr 13 z 31 marca 1980. 
  11. Kwiryna Handke: Słownik nazewnictwa Warszawy. Warszawa: Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy, 1998, s. 405. ISBN 83-86619-97X.
  12. Pamięci amerykańskich pięściarzy [online], olimpijski.pl [dostęp 2013-07-04].
  13. 37 rocznica katastrofy lotniczej na Okęciu w 1980 r. − 14 marca. [w:] Urząd Dzielnicy Włochy m.st. Warszawy [on-line]. ud-wlochy.waw.pl, 17 lutego 2017. [dostęp 2018-07-14]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-07-14)].
  14. Czarny serial. Kopernik w serwisie YouTube
  15. 26 Sekund. tragedia Kopernika w serwisie YouTube

Bibliografia

edytuj

Linki zewnętrzne

edytuj