Klasztor Świętego Makarego
Klasztor Świętego Makarego[1] (Dajr Makarijus, Dayr Maqāriyūs) – koptyjski klasztor położony w Wadi an-Natrun (starożytne Skete) w północnym Egipcie (94 km na północny zachód od Kairu). Założony został w 360 roku przez eremitę Makarego Wielkiego Egipskiego, uważanego za jednego z ojców egipskiego monastycyzmu, uznanego później za świętego katolickiego i prawosławnego[2][3]. Od IV wieku aż po czasy współczesne jest nieustannie zamieszkiwany przez mnichów[2].
| |
| Państwo | |
|---|---|
| Miejscowość | |
| Kościół | |
| Obiekty sakralne | |
| kościół |
Świętego Makarego |
| kościół |
Czterdziestu Dziewięciu Męczenników |
| kościół |
Świętego Abaskirona |
| Data budowy |
360 |
Położenie na mapie Egiptu  | |
 30°17′29″N 30°28′34″E/30,291389 30,476111
| |
| Strona internetowa | |
Historia edytuj
Klasztor został założony przez świętego Makarego, który po pobycie w klasztorze Świętego Antoniego na Pustyni Arabskiej, przeniósł się do Skete, by prowadzić tu życie kontemplacyjne[3]. Makary zamierzał przebywać w samotności, jako pustelnik, lecz sukcesywnie przybywali do niego chętni, którzy chcieli dzielić z nim życie na pustyni, w duchu wspólnot św. Antoniego Wielkiego. Przed końcem IV wieku w Wadi an-Natrun istniały już cztery wspólnoty chrześcijańskie – Makarego, świętego Jana Kolobosa, Biszwiego (świętego Paisjusza)[4] i klasztor Rzymian[5][4] (Baramus, Paromeos lub Pa-Romeos)[4]. Po śmierci Makarego w 390 roku, pustelnicze życie wiedli w tym rejonie jego uczniowie. Sukcesywnie rosła liczba mnichów i przybywało nowych eremów. Klasztor Świętego Makarego był jednym z 50 zbudowanych w tym rejonie. Wraz z trzema innymi przetrwał do czasów współczesnych, uważany jest za najważniejszy i największy w Wadi an-Natrun[3]. Monaster przeżył szereg zbrojnych najazdów – w 408, 434 i w 444 roku[6]. Podczas ostatniego z wymienionych najazdów pustynni, berberyjscy zbójcy zamordowali 49 żyjących w klasztorze eremitów. Ich męczeńską śmierć upamiętnia, zachowany do czasów współczesnych, kościół Czterdziestu Dziewięciu Męczenników[3]. Rozbudowę klasztornej biblioteki mnisi zawdzięczali cesarzowi Zenonowi Izauryjczykowi, który pod koniec IV ustanowił roczną subwencję przeznaczoną na jej rozwój[6]. Okres szczególnego rozwoju eremu przypadał na wiek VI, kiedy to klasztor był siedzibą koptyjskiego patriarchy. Po przebudowie w 866 roku klasztor zyskał wzmocnione mury, które pozwoliły na jego przetrwanie przez kolejne stulecia[3].
Podczas panowania kalifa Al-Adid li-Din Allah z dynastii Fatymidów aresztowano Basznounę, mnicha z tego klasztoru, i nakłaniano go do przejścia na Islam. Gdy odmówił, 19 maja 1164 został spalony żywcem. Jego szczątki są przechowywane w kościele św. Sergiusza w Kairze. Przez wyznawców Koptyjskiego Kościoła Ortodoksyjnego jest czczony jako męczennik i święty[7].
Większość prefektów Kościoła Koptyjskiego na przestrzeni stuleci wywodziła się z tego klasztoru. Pochodził stąd także co czwarty koptyjski patriarcha Aleksandrii[8].
św. Makarego (po lewej),
św. Abaskirona (centralnie),
49 Męczenników (po prawej)
Budowle klasztorne edytuj
Donżon edytuj
Nad zabudowaniami góruje trzykondygnacyjna wieża, wyposażona w cztery kaplice, magazyny, komórki, młyn i studnię. Podczas najazdów wieża służyła mnichom za schronienie[3]. Donżon jest połączony z małym budynkiem dzwonnicy za pomocą mostu zwodzonego, który w razie niebezpieczeństwa był podnoszony. Najwyższa kondygnacja służyła za punkt obserwacyjny, a w razie zauważenia zbliżającego się niebezpieczeństwa rozproszeni w okolicy pustelnicy byli alarmowali dźwiękiem drewnianego gongu. Na pierwszej kondygnacji znajdowały się magazyny zapasów na czas oblężenia. We wschodniej części drugiej kondygnacji zlokalizowany jest kościół Najświętszej Marii Panny o trzech ołtarzach, a pomieszczenia w zachodniej części były w późniejszych okresach istnienia wykorzystywane do tłoczenia oliwek i wina. Klapa w podłodze wiodła do składu manuskryptów. Na trzeciej kondygnacji zlokalizowane są trzy kaplice (lub kościoły): Archanioła Michała, św. Antoniego i Pustelników, obrońców wiary w czasach prześladowań. Ściany kaplic pokryte są starożytnymi freskami, zaś większość ikon zgromadzonych w donżonie przypisywana jest św. Tekli Hajmanot i datowana na ok. 1517 rok[8].
Kościół św. Makarego edytuj
Najważniejszym i najstarszym kościołem w klasztorze jest kościół Świętego Makarego[3]. Pierwotny budynek miał znacznie większe rozmiary – zajmował teren od swojej obecnej zachodniej granicy, aż do kościoła Czterdziestu Dziewięciu Męczenników. Po podboju arabskim w VII wieku kościół został zniszczony, a w odbudowanym obiekcie zachowana została jego centralna część oraz wchodzące w jego skład sanktuarium Anby Benjamina i sanktuarium św. Jana Chrzciciela, zwane także sanktuarium św. Marka. Przebudowany kościół został konsekrowany przez patriarchę Benjamina I w roku 655[8]. Na ścianie budowli zachował się fresk z VII wieku przedstawiający tetramorfę. Zlokalizowana w bocznej nawie kościoła (diaconicon) kaplica, została wzniesiona na planie kwadratu i jest zwieńczona kopułą wspartą na perskich łukach z X lub XI wieku. W klasztorze przechowywane są relikwie św. Makarego[3], relikwie czterdziestu dziewięciu męczenników, a także św. Jana Chrzciciela i proroka Elizeusza[8].
Kościół Czterdziestu Dziewięciu Męczenników edytuj
Kościół Czterdziestu Dziewięciu Męczenników upamiętnia grupę mnichów pod wodzą igumena Anba Youannisa, którzy podczas najazdu berberów w 444 roku ukryli się przed najeźdźcami w klasztornym donżonie, jednak wszyscy zostali zgładzeni. Jeszcze przed XIII wiekiem szczątki mnichów uznanych za męczenników zostały ukryte w pobliżu klasztoru św. Zachariasza. W XIX wieku, jako relikwie, zostały przeniesione w obręb murów klasztoru św. Makarego[8]. W kościele pod wezwaniem męczenników znajduje się kaplica myronu, która od czasu soboru chalcedońskiego niezmiennie wykorzystywana jest do przygotowywanie krzyżma używanego przez cały Koptyjski Kościół Ortodoksyjny, oraz kościół Świętego Abaskirona z typową dla budowli z VII wieku kopułą, opartą na pendentywach[3].
Kościół Świętego Abaskirona edytuj
Na terenie klasztoru zlokalizowany jest także kościół Świętego Abaskirona z typową dla budowli z VII wieku czworokątną kopułą, opartą na pendentywach[3]. Prawdopodobnie pierwotnie był sanktuarium poświęconym Ananiaszowi, Azariaszowi i Miszaelowi (trzem młodzieńcom z proroctwa Daniela (Dn 3)), funkcjonującym w południowej części kościoła św. Makarego, a po odbudowie ze zniszczeń został ustanowiony odrębnym kościołem pod wezwaniem św. Abaskirona, który miał być męczennikiem zabitym podczas prześladowań za czasów Dioklecjana. Kościół miał być także w przeszłości związany ze zlokalizowaną na południe od klasztoru kościołem Błogosławionego Aristomachusa, który w roku 535 miał być przejęty przez sektę. Na chórze, w północnej stronie kościoła zlokalizowane jest małe pomieszczenie, w którym przechowywane są relikwie św. Jana Kolobosa. Przestrzeń komnaty zamykają zdobione drzwi wbudowane w ciąg ścianki działowej[8].
Remont i rozbudowa w XX wieku edytuj
W 1969 roku patriarcha Cyryl VI nakazał 12 eremitom z Wadi El-Rayan (muhafaza Fajum), by dołączyli do sześciu mnichów żyjących w klasztorze Świętego Makarego. Stare zabudowania klasztorne zostały poddane zabiegom konserwatorskim. Pracami kierowali archeolodzy: Gamal Mehriz, Gamal Mokhtar, Abdel Rahman Abdel Tawwab i Zaki Iskandar oraz niemiecki archeolog Grossmann. Podczas prac archeologicznych w kościele Świętego Makarego, pod jego północną ścianą odkryta została krypta św. Jana Chrzciciela i proroka Elizeusza. O istnieniu tych krypt wspominały rękopisy klasztorne z XI i XVI wieku, oraz tradycja Kościoła koptyjskiego. Odnalezione w tym miejscu szczątki złożone zostały w nowym relikwiarzu[2].
Wzniesione zostały nowe budowle, obejmujące 150 cel wyposażonych w pomieszczenia do modlitwy i nauki, sypialnie, kuchnie i łazienki, a także nową bibliotekę, jak też refektarz. Zbudowano również część gościnną oraz kuchnię, piekarnię, stodoły, garaże i warsztat. Powierzchnia klasztoru została powiększona sześciokrotnie[2].
Zobacz też edytuj
Przypisy edytuj
- ↑ Komisja Standaryzacji Nazw Geograficznych poza Granicami Rzeczypospolitej Polskiej: Nazewnictwo Geograficzne Świata – Zeszyt 2 (Bliski Wschód). Warszawa: Instytut Geodezji i Kartografii, 2004, s. 58. ISBN 978-83-254-0825-1.
- ↑ a b c d stmacariusmonastery.org: The Monastery of St. Macarius at Scetis (Wadi Natrun). Monastery of St Macarius the Great at Scetis. [dostęp 2017-06-03]. (ang.).
- ↑ a b c d e f g h i j UNESCO: The monasteries of the Arab Desert and Wadi Natrun. UNESCO World Heritage Centre 1992-2017. [dostęp 2017-06-03]. (ang.).
- ↑ a b c Hugh G. Evelyn White. The Egyptian Expedition 1916-1919: IV. The Monasteries of the Wadi Natrun. „The Metropolitan Museum of Art Bulletin”. 15 (7), s. 34-39, 1920. The Metropolitan Museum of Art. (ang.).
- ↑ Komisja Standaryzacji Nazw Geograficznych poza Granicami Rzeczypospolitej Polskiej: Nazewnictwo Geograficzne Świata – Protokół XCV posiedzenia Komisji Standaryzacji Nazw Geograficznych poza Granicami Rzeczypospolitej Polskiej. Warszawa: Instytut Geodezji i Kartografii, 2016, s. 3.
- ↑ a b Hugh G. Evelyn White: The Monasteries of the Wadi ‘N Natrun Part 1: New Coptic Texts from the Monastery of Saint Macarius. Nowy Jork: 1926, s. xxiii. ISBN 0-405-02242-5.
- ↑ Robert Morgan: History of the Coptic Orthodox People and the Church of Egypt. Altona: FriesenPress, 2016, s. 536. ISBN 978-1-4602-8028-7.
- ↑ a b c d e f Youssria Sawris, Fawzy Estafanous, br. Bertie, Rafik Gabriel: Saint Macarius Monastery (tom I). Wadi al-Natrun: The St. Mark Foundation, 2009, s. 104.