Donżon
Donżon (fr. donjon, ang. keep, niem. Donjon) – wieża łącząca w sobie główne funkcje mieszkalne i obronne, przez co zamieszkiwana była w czasie pokoju. Często mylona z wieżą ostatecznej obrony typu stołp (bergfried), która służyła jedynie funkcji militarnej.
Istnieje także sporo form pośrednich między donżonami a typowymi stołpami, przy czym zazwyczaj dominują cechy jednego z tych obiektów. Donżon to zarazem wieża ostatecznej obrony, jak i stałe, główne mieszkanie feudała. Z donżonu wykrystalizowały się dwa obiekty – prawie czysto obronny stołp i prawie czysto mieszkalny pałac lub dom.
Geneza
edytujTermin donżon wywodzi się z galijsko-rzymskiego dominiono, „głównej wieży”, a to z kolei z łacińskiego dominus, „pan”, ponieważ w wieży mieszkał głównie posiadacz zamku. Angielski termin dungeon wywodzi się z francuskiego terminu donjon, choć później jego znaczenie przeniosło się na loch, natomiast wieża odpowiadająca donżonowi określana jest w języku angielskim jako keep. Donżon albo stanowił rdzeń zamku jako główna wieża, albo był szczególnie mocną wieżą przylegającą do muru. Donżon różni się od bergfriedu/stołpu, który był niezamieszkałą główną wieżą stanowiącą miejsce ostatecznej obrony. Z tego powody mieszkalny donżon miał stosunkowo większe powierzchnie pięter niż niezamieszkały bergfried.
Wieże mieszkalne typu donjon zaczęły najwcześniej powstawać w stylu romańskim we Francji w wieku X i XI (np. Langeais około 994 r., Fréteval z 1040 r., Zamek w Loches, Bressuire, Beaugency, Provins, Arques-la-Bataille, Caen, Château Gaillard, Zamek w Falaise), a następnie po najeździe Normanów rozpowszechniły się w Anglii (gdzie określa się je jako Keep). Jedną z najstarszych i najbardziej znanych wież tego typu w Anglii jest mieszkalna wieża Tower w Londynie z 1077 roku. Inne przykłady to Hedingham Castle, Rochester z 1128 r., Conisbrough z 1190 r., Bamburgh, Zamek w Dover. Na terenie dzisiejszych Niemiec architektura tego typu rozwijała się później i jako przykład donżonu można wymienić Frauenburg z XIII w. i Zamek Trifels z XII w.
Z okresu gotyku jako przykład donżonu można wymienić wieżę w Coucy-le-Château-Auffrique z 1225 r., Zamek Vincennes z 1360 r., w Hiszpanii Fuensaldaña i Medina del Campo, w Portugalii wieżę w Beja. Wieże tego typu były budowane też na terenie królestw łacińskich na Bliskim Wschodzie w okresie Krucjat[1].
Przykłady w Europie Środkowej
edytuj- Na terenie Czech wieże na zamkach: Kost, Karlštejn, Breclav, Zvíkov, Přimda, Týřov, Vimperk, Řičany, Vítkův kámen, Pajrek, Ŕabí, Křečov, Kunžvart, Košumberk, Čejchanov;
- Na terenie Niemiec: Burg Stolpe w Angermünde w Brandenburgii, zamek Trifels[2];
- na terenie Słowacji: Zamek w Trenczynie, Zamek Szaryski, Zamek Spiski;
- na Węgrzech: zamek w Nagyvázsony (Kinizsi-vár);
- w Polsce: wieże w Melsztynie, Lublinie[3], Żmigrodzie, Siedlęcinie, Szamotułach, Gołańczy, Koźminie, Szubinie, wieża Kurza Noga na Wawelu, Wieża Duńska na Wawelu, wieża na zamku w Łobzowie, czworoboczna wieża na zamku w Kole[2];
- na Białorusi: wieża w Kamieńcu Litewskim, wieża na zamku w Lidzie.
Galeria
edytuj-
Beaugency -
Arques -
Gaillard -
Rochester -
Conisbrough -
Porchester -
Hedingham -
-
Model wnętrza donżonu w Coucy -
-
-
-
Plan donżonu w Falaise -
Donżon w Falaise -
Medina del Campo -
Vincennes -
Penafiel -
Żmigród -
-
Burg Stolpe w Brandenburgii -
-
Szamotuły (Wieża Halszki)
Zobacz też
edytujPrzypisy
edytuj- ↑ Antoni Piskadło "Grody, zamki, fortece:budownictwo i architektura obronna do schyłku średniowiecza", Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1977
- ↑ a b Piotr Lasek, Turris fortissima nomen Domini: murowane wieże mieszkalne w Królestwie Polskim od 1300 r. do połowy XVI w, Dysertacje Doktorskie Instytutu Sztuki Polskiej Akademii Nauk, Warszawa: Instytut Sztuki PAN, 2013, ISBN 978-83-63877-42-2 [dostęp 2024-08-13].
- ↑ Data budowy donżonu lubelskiego zamku [online], archeowiesci.pl, 15 lipca 2021 [dostęp 2022-01-14] (pol.).
Bibliografia
edytuj- André Châtelain: Donjons romans des pays d'ouest. Étude comparative sur les donjons romans quadrangulaires de la France de l'Ouest. A. et J. Picard, Paris 1973.
- Hermann Hinz: Motte und Donjon – Zur Frühgeschichte der mittelalterlichen Adelsburg. In: Zeitschrift für Archäologie des Mittelalters. Beiheft 1, Köln 1981, ISBN 3-7927-0433-1
- Jean Mesqui: Deux donjons construits autour de l'an mil en Touraine – Langeais et Loches. Paris 1998.
- Bernhard Siepen: Französische Donjons. Aachen 2001. ISBN 3-00-007776-6
- Liddiard, Robert. (ed) (2003) Anglo-Norman Castles. Woodbridge, UK: Boydell Press. ISBN 978-0-85115-904-1.
- Eugène Viollet-le-Duc, Dictionnaire raisonné de l'architecture française du XIe au XVIe siècle – Tome 5, Donjon