Kolcobrzuch nilowy
Kolcobrzuch nilowy (Tetraodon lineatus) – gatunek ryby z rodziny rozdymkowatych. Występuje w niektórych rzekach północnej połowy Afryki i Jeziorze Rudolfa. Przez IUCN sklasyfikowany jako gatunek najmniejszej troski (stan w 2010).
| Tetraodon lineatus[1] | |
| Linnaeus, 1758 | |
| |
| Systematyka | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Typ | |
| Podtyp | |
| Gromada | |
| Rząd | |
| Rodzina | |
| Rodzaj | |
| Gatunek |
kolcobrzuch nilowy |
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[2] | |
 | |
Taksonomia edytuj
Po raz pierwszy gatunek opisał Karol Linneusz w 1. tomie Systema naturae na podstawie holotypu pochodzącego z Nilu[3]. IUCN wymienia 8 synonimów[4]:
- Crayracion fahak Steindachner, 1870
- Tetraodon fahaka Rüppell, 1829
- Tetraodon fahaka fahaka Sterba, 1959
- Tetraodon lineatus lineatus Linnaeus, 1758
- Tetraodon lineatus rudolfianus Deraniyagala, 1948
- Tetraodon lineatus strigosus Bennett, 1834
- Tetraodon physa Geoffroy, 1809
- Tetrodon fahaka Linnaeus, 1762
Morfologia edytuj
Maksymalna odnotowana długość ciała wynosi 43 cm, masa ciała – 1 kg. Skóra niepokryta łuskami, jedynie niewielkimi kolcami – z wyjątkiem pyszczka i okolic ogona. Cztery zęby, rozmieszczone po 2 w obydwu szczękach, tworzą podobną do dzioba strukturę. Płetwy odbytowe i płetwa grzbietowa krótkie, umieszczone daleko w tyle ciała. Płetwy piersiowe dobrze rozwinięte. Wzdłuż całego ciała występują paski odmiennej barwy[5].
Zasięg, ekologia edytuj
Kolcobrzuchy nilowe występują w Nilu, w Czadzie, Senegalu, Gambii, w dorzeczach rzek Gêba i Wolta oraz w Jeziorze Turkana (Kenia)[5]. W Egipcie kolcobrzuch nilowy jest jednym z 8 przedstawicieli rozdymkowatych występującym w kraju, jedynym słodkowodnym[6]. Ryby te zamieszkują duże rzeki i otwarte wody. Żywią się mięczakami[5]. U badanych osobników z jeziora Czad w ciągu życia zachodziła zmiana w preferowanej niszy w jeziorze. Osobniki młodociane (o długości ciała do 20 cm) żyły wśród zanurzonej w wodzie roślinności, żywiąc się niewielkimi skorupiakami, larwami owadów (do 5 cm długości) i mięczakami zamieszkującymi zanurzone połacie roślinności. Po osiągnięciu dorosłości przenosiły się na bardziej otwarte części jeziora i zaczynały żywić się żyjącymi w bentalu mięczakami[7]. Są zdolne do nadymania się[5]. Ze skrzeli kolcobrzucha nilowego opisano przywrę Heterobothrium lineatus (Monogenea: Diclidophoridae)[8].
Status edytuj
W 2010 IUCN uznało kolcobrzucha nilowego za gatunek najmniejszej troski (LC, Least Concern)[4], choć w 1997 uznawany był jeszcze za zagrożonego. Brakuje badań dotyczących biologii tego gatunku i potencjalnych zagrożeń. Wiadomo, że populacja w Egipcie wykazuje niską różnorodność genetyczną – u ryb z górnego Nilu wyodrębniono jedynie 3 haplotypy. Ponadto, według danych z 2016, gatunek zmniejszył swój zasięg – zmniejszyła się liczba stwierdzeń, a z północnej części Nilu kolcobrzuchy nilowe zniknęły niemal całkowicie. Możliwe, że zaszedł efekt wąskiego gardła[6].
Znaczenie dla człowieka edytuj
Kolcobrzuch nilowy jest rybą akwariową. Dla pojedynczego osobnika zalecane minimalne wymiary akwarium to 120 na 60 na 60 cm. Temperatura wody 24-26°C, pH: 6,5-7,5, twardość wody: 5-15°H. Właściwym pożywieniem dla tych ryb są ślimaki oraz jadalne skorupiaki z zachowaną skorupką (krabie nogi, małże etc.). Ze względu na swoją agresję, również wobec innych kolcobrzuchów, powinny być trzymane samotnie. Stają się dojrzałe płciowo po około 12 miesiącach życia[9].
Konsumpcja edytuj
Podobnie jak inne rozdymkowate, niektóre tkanki kolcobrzuchów nilowych zawierają tetrodotoksyny. Ze względu na jej obecność, w Egipcie połów tych ryb jest całkowicie zabroniony (do celów badawczych należy uzyskać zezwolenie), jednak stwierdzano przypadki konsumpcji[6]. W Sudanie mięso kolcobrzuchów nilowych i innych ryb poławianych w Nilu jest sprzedawane i konsumowane[10] po uprzednim wysuszeniu na słońcu[11]. Mięso tych ryb jest stosunkowo bogate w kwas elaidynowy (76% wszystkich kwasów wielonienasyconych stwierdzonych w mięsie), ale nie stwierdzono niektórych ważnych kwasów tłuszczowych – eikozapentaenowego i arachidonowego[10]. W 100 g mięsa kolcobrzucha nilowego zawarte jest 71,5 ± 1,3 g białka, 4,9 ± 0,3 g tłuszczów, 3,9 ± 0,1 g popiołu; kaloryczność wynosi 510 kcal na 100 g[11].
Przypisy edytuj
- ↑ Tetraodon lineatus, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ Tetraodon lineatus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
- ↑ Karol Linneusz: Systema naturae. T. 1. 1758, s. 333.
- ↑ a b K. Diouf i inni, Tetraodon lineatus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species, wersja 2016-2 [dostęp 2016-11-22] (ang.).
- ↑ a b c d Susan M. Luna & Dimitri Geelhand: Tetraodon lineatus Linnaeus, 1758. Globe fish. FishBase. [dostęp 2016-11-22].
- ↑ a b c Analysis of Population Genetics of the Endangered Nile Pufferfish Tetraodon lineatus (Linnaeus, 1758) in the Upper Egyptian River Nile. „International Journal of Ecotoxicology and Ecobiology”. 1 (2), s. 60-66, 2016.
- ↑ C. Lévêque: Biodiversity Dynamics and Conservation: The Freshwater Fish of Tropical Africa. Cambridge University Press, 1997, s. 144. ISBN 978-0-521-57033-6.
- ↑ Morsy KS, Khalil MF, Gamil IS, Elebiarie AS, Ibrahim RM. Heterobothrium lineatus (Monogenea: Diclidophoridae) infecting the gills of the Nile puffer Tetraodon lineatus (Pisces: Tetraodontidae) from the River Nile, Egypt with a new localit record: a light and scanning electron microscopic study. „Journal of the Egyptian Society of Parasitology”. 43 (3), s. 649-656, 2013. PMID: 24640864.
- ↑ Tetraodon lineatus, Fahaka Puffer. Species Profile. SeriouslyFish. [dostęp 2016-11-22].
- ↑ a b Elagba Haj Ali Mohamed & Gamal Nasser Al-Sabahi. Fatty acids content and profile of common commercial Nile fishes in Sudan. „International Journal of Fisheries and Aquaculture”. 3 (6), s. 99-104, 2011.
- ↑ a b Elagba H. A. Mohamed. The nutrient contents of traditional sun-dried nile fish in Sudan. „Asian Journal of Science and Technology”. 4 (11), s. 199-202,, 2013.