Kolczakówka dołkowana
Kolczakówka dołkowana (Hydnellum scrobiculatum (Fr.) P. Karst.) – rodzaj grzybów należący do rodziny kolcownicowatych (Bankeraceae)[1].
| |
| Systematyka | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Typ | |
| Klasa | |
| Rząd | |
| Rodzina | |
| Rodzaj | |
| Gatunek |
kolczakówka dołkowana |
| Nazwa systematyczna | |
| Hydnellum scrobiculatum (Fr.) P. Karst. Meddn. Soc. Fauna Flora fenn. 5: 41 (1879) | |
Systematyka i nazewnictwo edytuj
Pozycja w klasyfikacji według Index Fungorum: Hydnellum, Bankeraceae, Thelephorales, Incertae sedis, Agaricomycetes, Agaricomycotina, Basidiomycota, Fungi[1].
Po raz pierwszy takson ten zdiagnozował w 1815 r. Elias Fries nadając mu nazwę Hydnum scrobiculatum. Obecną, uznaną przez Index Fungorum nazwę nadał mu w 1879 r. Petter Karsten, przenosząc go do rodzaju Hydnellum[1].
- Calodon scrobiculatus (Fr.) P. Karst. 1882
- Calodon zonatus var. scrobiculatus (Fr.) Quél. 1886
- Hydnellum velutinum var. scrobiculatum (Fr.) Maas Geest. 1957
- Hydnum ferrugineoalbum Britzelm. 1894
- Hydnum sanguineofulvum Britzelm. 1891
- Hydnum scrobiculatum Fr. 1815
- Hydnum testaceofulvum Britzelm. 1894
- Phaeodon scrobiculatus (Fr.) Henn. 1898
W wykazie podstawkowych grzybów wielkoowocnikowych Polski Władysława Wojewody z 2003 r. brak tego gatunku[3]. Jego polską nazwę zarekomendowała Komisja ds. Polskiego Nazewnictwa Grzybów przy Polskim Towarzystwie Mykologicznym[4].
Morfologia edytuj
Owocniki o odwrotnie stożkowatym i zaokrąglonym kształcie z trzonem i kapeluszem. Występują gromadnie[5].
O średnicy 4–6 cm, w młodych owocnikach białawy, potem od środka brązowiejący, w dojrzałych brązowy lub czerwonobrązowawy z białożółtym brzegiem. Powierzchnia popękana, falista, jamkowata i delikatnie aksamitna, zwykle bez strefowania[5].
Kolczasty. Kolce początkowo szarobiaławe, potem brązowiejące[5].
O aksamitnej powierzchni i brązowawej barwie[5].
Brązowawy o zapachu maggi. Po uszkodzeniu zapach staje się mączny. Smak łagodny lub nieco ostry[5].
- Cechy mikroskopowe
Wysyp zarodników brązowawy. Zarodniki mniej lub bardziej kuliste o wymiarach 5,5–6,5 na 4–5,6 μm. Mają na powierzchni brodawkowate wypustki (guzki). Podstawki wąskomaczugowate, 4-zarodnikowe, o wymiarach 23–29 na 5–6,5 μm[6].
Występowanie i siedlisko edytuj
Znane jest występowanie kolczakówki dołkowanej w Ameryce Północnej, Środkowej i Południowej, Europie, Azji i Australii[7]. W Polsce do 2020 r. podano tylko jedno stanowisko historyczne (Stanisław Domański, 1963 r. w woj. dolnośląskim) i dwa współczesne (2020 r, woj. podkarpackie). Są też dwa stanowiska wątpliwe[5]. W 2006 r. gatunek ten umieszczony został na Czerwonej liście roślin i grzybów Polski ze statusem Ex – gatunek wymarły[8]. Znaleziska z 2020 r. pokazały jednak, że w Polsce istnieje on nadal. W latach 1995–2004 objęty był ochroną częściową, a od roku 2004 – ochroną ścisłą bez możliwości zastosowania wyłączeń spod ochrony uzasadnionych względami gospodarki rolnej, leśnej lub rybackiej[5].
Nadrzewny grzyb mykoryzowy. Tworzy ektomykoryzę głównie z sosną i bukiem. Występuje w lasach sosnowych i mieszanych z udziałem sosen, świerków, dębów i buków. Owocniki tworzy zazwyczaj od sierpnia do października[5].
Gatunki podobne edytuj
Kolczakówka dołkowana może być pomylona z innymi gatunkami kolczakówek. Kolczakówka pomarańczowa (Hydnellum aurantiacum) odróżnia się pomarańczową barwą, kolczakówka kasztanowata (Hydnellum ferrugineum) ciemnordzawobrązową z ciemnym trzonem. Najbardziej podobna jest kolczakówka strefowana (Hydnellum concrescens), która ma końce spłaszczone z rozdwojonymi grzbietami, podczas gdy kolczakówka dołkowana ma kolce zaokrąglone. Pewne rozróżnienie tych gatunków możliwe jest jedynie na podstawie analizy mikroskopowych cech zarodników. Parfitt i in. w 2007, Ainsworth i in. w 2010 r. przeprowadzili badania molekularne i szczegółową analizę morfologii tych gatunków. Na podstawie wyników tych badań zdecydowali się jednak uznać je za odrębne[5].
Przypisy edytuj
- ↑ a b c Index Fungorum [online] [dostęp 2021-11-15].
- ↑ Species Fungorum [online] [dostęp 2021-11-15].
- ↑ Władysław Wojewoda, Krytyczna lista wielkoowocnikowych grzybów podstawkowych Polski, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2003, ISBN 83-89648-09-1.
- ↑ Rekomendacja nr 2/2021 Komisji ds. Polskiego Nazewnictwa Grzybów Polskiego Towarzystwa Mykologicznego [online] [dostęp 2021-11-15].
- ↑ a b c d e f g h i Anna Kujawa, Małgorzata Ruszkiewicz-Michalska, Izabela L. Kałucka (red.), Grzyby chronione Polski. Rozmieszczenie, zagrożenia, rekomendacje ochronne, Poznań: Instytut Środowiska Rolniczego i Leśnego Polskiej Akademii Nauk, 2020, ISBN 978-83-938379-8-4.
- ↑ J.B. Ellis, M.B. Ellis, Fungi without Gills (Hymenomycetes and Gasteromycetes): An Identification Handbook, Londyn: Chapman and Hall, 1990, s. 106, ISBN 978-0-412-36970-4.
- ↑ Index Fungorum [online] [dostęp 2021-11-15].
- ↑ Zbigniew Mirek i inni, Czerwona lista roślin i grzybów Polski, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, PAN, 2006, ISBN 83-89648-38-5.