Krater na Ziemi Wilkesa
Krater na Ziemi Wilkesa – hipotetyczny krater uderzeniowy znajdujący się pod lądolodem na antarktycznej Ziemi Wilkesa. Jego istnienie jest postulowane ze względu na ukształtowanie podłoża lądolodu[2], oraz obecność anomalii grawimetrycznej[3] i magnetycznej[4] na tym obszarze. Rozmiary tej struktury wskazują, że jest to jeden z największych (niepotwierdzonych) kraterów uderzeniowych na Ziemi, a postulowany czas jego powstania zbiega się z wymieraniem permskim, największym masowym wymieraniem w fanerozoiku[4]. Przeszkodą w weryfikacji hipotezy impaktowego pochodzenia tej struktury jest jej położenie pod lądolodem, przez co próbki skał nie są dostępne.
| |
| Ciało niebieskie |
Ziemia |
|---|---|
| Średnica krateru |
480-500 km |
| Głębokość krateru |
0,7 km[1] |
| Wiek |
<500, przypuszczalnie ~250 Ma |
Położenie na mapie Antarktyki  | |
 70°S 120°E/-70,000000 120,000000
| |
Innymi możliwymi wyjaśnieniami anomalii grawitacyjnej na Ziemi Wilkesa jest obecność bazaltowych pokryw lawowych, potężnej intruzji gabrowej lub innego ciała o podwyższonej gęstości w skałach poniżej basenu na Ziemi Wilkesa[1].
Wstępne analizy
edytujBadania sejsmiczne oraz przy użyciu georadaru wskazały, że pod lodowcem pokrywającym Ziemię Wilkesa znajduje się kolista struktura o proporcjach (średnicy, głębokości i wysokości krawędzi) odpowiadających kraterom uderzeniowym na Ziemi i innych ciałach niebieskich. Obszar ten nie jest zrównoważony izostatycznie. Zidentyfikowana została depresja o średnicy 243 km i głębokości 848 m; jej położenie zbiegało się z ujemną anomalią grawitacyjną[2], zmierzoną podczas ekspedycji w sezonie letnim 1959/60. Środek wskazanej struktury miał mieć współrzędne 71°30′S 139°30′E/-71,500000 139,500000. Jednakże późniejsze sondowania radarowe przeprowadzone z samolotów nie potwierdziły istnienia krateru we wskazanym obszarze[1][5].
Anomalia grawimetryczna
edytujW 2006 r. dzięki pomiarom grawimetrycznym dokonanym przez niemiecko-amerykańskie sondy kosmiczne GRACE potwierdzono obecność pod lądolodem struktury, która może być kraterem uderzeniowym o średnicy ok. 480 km. Wskazuje na to szczególnie obecność maskonu, czyli koncentracji masy; na Księżycu takie zjawisko towarzyszy największym basenom uderzeniowym pod morzami księżycowymi[1][3].
Anomalia magnetyczna
edytujPomiary sztucznych satelitów CHAMP, Ørsted i Magsat wskazują ścienienie skorupy ziemskiej na Ziemi Wilkesa. Występująca w tym obszarze skorupowa anomalia magnetyczna jest najsilniejszą spośród zmierzonych na Antarktydzie, jej położenie zgadza się z położeniem anomalii grawimetrycznej[4].
Wiek
edytujPorównanie z innymi wielkimi kraterami na Ziemi daje pewne informacje na temat struktury na Ziemi Wilkesa. Anomalia grawitacyjna związana z kraterem Chicxulub z przełomu kredy i paleogenu jest wykrywalna w badaniach lotniczych, ale już nie satelitarnych, co wskazuje, że w dużym stopniu osiągnął już równowagę izostatyczną. Badania satelitarne nie wykazują również istnienia maskonu w miejscu największego pewnego impaktu na Ziemi, którego pozostałością jest krater Vredefort w Południowej Afryce. Obecność maskonu na Ziemi Wilkesa sugeruje, że impakt – jeżeli miał miejsce – nastąpił znacznie później niż ten w Afryce[1]. Badacze przypuszczają, że powstał on ok. 250 milionów lat temu, na przełomie permu i triasu[3].
Skutki impaktu
edytujAnomalia magnetyczna rozciąga się na obszar południowej Australii, co jest spójne z hipotezą powstania tej anomalii w czasie, gdy kontynenty te były połączone[4]. Planetoida, która mogła utworzyć tak olbrzymi krater, musiałaby być 4 do 5 razy większa niż impaktor odpowiedzialny za powstanie krateru Chicxulub, związanego z wymieraniem kredowym (wyginięciem m.in. dinozaurów). Jeżeli strukturę na Ziemi Wilkesa faktycznie utworzyło uderzenie ciała niebieskiego, to prawdopodobnie było ono jedną z głównych przyczyn wymierania permskiego[3][4]. Na przełomie permu i triasu, na antypodach krateru na Ziemi Wilkesa trwał niezwykle wzmożony wulkanizm, często uznawany za zasadniczą przyczynę wymierania; nie można wykluczyć związku tych zjawisk[1]. Uderzenie mogło także przyczynić się do rozpadu superkontynentu Gondwany, osłabiając litosferę i ułatwiając powstanie doliny ryftowej, która rozerwała ten ląd[3]. Może to także wyjaśniać nietypową asymetrię tego ryftu: skorupa po stronie australijskiej nie wykazuje ścienienia obserwowanego na Antarktydzie[1].
Przypisy
edytuj- ↑ a b c d e f g Ralph R.B. von Frese, Laramie V. Potts i in.: GRACE gravity data target possible mega-impact in north central Wilkes Land, Antarctica. [w:] Technical Reports Service [on-line]. NASA. [dostęp 2013-06-19]. (ang.).
- ↑ a b John G. Weihaupt. The Wilkes Land Anomaly: Evidence for a possible hypervelocity impact crater. „Journal of Geophysical Research”. 81 (32), s. 5651–5663, 1976-11-10. DOI: 10.1029/JB081i032p05651.
- ↑ a b c d e Pam Frost Gorder: Big Bang in Antarctica — Killer Crater Found Under Ice. Ohio State University: Research News, 2006-06-01. [dostęp 2013-06-15]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-06)].
- ↑ a b c d e R.R.B. von Frese, H.R. Kimb, T.E. Leftwicha, J.W. Kimc i inni. Satellite magnetic anomalies of the Antarctic Wilkes Land impact basin inferred from regional gravity and terrain data. „Tectonophysics”. 585, s. 185–195, 2013-02-11. DOI: 10.1016/j.tecto.2012.09.009.
- ↑ Charles R. Bentley. No giant meteorite crater in Wilkes Land, Antarctica. „Journal of Geophysical Research: Solid Earth”. 84 (B10), s. 5681-5682, wrzesień 1979. DOI: 10.1029/JB084iB10p05681.
Linki zewnętrzne
edytuj- Robert Roy Britt: Giant Crater Found: Tied to Worst Mass Extinction Ever. Space.com, 2006-06-01. [dostęp 2013-06-15]. (ang.).