Ksi Ursae Majoris

gwiazda w gwiazdozbiorze Wielkiej Niedźwiedzicy

Ksi Ursae Majoris (ξ UMa, Alula Australis) — gwiazda wielokrotna w konstelacji Wielkiej Niedźwiedzicy, znajdująca się w odległości około 27 lat świetlnych od Słońca.

Ksi Ursae Majoris A
ξ UMa A
Ilustracja
Położenie w gwiazdozbiorze
Dane obserwacyjne (J2000)
Gwiazdozbiór

Wielka Niedźwiedzica

Rektascensja

11h 18m 10,902s[1]

Deklinacja

+31° 31′ 44,98″[1]

Paralaksa (π)

0,127 ± 0,006[1]

Odległość

25,7 ± 1,3 ly
7,87 ± 0,39 pc

Wielkość obserwowana

cały układ: 3,79[2]
składnik A: 4,264 ± 0,009m[1]

Ruch własny (RA)

−453,7 ± 4,4 mas/rok[1]

Ruch własny (DEC)

−591,4 ± 4,1 mas/rok[1]

Prędkość radialna

−15,5 ± 0,9 km/s[1]

Charakterystyka fizyczna
Rodzaj gwiazdy

spektroskopowo podwójna: żółto-biały (lub żółty) i czerwony karzeł

Typ widmowy

F8,5 V[1] lub G0[3] / M

Masa

1,0 M[3]

Promień

1,04 R[3]

Wielkość absolutna

4,783 ± 0,022m[4]

Jasność

1,1 L[3]

Wiek

6 mld lat[3]

Temperatura

5740 K[3]

Alternatywne oznaczenia
Oznaczenie Flamsteeda: 53 UMa A
2MASS: J11181100+3131464
Bonner Durchmusterung: BD +32°2132A
Boss General Catalogue: GC 15537
Katalog Gliesego: GJ 423 A / GJ 423 C
Katalog Henry’ego Drapera: HD 98231
Katalog Hipparcosa: HIP 55203
Katalog jasnych gwiazd: HR 4375
SAO Star Catalog: SAO 62484
Alula Australis, CCDM J11182+3132A, TYC 2520-2634-1
Ksi Ursae Majoris B
ξ UMa B
ilustracja
Dane obserwacyjne (J2000)
Gwiazdozbiór

Wielka Niedźwiedzica

Rektascensja

11h 18m 10,932s[5]

Deklinacja

+31° 31′ 45,44″[5]

Paralaksa (π)

0,1132 ± 0,0046[1]

Odległość

28,8 ± 1,2 ly
8,83 ± 0,37 pc

Wielkość obserwowana

4,729 ± 0,009m[2]

Ruch własny (RA)

−453,7 ± 4,4 mas/rok[1]

Ruch własny (DEC)

−591,4 ± 4,1 mas/rok[1]

Prędkość radialna

−15,9 ± 0,9 km/s[1]

Charakterystyka fizyczna
Rodzaj gwiazdy

spektroskopowo podwójna: żółty i czerwony (lub brązowy) karzeł

Typ widmowy

G2V[2] lub G5[3] / M?

Masa

0,98 M[3]

Promień

0,9 R[3]

Jasność

0,72 L[3]

Wiek

6 mld lat[3]

Temperatura

5720 K[3]

Alternatywne oznaczenia
Oznaczenie Flamsteeda: 53 UMa B
Bonner Durchmusterung: BD +32°2132B
Katalog Gliesego: GJ 423 B, GJ 423 D
Katalog Henry’ego Drapera: HD 98230
Katalog jasnych gwiazd: HR 4374
SAO Star Catalog: SAO 62484
CCDM J11182+3132B, TYC 2520-2634-2

Nazwa edytuj

Tradycyjna nazwa gwiazdy, Alula Australis, wywodzi się od arabskiego wyrażenia ‏القفزة الأولى‎ Al Ḳafzah al Ūla, co oznacza „pierwszy skok (gazeli)” i odnosi się do tej gwiazdy oraz pobliskiej ni Ursae Majoris. Łaciński dodatek Australis wskazuje, że jest to południowa gwiazda spośród tych dwóch[3][6]. Nazwa ta została formalnie zatwierdzona przez Międzynarodową Unię Astronomiczną w 2016 roku[7].

Charakterystyka fizyczna edytuj

2 maja 1780 roku William Herschel odkrył, że jest to gwiazda podwójna, przez co jest ona pierwszą w historii zidentyfikowaną gwiazdą podwójną, której składniki są fizycznie ze sobą związane. Jest również pierwszą gwiazdą podwójną dla której obliczono parametry orbity. W rzeczywistości jednak każdy z jej dwóch składników jest ponadto gwiazdą spektroskopowo podwójną, czyli łącznie do systemu należą cztery gwiazdy. Łączna masa tych gwiazd szacowana jest na około 2 masy Słońca[3].

W skład układu wchodzą składniki ξ UMa A i B, które obiegają wspólny środek masy w ciągu 59,878 lat w średniej odległości 21,2 au. Ich orbita jest jednak mocno ekscentryczna, w związku z czym odległość gwiazd waha się pomiędzy 29,6 a 13,4 au[3].

Składnik Ksi Ursae Majoris A ma jasność równą 4,264m[1]. Gwiazdy wchodzące w skład tego składnika obiegają się w ciągu 1,833 roku. Główna gwiazda jest karłem należącym do typu widmowego G0[3] lub F8,5[1], druga gwiazda to czerwony karzeł reprezentujący typ widmowy M.

Składnik Ksi Ursae Majoris B ma jasność 4,729m[5]. Gwiazdy wchodzące w skład składnika B obiegają się w ciągu 3,98 dnia. Główna gwiazda to żółty karzeł typu widmowego G, a jego towarzysz to czerwony[3] lub brązowy karzeł[5].

Do systemu Ksi Ursae Majoris być może należy także piąta gwiazda o jasności 15m, położona w odległości 56,4 sekundy kątowej (w 2007 roku)[8][9]. Jeśli jest ona faktycznie członkiem tego układu, to separacja od pozostałych składników wynosi co najmniej 450 au, a okres obiegu centralnej czwórki gwiazd to ponad 5600 lat. Również ona byłaby czerwonym karłem typu M8, o niskiej masie[3]. Ponadto odkryty został brązowy karzeł typu T8 o jasności 18,75m odległy o 511,4″, który wykazuje taki sam ruch własny jak system Ksi Ursae Majoris; od składnika A dzieli go w przestrzeni odległość około 4000 au[8][10].

Zobacz też edytuj

Przypisy edytuj

  1. a b c d e f g h i j k l m n ksi Ursae Majoris A w bazie SIMBAD (ang.)
  2. a b c ksi Ursae Majoris w bazie SIMBAD (ang.)
  3. a b c d e f g h i j k l m n o p q r Jim Kaler: ALULA AUSTRALIS (Xi Ursae Majoris). [w:] STARS [on-line]. [dostęp 2014-10-23]. (ang.).
  4. Obliczona na podstawie paralaksy i wielkości obserwowanej
  5. a b c d ksi Ursae Majoris B w bazie SIMBAD (ang.)
  6. Richard Hinckley Allen: Star Names Their Lore and Meaning. Nowy Jork: Dover Publications Inc., 1963, s. 443. ISBN 0-486-21079-0. (ang.).
  7. Naming Stars. Międzynarodowa Unia Astronomiczna, 2018-08-10. [dostęp 2018-12-06].
  8. a b Mason et al.: WDS J11182+3132A. [w:] The Washington Double Star Catalog [on-line]. VizieR, 2014.
  9. UCAC3 244-100189 w bazie SIMBAD (ang.)
  10. 2MASS J11183876+3125441 w bazie SIMBAD (ang.)