Kultura w Zamościu

Kultura była ważną dziedziną życia Zamościa już od jego założenia, podobnie jest współcześnie. Miasto stanowi prężnie działający ośrodek kulturalny regionu. Jego funkcję kulturotwórczą podkreślają działające tu różne organizacje, stowarzyszenia i instytucje kultury, dzięki którym odbywają się także liczne imprezy krajowe i międzynarodowe, związane z wieloma dziedzinami sztuki. Miejscem skupiającym życie kulturalne Zamościa, o wyraźnej funkcji kulturalnej, jest przede wszystkim dzielnica staromiejska.

Zamojski Dom Kultury

Muzeum Zamojskie w kamienicach ormiańskich

Synagoga

Muzeum Rotunda

Centrum Kultury Filmowej „Stylowy”

Książnica Zamojska oraz Młodzieżowy Dom Kultury

Ośrodki kultury

Głównym ośrodkiem kultury w mieście jest funkcjonujący od 1964 r. Zamojski Dom Kultury, prowadzący działalność w wielu dziedzinach kultury, organizujący wybrane imprezy (m.in. Zamojskie Lato Teatralne) oraz umożliwiający aktywność licznych kół i stowarzyszeń. Podobnie Młodzieżowy Dom Kultury im. K. Makuszyńskiego, przeznaczony głównie dla dzieci i młodzieży. Większy ośrodek to także Osiedlowy Dom Kultury „Okrąglak” działający przy osiedlach jednej ze spółdzielni mieszkaniowych; na innych są dostępne także świetlice. Przy jednostce wojskowej istnieje Klub Garnizonowy.

Muzea

Najstarsze spośród obecnie działających (od 1925 r.) w Zamościu muzeów to Muzeum Zamojskie, które zajmuje kamienice ormiańskie (obok ratusza, w północnej pierzei Rynku Wielkiego). Eksponaty (militaria, makiety) można zobaczyć także w jego oddziale – Muzeum Fortyfikacji i Broni „Arsenał”, obejmującym poza arsenałem także pobliską dawną prochownię i nowy pawilon wystawowy.

O wydarzeniach szczególnie z okresu II wojny światowej najlepiej przypomina Muzeum Martyrologii „Rotunda”, gdzie udostępnione jest m.in. przejście przez wewnętrzne cele.

W dwóch pobliskich miejscach – w zabytkowych domu wikariuszy (tzw. „Wikarówce”) oraz w Infułatce obok katedry – mieści się Muzeum Sakralne Katedry Zamojskiej.

Wśród pozostałych muzeów znajduje się tu także Muzeum Techniki Drogowej i Mostowej Okręgu Lubelskiego Generalnej Dyrekcji Dróg Krajowych i Autostrad (przy Rynku Wielkim, podobne Muzeum Drogownictwa jest w Szczucinie), oraz Muzeum Diecezjalne Diecezji zamojsko-lubaczowskiej. W 2018 r. otwarto kolejne muzeum, o tematyce wojskowej – Muzeum 3 Dywizji Piechoty Legionów przy zamojskiej jednostce wojskowej, a od 2020 roku do zwiedzania dostępne jest Roztoczańskie Muzeum PRL. W mieście działa także Muzeum Fotografii, posiadające na swoim wyposażeniu zrekonstruowany, działający fotoplastykon.

Po pracach remontowych ponownie można zwiedzać nadszaniec i przyległy do niego bastion VII wraz z kurtyną (zachowane fragmenty zamojskiej twierdzy), przez które dostępne jest przejście łączną trasą turystyczną. W samym nadszańcu (pełniącym także funkcję handlową – Centrum Turystyczno-Handlowe „Nadszaniec”) znajdują się dodatkowo eksponaty związane z rozwojem zamojskich fortyfikacji. Zwiedzający trasę mogą wejść także na jego dach (punkt widokowy na Stare Miasto), natomiast w sezonie letnim dostępne jest wejście na bastion. Drugą trasę turystyczną otwarto ponadto w podziemiach oficyny ratusza.

Podobnie w dawnej synagodze, w której po gruntownych pracach remontowych, od 2011 r. działa nowe Centrum „Synagoga” z Multimedialnym Muzeum Żydów Zamościa i Okolic oraz punktem informacyjno-kulturalnym Szlaku Chasydzkiego, gdzie można zobaczyć jej zachowane dekoracje wnętrza.

Galerie

Główną galerią w mieście jest „Biuro Wystaw Artystycznych – Galeria Zamojska”, w której eksponowane są różne obrazy i inne dzieła grafiki. BWA-Galeria Zamojska organizuje także „Międzynarodowe Plenery Ilustratorów”, które od kilku lat odbywają się w okolicach Zamościa – m.in. Krasnobród, Zwierzyniec. W innej, niewielkiej Galerii Fotografii „Ratusz” można obejrzeć fotografie o zmienianej tematyce. Prace głównie dzieci i młodzieży prezentują ponadto Galeria Liceum Plastycznego „Pod Madonną” oraz Galeria Młodych „Okrąglak” (w Osiedlowym Domu Kultury „Okrąglak”).

Wyjątkowym obiektem jest dodatkowo duża wystawa prywatnych zbiorów szachów pochodzących z różnych stron świata – Zamojskie Centrum Wystawowe „Szachy Świata” – jaką udostępniono w 2014 r. do zwiedzania (obecnie w budynku kina CKF Stylowy).

Mniejsze galerie i wystawy stanowią również dodatek w wybranych klubach i restauracjach, m.in. „Mała Galeria” w Corner Pubie, „Ex Libris” w Książnicy Zamojskiej czy Galeria-kawiarnia „Piwnica pod Rektorską”. Wystawy o różnej tematyce są też organizowane w centrach i galeriach handlowych (np. w CH Galeria Twierdza).

Kina

„Stylowy” to jedyne stale działające kino w mieście, od 2010 r. pod oficjalną nazwą Centrum Kultury Filmowej „Stylowy”. Od tego roku dysponuje nowym i większym gmachem z czterema salami projekcyjnymi (oraz mniejszą studyjną), nie odbiegającymi od współczesnych standardów kinowych (m.in. system dźwiękowy Dolby Digital, filmy 3D). Wcześniej „Stylowy” zajmowało salę kinową w drugim obecnie obiekcie kinowym – w Klubie Garnizonowym (przy jednostce wojskowej), gdzie dawniej było kino „Dedal”, natomiast „Stylowy” mieściło się w tym czasie w kościele franciszkanów (do 1994 r.).

Przy „Stylowym” dodatkowo działa Dyskusyjny klub filmowy. Wśród wydarzeń związanych z filmografią w Zamościu, kręcono tu film „Przypadek Pekosińskiego” o Bronisławie Pekosińskim – zamościaninie, który zagrał w nim siebie samego.

Biblioteki

Największa biblioteka w mieście to Książnica Zamojska im. Stanisława Kostki Zamoyskiego, założona w 1921 r. jako Biblioteka Publiczna im. J. Zamoyskiego. Poza głównym budynkiem posiada jeszcze 6 filii na terenie Zamościa.

Od wielu lat czynna jest także specjalistyczna Biblioteka Pedagogiczna (utworzona w 1936 r.) oraz Archiwum Państwowe (od 1950 r.). Niewielka biblioteka (Garnizonowa) działa także w Klubie Garnizonowym.

Lokalne media

Wśród miejscowych gazet wydawane są takie jak „Tygodnik Zamojski”, „Kronika Tygodnia” oraz bezpłatne: „Gazeta Miasta”, „Kurier Zamojski” i „Skafander”. Działa tu także zamojski oddział „Dziennika Wschodniego”, a co 3 miesiące wydawany jest „Zamojski Kwartalnik Kulturalny”. Lokalne stacje radiowe to „Katolickie Radio Zamość” oraz „Radio Eska” Zamość (na zasadzie franczyzy), a telewizyjne to „Telewizja Zamość” (Tele-Top) oraz Internetowa Telewizja „Zamosc.tv”. Funkcjonują też miejscowe portale internetowe (m.in. roztocze.net, ezamosc.pl, zamosconline.pl, portalzamojski.pl, gazetamiasta.pl, zamosc.naszemiasto.pl, zyciezamoscia.pl).

Muzyka

I Zamojski Festiwal im. M. Grechuty w 2007 r.

„Szturm Twierdzy Zamość” w 2007 r.

„Miasto idealne – miasta niewidzialne”, 2006 r.

Wśród organizacji kulturalnych w mieście, związanych z muzyką, istnieje tu Zespół Pieśni i Tańca „Zamojszczyzna” utrwalający śpiew i taniec ludowy, oraz jedna z najstarszych i wyjątkowych w Polsce, Orkiestra Symfoniczna im. K. Namysłowskiego (dawniej Polska Orkiestra Włościańska). Ze śpiewem związany jest także chór „Rezonans”, a muzyka jazzowa promowana jest przez działające tu Stowarzyszenie „Zamojski Klub Jazzowy im. M. Kosza”. Organizacje te angażują się również w podejmowanie wielu przedsięwzięć kulturalnych obejmujących życie muzyczne.

Imprezy i wydarzenia kulturalne

Zamość to miejsce licznych imprez i wydarzeń kulturalnych, zarówno krajowych, jak i międzynarodowych, związanych z teatrem, folklorem, muzyką, historią czy innymi dziedzinami sztuki. Wybrane, większe przedsięwzięcia, odbywające się cyklicznie co rok, to m.in.:

• przedstawienia teatralne:
  • Zamojskie Lato Teatralne (ze spektaklami m.in. na Rynku Wielkim od roku 1976);
  • Międzynarodowy Festiwal Sztuk Intuitywnych „Fortalicje” (organizowany przez zamojski Teatr „Performer”);
• koncerty muzyczne:
  • Międzynarodowy Festiwal Folklorystyczny „Eurofolk” (z zespołami folklorystycznymi z całego świata);
  • Zamojski Festiwal Kultury (początkowo o nazwie Zamojski Festiwal Kultury im. Marka Grechuty);
  • „Jazz na Kresach”;
  • „Jazz na Kresach. New Cooperation”;
  • Międzynarodowe Spotkania Wokalistów Jazzowych;
  • Festiwal Kultury Włoskiej „Arte, Cultura, Musice e...”;
  • Zamojskie Dni Muzyki;
  • Festiwal Muzyki Klasycznej „Triduum Caecilianum”;
• film:
  • Międzynarodowe Dni Filmu Religijnego „Sacrofilm”;
  • Letni Festiwal Filmowy;
• inscenizacje historyczne:
  • „Szturm Twierdzy Zamość” – jedna z imprez upamiętniających odparty najazd Tatarów i Kozaków na miasto w 1648 roku, podczas której przedstawiana jest bitwa;

oraz wiele innych (m.in. Zamojskie Spotkania Kultur, Międzynarodowe Mistrzowskie Kursy Muzyczne, koncert orkiestr wojskowych), wśród których niektóre łączone są także z konkursami przeznaczonymi zwłaszcza dla młodzieży.

Poza stale odbywającymi się wydarzeniami w Zamościu, jednym z większych była międzynarodowa wystawa różnych dzieł sztuki współczesnej „Ideal City – Invisible Cities”/„Miasto idealne – miasta niewidzialne” Zamość-Poczdam w 2006 r., goszcząca tu artystów nie tylko z Polski. Wspomniany Festiwal Kultury Włoskiej „Arte, Cultura, Musice e...”, gromadzący tu znane osoby (m.in. włoskiego piosenkarza Drupiego), nawiązuje do podobnego, jaki miał miejsce w Zamościu w 1988 r. („Włoska Jesień w Zamościu”).

Bibliografia

• A. Kędziora, Encyklopedia miasta Zamościa, Chełm, Towarzystwo Opieki nad Zabytkami, 2000.