Wikipedia

Zwierzyniec (miasto)

miasto w Polsce
(Przekierowano z Zwierzyniec (powiat zamojski))

Zwierzyniec – miasto w województwie lubelskim, w powiecie zamojskim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Zwierzyniec. Położony jest nad Wieprzem, przy Roztoczańskim Parku Narodowym.

Zwierzyniec
miasto w gminie miejsko-wiejskiej
Ilustracja
Kościół „na wyspie”
Herb
Herb
Państwo

 Polska

Województwo

 lubelskie

Powiat

zamojski

Gmina

Zwierzyniec

Data założenia

1593

Prawa miejskie

1990

Burmistrz

Urszula Kolman[1]

Powierzchnia

6,19[2] km²

Wysokość

219–289 m n.p.m.

Populacja (31.12.2019)
• liczba ludności
• gęstość


3165[3]
511,3 os./km²

Strefa numeracyjna

(+48) 84

Kod pocztowy

22-470

Tablice rejestracyjne

LZA

Położenie na mapie gminy Zwierzyniec
Mapa konturowa gminy Zwierzyniec, blisko centrum na lewo u góry znajduje się punkt z opisem „Zwierzyniec”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, na dole po prawej znajduje się punkt z opisem „Zwierzyniec”
Położenie na mapie województwa lubelskiego
Mapa konturowa województwa lubelskiego, na dole znajduje się punkt z opisem „Zwierzyniec”
Położenie na mapie powiatu zamojskiego
Mapa konturowa powiatu zamojskiego, po lewej nieco na dole znajduje się punkt z opisem „Zwierzyniec”
Ziemia50°36′52″N 22°58′01″E/50,614444 22,966944
TERC (TERYT)

0620154

SIMC

0988253

Urząd miejski
ul. Rynek 1
22-470 Zwierzyniec
Multimedia w Wikimedia Commons
Strona internetowa

Według danych GUS z 31 grudnia 2019 r. miasto liczyło 3165 mieszkańców[3].

Położenie edytuj

Na zachód od Zwierzyńca w odległości 3 km przebiega granica pomiędzy wapienno-piaskowcowym Roztoczem Środkowym a lessowym Zachodnim. Miasto ze wszystkich stron otoczone jest lasami, które zajmują aż 66% powierzchni gminy. W ich pobliżu, tuż za południową granicą miasta, znajdują się stawy Echo.

Zwierzyniec leży w dawnej ziemi chełmskiej na historycznej Rusi Czerwonej, w ramach której stanowił część włości szczebrzeskiej, włączonej do Ordynacji Zamojskiej[4], a następnie przekształconej w prywatny powiat szczebrzeski w województwie ruskim[5].

Miasto zajmuje powierzchnię 6,19 km² (1 stycznia 2017)[6].

W latach 1975–1998 miasto leżało w województwie zamojskim.

Zwierzyniec jest członkiem Unii Miasteczek Polskich[7].

Historia edytuj

Osobny artykuł: Wysiedlenia Polaków podczas II wojny światowej dokonane przez Niemców.

Zwierzyniec zawdzięcza istnienie Ordynacji Zamojskiej, której działalność gospodarcza była oparta na pozyskiwaniu i przetwarzaniu bogactw pochodzących z okolicznych lasów.

Zwierzyniec powstał w 1593, cztery lata po założeniu ordynacji. Prawdopodobnie już na początku XVII wieku, funkcjonował jako letnia rezydencja rodziny Zamoyskich. Zalążkiem osady był dwór myśliwski zbudowany nad stawem. Niedaleko dworu funkcjonował wielki zwierzyniec otoczony wysokim płotem, w którym trzymano m.in. jelenie, sarny, łosie i dziki. W ogrodzie, na wodzie stał pałacyk letni (Lusthaus) należący do Gryzeldy z Zamoyskich Wiśniowieckiej, matki króla Michała Korybuta Wiśniowieckiego[8].

W 1773 IX ordynat, Jan Jakub Zamoyski, urządził w Zwierzyńcu fabrykę porcelany i mydła. W 1812 do Zwierzyńca została z Zamościa przeniesiona siedziba Ordynacji Zamojskiej. W XIX wieku działał tartak, browar, fabryka posadzek, fabryka bryczek, fabryka maszyn rolniczych, hotel z restauracją, a nawet sąd gminny okręgowy[8].

Mieszkańcy Zwierzyńca aktywnie wspomagali bojowników o wolność Polski, zwłaszcza powstańców w okresie powstania styczniowego, a potem żołnierzy Armii Krajowej w czasie II wojny światowej.

W latach 1940–1944 Niemcy hitlerowscy utworzyli w Zwierzyńcu obóz dla ludności cywilnej oraz obóz przejściowy, a od grudnia 1942 dla ludności wysiedlanej z Zamojszczyzny, w tym wielu Dzieci Zamojszczyzny. Szacuje się, że w obozie osadzono 24 000 więźniów, w tym 7 000 dzieci, z których ponad 200 zmarło[9]. Na tym terenie znajduje się obecnie rzymskokatolicki kościół parafialny pw. Matki Bożej Królowej Polski z II połowy XX wieku.

Podczas okupacji hitlerowskiej, w lipcu 1941 roku Niemcy utworzyli getto dla żydowskich mieszkańców. Przebywało w nim około 400 Żydów. W 22 października 1942 roku zostali wywiezieni do obozu zagłady w Bełżcu[10].

2 lutego 1944 okupacyjne oddziały niemieckie dokonały publicznej egzekucji ulicznej na placu targowym w Zwierzyńcu, w obecności spędzonych przymusowo mieszkańców Zwierzyńca[11].

Osobny artykuł: Egzekucja w Zwierzyńcu.

W 1990 Zwierzyniec uzyskał prawa miejskie.

1 stycznia 2010 r. przyłączono część wsi Obrocz o powierzchni 136,92 ha[12].

Zabytki Zwierzyńca edytuj

W mieście znajdują się następujące zabytki:[13]

  • część układu przestrzennego (nr rej.: A/185 z 6.07.1978),
  • zespół kościoła św. Jana Nepomucena „Na Wyspie”, XVIII-XX (nr rej.: A/260 z 8.04.1983): kościół, drewniana dzwonnica, cmentarz; posiada barokową fasadę z połowy XVIII wieku (1741–1747), ufundowany przez ordynata Tomasza Antoniego Zamoyskiego; w skromnym wnętrzu znajdują się polichromie Łukasza Smuglewicza,
  • cmentarz rzymskokatolicki (najstarsza część) z 1907 (nr rej.: A-508 z 27.06.1996),
  • cmentarz żydowski z połowy XIX wieku (nr rej.: A/480 z 2.02.1990),
  • miejsce straceń (plac) z 1944 przy ul. 2 Lutego 4 (nr rej.: A/180 z 13.09.1977),
  • zespół zarządu Ordynacji Zamojskiej przy ul. Browarnej 1 z pierwszej połowy XIX wieku (nr rej.: A/324 z 7.06.1985):gmach główny z lat 1792-99 i II połowy XIX wieku, 4 oficyny, park,
  • zespół Pałacu Plenipotenta przy ul. Plażowej 1, z końca XIX wieku (nr rej.: A/172 z 31.03.1977): dom mieszkalny z lat 1880–1891, stajnia z 1885, studnia drewniana z 1885, ogród,
  • browar (budynek główny) ul. Browarna 7 z lat 1805–1806 (nr rej.: A/392 z 16.01.1969) wraz z portiernią z 1836, łuszczarnią nasion przy ul. Parkowej z 1896 (nr rej.: A/394 z 18.05.1987) i drewnianym magazynem; na dziedzińcu zakładu od sierpnia 2000 rokrocznie odbywa się Letnia Akademia Filmowa.

Inne atrakcje edytuj

Interesującą, a niemal zupełnie nieznaną dzielnicą Zwierzyńca jest Borek. Stanowi ją kompleks 71 drewnianych domów, które wybudowane zostały na przełomie lat 20. i 30. XX wieku, kiedy Ordynacja Zamojska przekazała ten teren chłopom za zrzeczenie się praw do serwitutów. Borek tworzy 6 ulic, z których jedna, ul. Wąska, stanowi ewenement z racji swej szerokości i w całości zachowanej drewnianej zabudowy. Klimat miejsca odpowiada dwudziestoleciu międzywojennemu[17][18].

W Zwierzyńcu jest 68 różnych pomników, tablic oraz figur historycznych i religijnych, co w przeliczeniu na liczbę mieszkańców przypada jeden obiekt na około 50 osób. Wśród tych pomników znajdują się m.in. poświęcone żołnierzom Armii Krajowej, Batalionów Chłopskich, leśnikom, Ochotniczej Rezerwie Milicji Obywatelskiej, powstańcom styczniowym, jeńcom francuskim, Węgrom, psu Marysieńki Sobieskiej i wielu innym postaciom czy wydarzeniom. Jedynym w swoim rodzaju jest kamień w parku miejskim, umieszczony dla uczczenia zwalczenia szarańczy podczas jej nalotu na miasto w 1711[19][20].

W zabytkowym Pałacu Plenipotenta mieści się dyrekcja Roztoczańskiego Parku Narodowego. W pobliżu znajduje się Ośrodek Edukacyjno-Muzealny RPN.

W 2014 powstały dwie drewniane wieże widokowe – na Tartacznej Górze oraz na Białej Górze w pobliżu Roztoczańskiego Centrum Naukowo-Edukacyjnego RPN[21].

  •  
    Drzewo w drodze – zdjęcie tylnej strony drzewa
  •  
    Drzewo w drodze – przód

Ponadto Zwierzyniec słynie z innej, nietypowej atrakcji – jedynego w Polsce drzewa znajdującego się w drodze[potrzebny przypis].
Drzewo otoczone jest barierkami ostrzegawczymi; z przodu znajduje się kapliczka z podobizną Św. Krzysztofa.

Demografia edytuj

  • Piramida wieku mieszkańców Zwierzyńca w 2014[22].


 

Transport edytuj

Od stycznia 2024 roku Urząd Marszałkowski Województwa Lubelskiego sfinansował całoroczne kolejowe połączenia pasażerskie z Zamościa przez Zwierzyniec, Susiec do Bełżca[23][24]. W rozkładzie jazdy znalazły się cztery kursy w każdą ze stron. Są one skomunikowane w Zawadzie i Zamościu z pociągami z Lublina i Warszawy umożliwiając dojazd z pozostałych części kraju[25][26]. W piątki i niedziele jedna para została wydłużona do Hrebennego[27].

Sport edytuj

W Zwierzyńcu funkcjonuje Klub Sportowy Sokół Zwierzyniec – profesjonalny klub piłkarski, założony w 1923. W sezonie 2023/24 drużyna seniorów gra w zamojskiej A-Klasie[28]. Klub rozgrywa mecze na Stadionie Miejskim w Zwierzyńcu o pojemności 1500 widzów.

Wspólnoty wyznaniowe edytuj

Współpraca międzynarodowa edytuj

Miasta i gminy partnerskie Zwierzyńca[30]:

Zobacz też edytuj

Przypisy edytuj

  1. ↑ Urząd Miejski [online], Oficjalny serwis internetowy Urzędu Miejskiego w Zwierzyńcu [dostęp 2020-06-18] (pol.).
  2. ↑ GUS. Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym. Stan w dn. 2022-01-01. Format XLSX tabl. 22
  3. ↑ a b Wyniki badań bieżących - Baza Demografia - Główny Urząd Statystyczny [online], demografia.stat.gov.pl [dostęp 2020-07-19].
  4. ↑ Historia Zwierzyńca. zwierzyniec.info.pl. [dostęp 2020-03-13].
  5. ↑ Artur Pawłowski: Roztocze polskie i ukraińskie. Przewodnik. Oficyna Wydawnicza „Rewasz”, Pruszków 2011, wyd. II poprawione, s. 28. ISBN 978-83-62460-16-8
  6. ↑ Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2017 r.. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 19.07.2017.
  7. ↑ Członkowie. Unia Miasteczek Polskich. [dostęp 2016-01-06]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-06-20)]. (pol.).
  8. ↑ a b Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, strona zawierająca opis Zwierzyńca. ICM. [dostęp 2013-06-04]. (pol.).
  9. ↑ Zwierzyniec: 74. rocznica likwidacji obozu, kronikatygodnia.pl, 2017-08-13. [dostęp 2018-03-11].
  10. ↑ Geoffrey P. Megargee (red.), Encyclopedia of camps and ghettos, 1933-1945, t. II, part A, s. 740.
  11. ↑ W 73. rocznicę egzekucji, zwierzyniec.info.pl, 2017-01-30. [dostęp 2018-05-06].
  12. ↑ Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 28 lipca 2009 r. (Dz.U. z 2009 r. nr 120, poz. 1000).
  13. ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo lubelskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2023.
  14. ↑ Roztoczańskiego Parku Narodowego
  15. ↑ Z herbem Jelita Zamojskich we frontonie
  16. ↑ Kościół ku czci ofiar obozu niemieckiego w Zwierzyńcu
  17. ↑ Agnieszka Ordyniec: Borek – dzielnica drewnianych domów. [dostęp 2017-08-05].
  18. ↑ Marek Marcola: Szlak architektury drewnianej – oficjalny serwis internetowy Urzędu Miejskiego w Zwierzyńcu. [dostęp 2017-08-05].
  19. ↑ Marek Marcola: Osobliwości Roztocza – oficjalny serwis internetowy Urzędu Miejskiego w Zwierzyńcu. [dostęp 2017-08-05].
  20. ↑ Artur Pawłowski: Roztocze. Przewodnik. Pruszków: Oficyna Wydawnicza „Rewasz”, 2015. ISBN 978-83-62460-71-7.
  21. ↑ Szlakiem wież widokowych – oficjalny serwis internetowy Urzędu Miejskiego w Zwierzyńcu. 2014-11-25. [dostęp 2017-08-05].
  22. ↑ Zwierzyniec w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-09], liczba ludności w oparciu o dane GUS.
  23. ↑ Kasper Fiszer: Całoroczne pociągi do Bełżca i Hrebennego od stycznia. rynek-kolejowy.pl, 2023-11-27. [dostęp 2024-03-27].
  24. ↑ Lublin–Kraśnik, Lublin–Bełżec, czyli pociągiem na Roztocze. 2023-07-21. [dostęp 2024-03-27].
  25. ↑ Kasper Fiszer: Całoroczne pociągi do Bełżca i Hrebennego od stycznia. rynek-kolejowy.pl, 2023-11-27. [dostęp 2024-03-27].
  26. ↑ Lublin–Kraśnik, Lublin–Bełżec, czyli pociągiem na Roztocze. 2023-07-21. [dostęp 2024-03-27].
  27. ↑ Kasper Fiszer: Całoroczne pociągi do Bełżca i Hrebennego od stycznia. rynek-kolejowy.pl, 2023-11-27. [dostęp 2024-03-27].
  28. ↑ Skarb - Sokół Zwierzyniec [online], www.90minut.pl [dostęp 2024-01-14].
  29. ↑ Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2014-06-05].
  30. ↑ Zwierzyniec: Miasta partnerskie.

Bibliografia edytuj

Linki zewnętrzne edytuj

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Zwierzyniec_(miasto)&oldid=73522963”