Województwo ruskie

Województwo ruskiewojewództwo Korony Królestwa Polskiego, część prowincji małopolskiej, jednostka administracyjna Królestwa Polskiego (od 1569 w składzie Rzeczypospolitej Obojga Narodów) istniejąca w latach 1434–1772.

Województwo ruskie
Palatinatus Russiae
województwo
1434–1772
Herb Flaga
Herb Chorągiew
Sentencja: Nunquam quiescit[1]
Państwo

 I Rzeczpospolita

Prowincja

Małopolska

Data powstania

1434

Siedziba wojewody

Lwów

Wojewoda

zobacz: wojewodowie ruscy

Siedziba sejmiku

Sądowa Wisznia

Popis

ziemia lwowska pod Glinianami, ziemia przemyska na błoniach Medyki[2]

Powierzchnia

55200[3] km²

Populacja (1770)
• liczba ludności


1 495 000

• gęstość

18 os./km²

Podział administracyjny
Liczba powiatów

13

Liczba reprezentantów
Liczba senatorów

4

Położenie na mapie Rzeczypospolitej
Położenie na mapie Polski
Województwo ruskie w składzie małopolskiej prowincji Korony Polskiej, 1635

Województwo ruskie powstało na mocy przywileju króla Władysława II Jagiełły. Wszystkie województwa polsko-litewskie mają swe źródło w nadaniu w 1347 przez Kazimierza Wielkiego osobnych statutów – występujących w historiografii pod wspólną nazwą „statuty wiślicko-piotrkowskie” – dla Wielkopolski i Małopolski, a jeszcze głębsze – w rozbiciu dzielnicowym. Po unii lubelskiej Rzeczpospolita Obojga Narodów dzieliła się na województwa wchodzące w skład prowincji małopolskiej, wielkopolskiej oraz Wielkiego Księstwa Litewskiego.

Stolicą województwa był Lwów, sejmiki generalne województwa odbywały się w Sądowej Wiszni. Diecezja przemyska istniała od 1340, diecezję chełmską utworzono w 1375, w 1412 utworzono archidiecezję lwowską na miejsce istniejącej od 1367 metropolii halickiej.

Po I rozbiorze Polski ziemie te przypadły Austrii, obejmując m.in. Lwów, Przemyśl, Rzeszów, Sanok, Jarosław i Bełz oraz zachodni fragment Podola (Tarnopol). Tereny te uzyskały status kraju koronnego Austrii o oficjalnej nazwie Królestwo Galicji i Lodomerii (niem. Königreich Galizien und Lodomerien). Nawiązując do tytułu Rex Galiciae et Lodomeriae, dyplomacja austriacka starała się uzasadnić prawo monarchów austriackich – jako spadkobierców korony węgierskiej – do zajętych ziem.

Granice edytuj

Województwo graniczyło od południa z Królestwem Węgierskim (komitaty Zemplén, Ung i Máramaros), od zachodu z województwem krakowskim, od północy z województwem lubelskim i województwem bełskim, a od wschodu z województwami: podolskim i wołyńskim. W skład województwa wchodziły poszczególne ziemie prowincji małopolskiej:

 
Sztandar ziemi chełmskiej z okresu bitwy pod Grunwaldem

Ziemia chełmska edytuj

stolica Chełm

rody szlacheckie (magnackie): Reyowie (Rejowie), Zamoyscy, Sobiescy, Ostrogscy

  • powiat chełmski
  • powiat hrubieszowski (do 1465)
  • powiat krasnostawski, stolica Krasnystaw
  • powiat lubomelski (do 1465)
  • powiat ratneński, stolica Ratno (do początku XVI wieku)
 
Sztandar ziemi halickiej z okresu bitwy pod Grunwaldem

Ziemia halicka edytuj

stolica Halicz

rody szlacheckie (magnackie): Potoccy, Sieniawscy, Siennieńscy z Sienna, Zbarascy, Wiśniowieccy, Chodkiewiczowie, Czartoryscy, Sapiehowie, Jabłonowscy, Bernhard von Prittwitz

 
Sztandar ziemi lwowskiej z okresu bitwy pod Grunwaldem

Ziemia lwowska edytuj

stolica Lwów, starostwo grodowe, sejmik deputacki i gospodarski

rody szlacheckie (magnackie): Sobiescy, Koniecpolscy, Rzewuscy herbu Krzywda

 
Sztandar ziemi przemysko-sanockiej z okresu bitwy pod Grunwaldem

Ziemia przemyska edytuj

stolica Przemyśl, starostwo grodowe, sejmik deputacki i gospodarski

rody szlacheckie (magnackie): Sobiescy, Tarnowscy, Koniecpolscy, Sienieńscy, Poniatowscy, Lubomirscy, Herburtowie

 
Delineatio Generalis Camporum Desertorum vulgo Ukraina. Cum adjacentibus Provinciis Mapa Wilhelma Beauplana z 1648 wykonana na zlecenie Władysława IV obejmująca województwa: kijowskie, bracławskie, czernihowskie, podolskie, wołyńskie i wschodnią część województwa ruskiego. Północ na dole mapy

Ziemia sanocka edytuj

stolica Sanok, starostwo grodowe, sejmik deputacki i gospodarski

rody szlacheckie (magnackie): Balowie, Tarnawscy, Kmitowie, Herburtowie, Fredrowie, Krasiccy, Drohojowscy

od 7 czerwca 1734 roku przewodniczył sejmikowi Józef Kanty Ossoliński

Miasta i miasteczka edytuj

System prawny w oparciu o prawo magdeburskie:

Wojewodowie edytuj

Osobny artykuł: Wojewodowie ruscy.

Grupy etniczne edytuj

Sądy edytuj

Zobacz też edytuj

Przypisy edytuj

  1. Stefan Krzysztof Kuczyński, Polskie herby ziemskie. Geneza, treści, funkcje, Warszawa 1993, s. 214.
  2. Antoni Sozański, Wykład politycznej geografii, rządu i administracyi dawnej Polski przy końcu istnienia całego państwa (1648-1772), Kraków 1889, s. 5.
  3. Ogółem obszar prowincji obejmował wg obliczeń Aleksandra Jabłonowskiego 1169,85 mil².
  4. Może chodzi o Borszowice (Ukraina), Borszewyczi
  5. Może chodzi o Brzuchowicze
  6. Może chodzi o Drozdowice (rejon gródecki) lub Drozdowice (rejon starosamborski)
  7. [1], w spisie treści poz. 10
  8. Może chodzi o Wełykosilla (obwód lwowski)
  9. Może chodzi o Wołoszynowa (Волошиново, Wołoszynowo)
  10. Może chodzi o Wołków (rejon przemyślański), (Вовків, Wowkiw)

Bibliografia edytuj

  • Akta Grodzkie i Ziemskie
  • Lustracja województwa ruskiego, podolskiego i bełskiego 1564-1565, Warszawa (I) 2001, 289 stron. ISBN 83-7181-193-4.
  • Lustracje dóbr królewskich XVI-XVIII wieku. Lustracja województwa ruskiego 1661–1665. Część III ziemie halicka i chełmska. Polska Akademia Nauk – Instytut Historii, 1976;
  • Lustracje województw ruskiego, podolskiego i bełskiego 1564 – 1565, wyd. K. Chłapowski, H. Żytkowicz, cz. 1, Warszawa – Łódź 1992;
  • Lustracje województwa ruskiego 1661-1665, wyd. E. i K. Artanowscy, cz. 3, Ziemia halicka i chełmska, Warszawa 1976;
  • Lustracja województwa ruskiego 1661-1665, cz. 1: Ziemia przemyska i sanocka, wyd. K. Arłamowski i w. Kaput, Wrocław-Warszawa-Kraków, 1970;
  • Aleksander Jabłonowski, Polska wieku XVI, t. VII, Ruś Czerwona, Warszawa 1901 i 1903.
  • Urzędnicy grodzcy i ziemscy lwowscy w latach 1352–1783. Karol Maleczyński, Lwów 1938