Dynów

miasto i gmina w województwie podkarpackim

Dynów (dawniej Denow) – miasto w województwie podkarpackim, w powiecie rzeszowskim, nad Sanem, Pogórze Dynowskie.

Dynów
miasto i gmina
Ilustracja
Gmach banku w Dynowie
Herb
Herb
Państwo

 Polska

Województwo

 podkarpackie

Powiat

rzeszowski

Prawa miejskie

1429–1919, od 1946

Burmistrz

Zygmunt Frańczak

Powierzchnia

24,55[1] km²

Populacja (31.12.2017)
• liczba ludności
• gęstość


6146[2][3]
250,3 os./km²

Strefa numeracyjna

+48 16

Kod pocztowy

36-065

Tablice rejestracyjne

RZE

Położenie na mapie powiatu rzeszowskiego
Mapa konturowa powiatu rzeszowskiego, na dole po prawej znajduje się punkt z opisem „Dynów”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, na dole po prawej znajduje się punkt z opisem „Dynów”
Położenie na mapie województwa podkarpackiego
Mapa konturowa województwa podkarpackiego, w centrum znajduje się punkt z opisem „Dynów”
Ziemia49°48′53″N 22°13′54″E/49,814722 22,231667
TERC (TERYT)

1816011

SIMC

0972080

Urząd miejski
Rynek 2
36-065 Dynów
Strona internetowa
BIP

Leży w dawnej ziemi sanockiej[4]. Prywatne miasto szlacheckie lokowane w 1489 roku położone było w XVI wieku w województwie ruskim[5]. Dynów uzyskał prawo składu w 1611 roku[6].

Przed 1945 r. Dynów należał do województwa lwowskiego, po zakończeniu II wojny światowej miasto weszło w skład nowo utworzonego województwa rzeszowskiego. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do województwa przemyskiego.

Według danych z 1 stycznia 2018 Dynów liczył 6146 mieszkańców[2].

Struktura powierzchni edytuj

Według danych z roku 2002[7] Dynów ma obszar 24,51 km², w tym:

  • użytki rolne: 77%
  • użytki leśne: 12%

Miasto stanowi 2,01% powierzchni powiatu.

Demografia edytuj

Według danych z 30 czerwca 2004 r.[8] miasto miało 6030 mieszkańców. Dane z 30 czerwca 2004:

Opis Ogółem Kobiety Mężczyźni
Jednostka osób % osób % osób %
Populacja 6030 100 3080 51,1 2950 48,9
Gęstość zaludnienia
[mieszk./km²]
246 125,7 120,4
  • Piramida wieku mieszkańców Dynowa w 2014 roku[2].


 

Historia edytuj

 
Pomnik króla Jagiełły
 
Sobień, Dynów i Łańcut (Landzut) na mapie Mercatora, wydanie z roku 1634, Antwerpia
 
Rynek
  • w okresie panowania króla Kazimierza Wielkiego dobra Rzeszowskie wraz z Dynowem nadane zostały rycerzowi Janowi Pakosław de Strożyszcz. W posagu Dynów i Rzeszów i inne dobra otrzymał Kmita Sobieński poślubiając córkę Augustyna z Rzeszowa;
  • główna posiadłość Piotra Kmity – wojewody sandomierskiego, a później krakowskiego.
  • 1409 – Po śmierci Piotra Kmity, kasztelana lubelskiego, dobra dynowskie wraz z Hyżnem odziedziczył jego syn Piotr Lunak Kmita, mąż dziedziczki części Rzeszowa Ofki (Zofii) Rzeszowskiej;
  • 1410 – pobyt króla Władysława Jagiełły po bitwie pod Grunwaldem, w której sławili się mieszkańcy Dynowa;
  • 1424 – własność Andrzeja Wernera de Denow;
  • 1429 – uzyskanie praw miejskich;
  • 1436 – dobra dynowskie zagarnął bezprawnie stryj małoletniej wówczas Małgorzaty z Kmitów (ur. 1430) Mikołaj Kmita – kasztelan przemyski, zapoczątkowując długoletni spór, zakończony w 1441 r. nowym podziałem dóbr, które odzyskała Małgorzata Mościcowa, znana z fundacji kościoła w Dynowie;
  • 4 kwietnia 1448 – Małgorzata z Kmitów Mościcowa z Dynowa – córka Piotra Lunaka Kmity i Zofii Rzeszowską- Ofki (według spisu; właścicielka Jawornika Polskiego i wsi koło Dynowa), poślubiła w 1432 r. hr. Piotra Kunatha (podczaszego sandomierskiego), i w 1468 r.; Jana Jaksę de Zalaśna z Wielkich Mościsk, Koźmina ze Strzałkowic h. Ostoja, i s. Andrzeja kasztelana, z nią dziedziczył Rzeszów i Dynów;
  • 1462 – fundacja kościoła przez Małgorzatę i ustanowienie urzędu parafialnego przez biskupa Mikołaja Odrowąża Błażejowskiego;
  • Po śmierci Małgorzaty Kmity Dynów dziedziczą jej synowie: Stanisław Dynowski, a po nim Jan Dynowski (który zmarł bezpotomnie w roku 1539). Kolejnymi spadkobiercami zostali bracia stryjeczni Mikołaj i Piotr Rzeszowscy herbu Doliwa. W roku 1496 sprzedali oni dobra dynowskie Janowi Amorowi Tarnowskiemu – kasztelanowi krakowskiemu. W roku 1532 dobra dynowskie przejęli od Tarnowskich – Wapowscy;
  • 1540 – Dynów własnością rodu Wapowskich: Piotra Wapowskiego – stolnik sanocki i potem Katarzyny Wapowskiej, a po niej, syn Jana Stanisława Wapowskiego, a po jego śmierci w 1632 r. (gdy nagrobek w kościele wystawiła mu wdowa Magdalena Wapowska z Jordanów); przejął Dynów syn Karol Wapowski, który w 1644 r. sprzedał okoliczne dobra Marcinowi Konstantemu Krasickiemu;
  • 1604 – dotacja na wyposażenie kościoła przez Katarzynę Wapowską de Maciejowice – Maciejowska;
  • 1617 – konsekracja kościoła pw. św. Wawrzyńca przez arcybiskupa lwowskiego Andrzeja Pruchnickiego;
  • 1632 – Szymon Starowolski pisze, iż „Rymanów, Dynów i Lesko swoje zamki mają”;
  • 1644 – własność Marcin Konstanty Krasicki z rodu Krasickich;
  • 1657 w czerwcu – zniszczenie miasta, zamku na skarpie w północno-wschodniej części grodu, oraz spalenie kościoła parafialnego św. Wawrzyńca, przez wojska Rakoczego;
  • 1663 – odbudowa kościoła ze zniszczeń wojennych i poświęcenie jego przez biskupa Stanisława Sarnowskiego. W tych latach istniał jeszcze kościół – przytułek pw. Zwiastowania Najświętszej Marii Panny i przy wyjeździe na Dubiecko kościół św. Krzyża;
  • 1672 – najazd Tatarów pod dow. nureddina sołtana Safę Gereja;
  • 1686 – Jerzy Krasicki Stolnik Przemyski, umierając zapisał dobra koło Dynowa żonie ks. Teofili Czartoryskiej, która następnie wyszła za Ks. Grzegorza Antoniego Ogińskiego – Wielkiego Hetmana Litewskiego;
  • 1691 – ks. Grzegorz A. Ogiński wydał zarządzenie porządkowe i przywileje dla Dynowa, gdzie podkreślano, że: chcąc podnosić miasto, które od węgierskiej wojny jest spustoszone nadaje mu się przywilej;
  • 19 listopada 1702 r. gen. szwedzki Magnus Stenbock wysłał z Rzeszowa na Dynów 300-osobowy oddział jazdy w celu schwytania Grzegorza Ogińskiego, stronnika króla Augusta II. Nie mogąc dostać starosty wołkowyskiego, Szwedzi spalili Dynów i złupili okoliczne dobra. G. Ogiński rządził Dynowem aż do śmierci w 1709 r., i Dynów odziedziczyła córka Pacowa z Ogińskich, a po niej jej córka Piotrowa Ożarowska z Paców;
  • 1781 – Adam Poniński sprzedał Dynów w imieniu dziedziczki Felicji z Paców Ożarowskiej Stanisławowi Trzecieskiemu i dziedziczyli go: Józef, Zbigniew i Stefan Trzeciescy. Trzesiescy herbu Strzemię pozostawali właścicielami do 1944 r.;
  • W 1786 r. notował Ewaryst Andrzej, hr. Kuropatnicki w swym "Opisaniu królestw Galicyi i Lodomeryi": Dynów. Miasto, prócz kościoła wspaniałego, nasiadłe żydami, nie ma żadnej ozdoby[9].
  • 1809 – Gdy w ziemi sanockiej wybuchła wojna polsko-austriacka, na jej czele stanął gen. Ksawery Krasicki, były oficer kościuszkowski, a zorganizowanym na terenach przyległych do Dynowa, oddziałom dowodził dziedzic Nozdrzca, Tadeusz Prek. Władzę administracyjno-polityczną pełnił Józef Parys.
  • Jakub Trzecieski (1766-1830) utworzył wśród mieszczan Dynowską Gwardię Narodową;
  • ok. 1814 r. Jakub Trzecieski wzniósł w odziedziczonym Dynowie dwór o klasycyzujących formach, który zachował się do czasów II wojny światowej. Kilka lat przed wybudowaniem posiadłości, ożenił się z Franciszką Głogowską i miał z nią sześcioro dzieci o imionach: Józef, Hieronim, Henryk, Stanisław, Katarzyna i Antonina;
  • podczas zaboru austriackiego przez pewien czas jako miasto wchodziło w skład obwodu sanockiego[10];
  • Zbigniew Trzecieski (1837-1906) – wnuk Jakuba, syn Józefa – dziedzic Dynowa był członkiem towarzystw galicyjskich, m.in. Towarzystwa Rolniczego w Krakowie, Galicyjskiego Towarzystwa Gospodarskiego we Lwowie, Towarzystwa Kredytowego Ziemskiego we Lwowie i Galicyjskiego Towarzystwa Łowieckiego;
 
Dworzec kolei wąskotorowej w Dynowie
  • 1900-1904 wybudowanie i otwarcie wąskotorowej Przeworskiej Kolei Dojazdowej (Przeworsk – Dynów);
  • 29 marca 1904[11] – pożar[12]
  • 1919 – pozbawienie praw miejskich;
  • 13 września 1939 – walki obronne 11 Pułku Piechoty kroczącego z Birczy w kierunku Przemyśla i wkroczenie wojsk niemieckich;
  • połowa września 1939 – Niemcy urządzają pogrom ludności żydowskiej, mordując co najmniej 200 osób. Drugiego dnia pogromu zostaje spalona miejscowa synagoga wraz z co najmniej 50 spędzonymi do środka Żydami. 28 września ocaleni z pogromu Żydzi zostają wypędzeni przez Niemców na prawy brzeg Sanu, zajęty przez sowietów;
Osobny artykuł: Masakra w Dynowie (1939).
Osobny artykuł: Prowokacja w Dynowie.

Zabytki edytuj

Atrakcje turystyczne edytuj

Transport edytuj

Drogi wojewódzkie edytuj

W granicach miasta przebiegają drogi wojewódzkie[13]:

  • nr 884 (ulica Węgierska)
  • nr 835 (Obwodnica Dynowa)

30 grudnia 2020 roku otwarto obwodnice miasta w ciągu DW 835[14]. Wraz z otwarciem obwodnicy DW835 zmieniła przebieg i nie przechodzi przez centrum miasta.

Kolej edytuj

8 września 1904 otwarto kolej wąskotorową do Przeworska. Aktualnie kolej działa jako atrakcja turystyczna[15].

Wspólnoty wyznaniowe edytuj

 
Kościół parafialny pod wezwaniem św. Wawrzyńca

Sąsiednie gminy edytuj

Zobacz też edytuj

Przypisy edytuj

  1. Dane Głównego Urzędu Statystycznego: Ludność. Stan i struktura w przekroju terytorialnym (Stan w dniu 31 XII 2008 r.). [dostęp 2009-10-01].
  2. a b c Dynów w liczbach, Polska w liczbach [dostęp 2016-01-11] (pol.), liczba ludności w oparciu o dane GUS.
  3. Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2018r.
  4. „Biblioteka Naukowego Zakładu imienia Ossolińskich”, tom II. Lwów 1847, s. 42.
  5. Zenon Guldon, Jacek Wijaczka, Skupiska i gminy żydowskie w Polsce do końca XVI wieku, w: Czasy Nowożytne, 21, 2008, s. 167.
  6. Stan Lewicki, Historja handlu w Polsce na tle przywilejów handlowych : (prawo składu), Warszawa 1920, s. 138.
  7. Portal Regionalny i Samorządowy REGIOset. regioset.pl. [dostęp 2010-09-14].
  8. Baza Demograficzna – Tablice predefiniowane – Wyniki badań bieżących; Stan i struktura ludności; Ludność według płci i miast. GUS. [dostęp 2010-09-14].
  9. Ewaryst Andrzej Kuropatnicki: "Geografia albo dokładne opisanie królestw Galicyi i Lodomeryi", Przemyśl 1786, s. 60
  10. Zob.: Galicja pod względem topograficzno-geograficzno-historycznym / skreślona przez Hipolita Stupnickiego. Z mapą. Lwów : nakładem autora, Drukarnia Zakładu narodowego im. Ossolińskich, 1849, s. 55–56.
  11. Na prowincji. § Pożar miasteczka. „Kurjer Lwowski”. 92, s. 3, 1 kwietnia 1904.
  12. Дрібні вісти. „Руслан”. 64, s. 3, 19 марця (І. цьвітня) 1904. (ukr.)
  13. na podstawie Open Street Map
  14. Otwarcie obwodnicy Dynowa, www.pzdw.pl [dostęp 2021-03-26].
  15. Historia kolejki, pogorzanin.powiatprzeworsk.pl [dostęp 2021-03-26].
  16. Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2015-01-02].

Linki zewnętrzne edytuj