Drohobycz

miasto na Ukrainie w obwodzie lwowskim

Drohobycz (ukr. Дрогобич, jid. ‏דראָהאָביטש‎) – miasto w zachodniej części Ukrainy, w obwodzie lwowskim, siedziba rejonu drohobyckiego.

Drohobycz
Дрогобич
ilustracja
Herb Flaga
Herb Flaga
Państwo

 Ukraina

Obwód

 lwowski

Rejon

drohobycki

Prawa miejskie

1392

Burmistrz

Taras Kuczma

Powierzchnia

44,5 km²

Populacja (2019)
• liczba ludności


76 044[1]

Nr kierunkowy

+380 3244

Kod pocztowy

82100

Tablice rejestracyjne

(UA) BC

Położenie na mapie obwodu lwowskiego
Mapa konturowa obwodu lwowskiego, po lewej nieco na dole znajduje się punkt z opisem „Drohobycz”
Położenie na mapie Ukrainy
Mapa konturowa Ukrainy, po lewej nieco u góry znajduje się punkt z opisem „Drohobycz”
Ziemia49°21′N 23°30′E/49,350000 23,500000
Strona internetowa

Drohobycz leży nad Tyśmienicą w Beskidach Brzeżnych.

Historia edytuj

Powstanie miasta jest związane z jego położeniem na tzw. szlaku solnym i wydobyciem soli w okolicach. Pierwsze wzmianki o grodzie pochodzą z czasów Rusi Kijowskiej. Po przyłączeniu przez Kazimierza Wielkiego Rusi Czerwonej do Królestwa Polskiego, miasto przeżyło pierwszy okres dynamicznego rozwoju. Żupy solne przeszły na własność królewską i były dzierżawione przybyszom z całej Europy, m.in. z Włoch.

Kazimierz Wielki przyczynił się do powstania w Drohobyczu parafii rzymskokatolickiej, a w 1340 nadał miastu herb przedstawiający 9 topek solnych (tradycyjna miara soli) na granatowej tarczy, nad którą widniała korona królewska. W 1392 król Władysław II Jagiełło ufundował istniejący nadal kościół farny, a w 1422 nadał miastu prawa magdeburskie[2]. Przywileje miejskie były później wielokrotnie potwierdzane, m.in. przez Kazimierza IV Jagiellończyka w 1460 i Aleksandra I Jagiellończyka w 1506.

1404 rok to pierwsza znana data pojawienia się Żydów w Drohobyczu[3].

Obwarowania miejskie składały się z wałów i bram: Zamkowej, Lwowskiej, Węgierskiej i Żydowskiej. Fortyfikacje z wałami i fosami otaczały od czasów króla Zygmunta I również kościół, a dzwonnica pełniła funkcję bramy. Ufortyfikowany był także cmentarz kościelny.

W 1498, w wyniku najazdu turecko-tatarskiego, znaczna część miasta została zniszczona. Miasto położone na przełomie XVI i XVII wieku w powiecie drohobyckim ziemi przemyskiej województwa ruskiego[4], w drugiej połowie XVII wieku należało do starostwa drohobyckiego[5]. W 1578 Drohobycz uzyskał przywilej de non tolerandis Judaeis[6]. W 1616 starosta królewski zezwolił Żydom na osiedlenie się na przedmieściach miasta. Podczas wojen kozackich w XVII wieku miasto było niszczone. W 1648 Kozacy dokonali rzezi mieszkańców w kościele farnym. Po tym wydarzeniu zamurowano wejście do świątyni, przez które wdarli się najeźdźcy. Miasto posiadało zamek starostów królewskich składający się z co najmniej dwóch budynków.

Po pierwszym rozbiorze Polski (1772) wcielone do monarchii Habsburgów, pozostawało w jej składzie na terytorium kraju koronnego Galicji do upadku Austro-Węgier (1918). Drohobycz, pozostający ważnym centrum handlowym, pomimo nadania praw miejskich i licznych przywilejów królewskich (m.in. zwolnienie od czynszów miejskich i zezwolenie na pobór myta mostowego) nie rozwinął się jednak w większy ośrodek, aż do końca XIX wieku, gdy odkryto w pobliżu złoża ropy naftowej.

Od 1 listopada 1918 do maja 1919 pod administracją Zachodnioukraińskiej Republiki Ludowej, następnie do 14 marca 1923 pod tymczasową polską administracją, zatwierdzoną przez paryską konferencję pokojową 25 czerwca 1919. Suwerenność Polski na terytorium Galicji Wschodniej Rada Ambasadorów uznała 15 marca 1923[7].

W maju 1919 oddziały Wojska Polskiego pod dowództwem gen. Wacława Iwaszkiewicza i Stanisława Maczka toczyły długotrwałe walki o miasto z oddziałami Ukraińskiej Armii Halickiej dowodzonymi przez gen. Mychajła Omelianowicza-Pawlenkę.

 
Ratusz w Drohobyczu

Od 15 marca 1923 do 16 sierpnia 1945 w granicach Polski, Drohobycz był siedzibą powiatu w woj. lwowskim. Przed wybuchem II wojny światowej, w 1939, liczył 39 tys. mieszkańców. Działało tu 5 rafinerii ropy naftowej. Na terenie miasta funkcjonował klub piłkarski Junak. W mieście były gimnazja im. Króla Władysława Jagiełły i im. Królowej Jadwigi. Obecnie w gmachach gimnazjalnych mieszczą się wydziały Państwowego Uniwersytetu Pedagogicznego im. Iwana Franki. Centralną ulicą miasta w okresie II Rzeczypospolitej była ul. Mickiewicza.

Po agresji ZSRR na Polskę 17 września 1939 okupowany przez Armię Czerwoną (do czerwca 1941) i anektowany przez ZSRR.

Po rozpoczęciu niemieckiej inwazji na ZSRR funkcjonariusze NKWD zamordowali w więzieniu przy ul. Stryjskiej co najmniej kilkaset osób (od 200 do 500–600). Pod zwałami trupów odnaleziono później jedynie kilku żywych więźniów[8]. Po rozpoczęciu niemieckiej okupacji w Drohobyczu i w pobliżu miasta odnajdywano kolejne, masowe groby ofiar NKWD[8][9]. Nie sposób jednak ustalić, czy spoczywały w nich ofiary masakry więziennej, czy też osoby zamordowane w latach 1939–1941[8]. Odkrycie ofiar NKWD wywołało trwający 4 dni pogrom Żydów, których oskarżono o sympatyzowanie z komunizmem. W trakcie pogromu zabito 47 osób[10]. W czasie II wojny światowej Niemcy utworzyli w Drohobyczu getto i wymordowali większość żydowskich mieszkańców miasta. Jedną z ofiar był Bruno Schulz.

Od czerwca 1941 do 1944 Drohobycz znajdował się pod okupacją III Rzeszy (od 1 sierpnia 1941 w Generalnym Gubernatorstwie).

Podczas okupacji hitlerowskiej, 1 października 1942 roku Niemcy utworzyli getto dla żydowskich mieszkańców. Przebywało w nim około 10000. 6 czerwca 1943 roku Niemcy ostatecznie zlikwidowali getto. Żydów wywieziono do obozu zagłady w Bełżcu, zabito wielu na miejscu[11].

6 sierpnia 1944 miasto zostało ponownie zajęte przez Armię Czerwoną[12].

W latach 1941–1946 nacjonaliści ukraińscy z OUN-UPA zamordowali w Drohobyczu lub poza jego terenem 57 Polaków. 12 stycznia 1945 NKWD aresztowało kilkuset Polaków i zesłało do łagrów lub kopalń węgla w głębi ZSRR. Wielu z nich tam zginęło[13].

Po konferencji jałtańskiej (4–11 lutego 1945) Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej, wyłoniony w konsekwencji jej ustaleń, podpisał 16 sierpnia 1945 umowę z ZSRR, uznając nieco zmodyfikowaną linię Curzona za wschodnią granicę Polski, na podstawie porozumienia o granicy, zawartego pomiędzy PKWN i rządem ZSRR 27 lipca 1944. W konsekwencji umowy Drohobycz znalazł się w granicach ZSRR, na terytorium Ukraińskiej SRR, a jego polską ludność wysiedlono, głównie na Ziemie Zachodnie. Według spisu powszechnego z 1959 w mieście mieszkało 48 145 ludzi, w tym 70,1% Ukraińców, 22,6% Rosjan, 2,9% Polaków i 2,4% Żydów.

Od 1991 w granicach niepodległej Ukrainy.

W mieście stoi wybudowany w 2001 z inicjatywy władz samorządowych pomnik Stepana Bandery[14].

Przynależność państwowa i administracyjna edytuj

Zabytki edytuj

 
kościół pw. Wniebowzięcia Najświętszej Panny Marii, Krzyża Świętego i św. Bartłomieja
Synagogi, kościoły, cerkwie
 
Wielka Synagoga
 
Wielka Synagoga
 
Synagoga z XIX w.
 
Kościół pw. św. Michała, obecnie cerkiew pw. Trójcy Przenajświętszej
 
Kościół pw. św. Apostołów Piotra i Pawła
 
Dzwonnica kościelna
 
Cerkiew pw. św. Jura
 
Cerkiew pw. św. Jura, fragment
 
Cerkiew Podwyższenia Krzyża Świętego
 
Cerkiew Podwyższenia Krzyża Świętego
Dom Brunona Schulza
 
Dom Brunona Schulza
 
Tablica na ścianie domu Brunona Schulza
  • kościół pw. Wniebowzięcia Najświętszej Panny Marii, Krzyża Świętego i św. Bartłomieja z lat 1392–1445:
    • renesansowy nagrobek Katarzyny Ramułtowej z 1572 r.
    • freski z XVIII wieku
    • dzwonnica kościelna z 1551 r. o charakterze obronnym
    • obronny mur cmentarny
  • dawny kościół karmelicki pw. św. Michała, obecnie cerkiew greckokatolicka Trójcy Przenajświętszej z 1690 r.
    • budynki klasztorne, pokarmelickie, obecnie biura
  • kościół pw. śś. Apostołów Piotra i Pawła, z 1828 r.
  • Wielka Synagoga zbudowana w latach 1842–1865
  • Synagoga przy ul. Mazepy 11 z końca XIX w.
  • ratusz z 20-lecia, prawdopodobnie z reliktami z XVIII w.
  • cerkiew pw. św. Jura, ul. Sołonyj Stawok 23a z przełomu XV i XVI wieku, w 2013 wpisana na listę UNESCO
  • cerkiew drewniana Podwyższenia Krzyża, ul. Zwaryćka 7, z XVI wieku, z freskami z XVIII wieku
  • dzielnica willowa przy ul. Franki i Szewczenki
  • dom Brunona Schulza
  • warzelnia soli
  • katolicka kaplica „kolejowa” przy dworcu głównym
  • rezydencja polskiego burmistrza i prezydenta miasta Drohobycz Rajmunda Jarosza
  • „willa Bianki” – willa lekarza Zeemana przy przedwojennej ulicy Mickiewicza. Obecnie mieści się w niej Pałac Sztuki z niezwróconymi Polsce obrazami malarzy europejskich z XVIII – XX wieku, obrazami hrabiów Lanckorońskich oraz zachowanymi freskami Schulza. Budynek w przeszłości był m.in. siedzibą drohobyckiego „Sokoła” oraz towarzystwa strzelców-legionistów. Obecnie siedziba Muzeum Ziemi Drohobyckiej
  • pałac Gartenbergów
  • dom adwokata Herszderfera przy dawnej ulicy Sienkiewicza, z ogrodem, w którym zachowały się egzotyczne rośliny, jak magnolia chińska i drzewo octowe
  • willa polskiego burmistrza Jana Niewiadomskiego, będąca przykładem wiedeńskiej secesji
  • pomnik Adama Mickiewicza z 1894 roku, ufundowany przez społeczność miasta z okazji 100. rocznicy insurekcji kościuszkowskiej
  • cmentarz katolicki z zabytkowymi nagrobkami, do którego prowadzi brama zwieńczona herbem Galicji. Na cmentarzu spoczywają m.in. znani Polacy związani z Drohobyczem: burmistrzowie miasta Rajmund Jarosz i Jan Niewiadomski, lekarz Bronisław Kozłowski, Eugeniusz Kozłowski (założyciel w latach 90. towarzystwa skupiającego Polaków z Drohobycza i Truskawca). Znajduje tam także grób-pomnik powstańców styczniowych.

Gospodarka edytuj

W mieście rozwinął się przemysł rafineryjny, maszynowy, metalowy, drzewny oraz spożywczy[16].

Sport edytuj

Przed II wojną światową działał w mieście polski klub sportowy Junak Drohobycz. W 1939 walczył w barażach o I ligę, które zostały zawieszone z powodu wybuchu wojny. W 2008 Junak Drohobycz został przez Polaków z Kresów reaktywowany i wznowił działalność.

Mniejszość polska edytuj

W Drohobyczu działa oddział Towarzystwa Kultury Polskiej Ziemi Lwowskiej[17]. Miejscowi Polacy skupieni są wokół kościoła rzymskokatolickiego pw. św. Bartłomieja, który jest lokalnym centrum polskiego życia kulturalnego i religijnego[18]. W kościele parafialnym codziennie odbywają się msze święte w języku polskim[19]. Według ukraińskiego powszechnego spisu ludności z 2001, w Drohobyczu mieszkało 454 Polaków, z czego 156 osób uznało język polski za ojczysty[20]. W Drohobyczu swoją siedzibę ma Zjednoczenie Nauczycieli Polskich na Ukrainie[21]. Jego założycielem jest Adam Chłopek[22]. W Drohobyczu funkcjonuje także Ogólnoukraińskie Koordynacyjno – Metodyczne Centrum Nauczania Języka i Kultury Polskiej przy Zjednoczeniu Nauczycieli Polskich na Ukrainie[23]. W mieście działa też Polska Sobotnia Szkoła[24], w której uczniowie uczęszczają na lekcje języka polskiego i kultury polskiej. Jej założycielem jest również Adam Chłopek[25].

Osoby związane z Drohobyczem edytuj

Z tym tematem związana jest kategoria: Ludzie związani z Drohobyczem.
Honorowi obywatele

Drohobycz w literaturze edytuj

Miasta partnerskie edytuj

Zobacz też edytuj

Przypisy edytuj

  1. Чисельність наявного населення України на 1 січня 2019 року. Державна служба статистики України. Київ, 2019. стор.49.
  2. Zenon Guldon, Jacek Wijaczka, Skupiska i gminy żydowskie w Polsce do końca XVI wieku, w: Czasy Nowożytne, 21, 2008, s. 167.
  3. Maurycy Horn, Najstarszy rejestr osiedli żydowskich w Polsce w 1507 r., w: Biuletyn Żydowskiego Instytutu Historycznego 1974, nr 3 (91), s. 14.
  4. Atlas historyczny Rzeczypospolitej Polskiej wydany z zasiłkiem Akademii Umiejętności w Krakowie, [T. 1], Epoka przełomu z wieku XVI-ego na XVII-sty. Dział II-gi. „Ziemie Ruskie” Rzeczypospolitej, Dział opracowany przez Aleksandra Jabłonowskiego [...], k. 3.
  5. Lustracja województwa ruskiego 1661-1665. Cz. 1, Ziemia Przemyska i Sanocka, wydali Kazimierz Arłamowski i Wanda Kaput, Wrocław-Warszawa-Kraków 1970, s. 140.
  6. Ignacy Schiper, Dzieje handlu żydowskiego na ziemiach polskich, Warszawa 1937, s. 27.
  7. Tekst deklaracji opublikowany w: Dz.U. z 1923 r. nr 49, poz. 333.
  8. a b c Zbrodnicza ewakuacja więzień i aresztów NKWD na Kresach Wschodnich II Rzeczypospolitej w czerwcu – lipcu 1941 roku. Materiały z sesji naukowej w 55. rocznicę ewakuacji więźniów NKWD w głąb ZSRR, Łódź 10 czerwca 1996 r., Warszawa: GKBZPNP-IPN, 1997, s. 125–126, ISBN 83-903356-6-2.
  9. Bogdan Musiał: Rozstrzelać elementy kontrrewolucyjne. Brutalizacja wojny niemiecko-sowieckiej latem 1941 roku. Warszawa: Stowarzyszenie Kulturalne Fronda, 2001, s. 115. ISBN 83-88747-40-1.
  10. Холокост на территории СССР: Энциклопедия, Red. I.A. Altman, Moskwa 2009, ISBN 978-5-8243-1296-6, s. 280.
  11. Geoffrey P. Megargee (red.), Encyclopedia of camps and ghettos, 1933-1945, t. II, part A, s. 775.
  12. ВОВ-60 – Сводки. [dostęp 2012-04-15]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-04-15)].
  13. Szczepan Siekierka, Henryk Komański, Krzysztof Bulzacki, Ludobójstwo dokonane przez nacjonalistów ukraińskich na Polakach w województwie lwowskim 1939–1947, Wrocław: Wydawnictwo Stowarzyszenie Upamiętnienia Ofiar Zbrodni Ukraińskich Nacjonalistów, 2006, s. 175, ISBN 83-85865-17-9, OCLC 77512897.
  14. Semper Fidelis, „Pismo Towarzystwa Miłośników Lwowa i Kresów Południowo-Wschodnich”, styczeń–luty 2006, s. 17.
  15. Dz.U. z 1920 r. nr 117, poz. 768 – Ustawa z dnia 3 grudnia 1920 r. o tymczasowej organizacji władz administracyjnych II instancji (województw) na obszarze b. Królestwa Galicji i Lodomerji z W. Ks. Krakowskiem oraz na wchodzących w skład Rzeczypospolitej Polskiej obszarach Spisza i Orawy.
  16. Drohobycz, [w:] Encyklopedia PWN [online] [dostęp 2021-10-14].
  17. Towarzystwo Kultury Polskiej Ziemi Lwowskiej.
  18. Telewizja Polska S.A, Polacy z Drohobycza chcą ratować kościół św. Bartłomieja, rzeszow.tvp.pl [dostęp 2020-09-10] (pol.).
  19. Drohobycz, www.rkc.lviv.ua [dostęp 2020-09-15].
  20. Region: DROHOBYCH (miskrada), Nationality: Poles, Indicated as a native language: Whole population i native language, [w:] Databank – National composition of the population, language attributes, citizenship – Nationality and language attributes according (2001(05.12)) – Distribution of the population by nationality and native language (2,3) – 19A050501_021_046. Distribution of the population by nationality and native language, Lvivska oblast (2) (2001(05.12)), database.ukrcensus.gov.ua, 2001 [dostęp 2021-11-07] (ang. • ukr. • ros.).
  21. Zjednoczenie Nauczycieli Polskich na Ukrainie – witamy! – Platforma Dobrych Praktyk [dostęp 2023-04-04] (pol.).
  22. O nas – Platforma Dobrych Praktyk [dostęp 2023-04-04] (pol.).
  23. Centrum Metodyczne Nauczania Języka i Kultury Polskiej w Drohobyczu, www.facebook.com [dostęp 2023-04-04] (pol.).
  24. Polska sobotnia szkoła imienia św. Królowej Jadwigi – Drohobycz, Ukraina, www.polonia.org [dostęp 2023-04-04] (pol.).
  25. Polska Sobotnia Szkoła, www.facebook.com [dostęp 2023-04-04] (pol.).
  26. Szematyzm na rok 1895. Lwów: 1895, s. 3.
  27. Kronika. „Nowa Reforma”, s. 2, nr 252 z 5 listopada 1897. 
  28. Gen. Karaszewicz-Tokarzewski obywatelem honorowym Drohobycza. „Gazeta Lwowska”, s. 3, nr 265 z 22 listopada 1938. 
  29. Starostowie odznaczeni za popieranie przysposobienia wojskowego.
  30. Jerzy Wyrozumski: Sieradzki Józef (1900-1961). [W:] Polski Słownik Biograficzny. T. XXXVII. Kraków, 1996–1997, s. 247.
  31. Włodzimierz Bonusiak: Polityka ludnościowa i ekonomiczna ZSRR na okupowanych ziemiach polskich w latach 1939–1941 („Zachodnia Ukraina” i „Zachodnia Białoruś”). Rzeszów: Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2006, s. 127. ISBN 978-83-7338-249-7.

Bibliografia edytuj

  • Drohobycz nieznany, Nowy Kurier Galicyjski, 27 czerwca 2012 [dostęp 2021-11-07] (pol.).

Linki zewnętrzne edytuj