Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej

Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej (TRJN) – rząd Rzeczypospolitej Polskiej powołany w Warszawie przez prezydenta Krajowej Rady Narodowej Bolesława Bieruta 28 czerwca 1945 na podstawie porozumienia zawartego na konferencji w Moskwie odbytej w dniach 17–21 czerwca pomiędzy członkami KRN i Rządu Tymczasowego RP a częścią polityków ludowych skupioną wokół byłego premiera na uchodźstwie Stanisława Mikołajczyka i działacza SL „Roch” Władysława Kiernika, a także częścią polityków PPS (jak Zygmunt Żuławski), jak również przedstawicieli środowisk intelektualnych z kraju (jak profesorowie Stanisław Kutrzeba i Adam Krzyżanowski oraz doktor Henryk Kołodziejski). Rząd zgodnie z ustaleniami jałtańskimi powstał na bazie Rządu Tymczasowego RP, prezesem Rady Ministrów (premierem) rządu pozostał Edward Osóbka-Morawski. Zgodnie z ustaleniami konferencji w Moskwie po powstaniu TRJN na stanowiska wiceprezydentów KRN powołani zostali Wincenty Witos i Stanisław Grabski.

Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej
 Rzeczpospolita Polska
Premier

Edward Osóbka-Morawski

Partie

PPS, PPR, SL „Roch”/PSL, SL, SD, (SP)

Kadencja

od 28 czerwca 1945 / 5 lipca 1945[1]
do 6 lutego 1947

Poprzedni

Rząd Tymczasowy Rzeczypospolitej Polskiej,
rząd Tomasza Arciszewskiego

Następny

pierwszy rząd Józefa Cyrankiewicza

Manifestacja przed gmachem Dyrekcji PKP przy ul. Wileńskiej w Warszawie na cześć Tymczasowego Rządu Jedności Narodowej po powrocie jego członków z Moskwy, 27 czerwca 1945

Powołanie TRJN było realizacją postanowień jałtańskich przewidujących rekonstrukcję Rządu Tymczasowego RP na szerszej podstawie politycznej oraz spełnieniem poczynionych w maju i czerwcu 1945 uzgodnień dyplomacji ZSRR z dyplomacją USA i Wielkiej Brytanii[potrzebny przypis], zgodnie z którymi akceptujący porozumienia jałtańskie politycy emigracyjni i niereprezentowani dotąd w Rządzie Tymczasowym i KRN politycy krajowi popierający Stanisława Mikołajczyka mieli otrzymać 25% tek ministerialnych, odpowiednią liczbę wiceministrów oraz reprezentację w KRN, administracji państwowej – centralnej i terenowej, dyplomacji i w samorządzie terytorialnym zaś tak zrekonstruowany rząd Polski miał zostać uznany przez mocarstwa zachodnie. Rozwiązanie to i przyjęte proporcje były analogiczne do wcześniejszego porozumienia Josip Broz Tito-Ivan Šubašić, tzn. kompromisu sił proradzieckich i prozachodnich poprzez powołanie wspólnego rządu koalicyjnego w proporcji 75%:25% zawartego pod patronatem mocarstw w marcu 1945 w Jugosławii.

15 czerwca 1945 Rząd RP w Londynie wydał oświadczenie, które głosiło m.in., że w obliczu tych tragicznych realiów tworzenie legalnego i niezależnego rządu jedności narodowej, opartego na woli ludzi swobodnie wyrażonej, praktycznie jest niemożliwe jak długo Republika Polska jest okupowana przez sowiecką armię i sowiecką policję polityczną (NKWD) oraz jak długo Polska jest odcięta od swych Zachodnich Sprzymierzeńców i całego cywilizowanego świata[2].

29 czerwca 1945 Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej został uznany przez Szwecję i Francję, 5 lipca przez USA i Wielką Brytanię; uznawały go także inne państwa koalicji antyhitlerowskiej, m.in. Chiny, Włochy i Kanada, natomiast uznania odmówiły mu m.in. Watykan, Hiszpania, Irlandia, Portugalia, Kuba, Liban i Salwador. Ambasador w Wielkiej Brytanii Edward Raczyński protestował przeciwko uzurpacji TRJN, ciała służalczego narzuconego Polsce z zewnątrz, porównując jego umocowanie prawne do rządów niemieckich ustanowionych w niektórych państwach podbitych[3].

W obecnej sytuacji źródłem władzy rządu z p. Osóbką-Morawskim na czele jest decyzja powzięta nie przez naród polski, lecz przez trzy obce mocarstwa, z których jedno przy pomocy swej armii i policji włada de facto całą administracją Polski. Podstawę prawną takiego rządu można jedynie porównać z podstawą prawną tzw. rządów ustanawianych w krajach okupowanych przez Niemcy w czasie wojny.

Nota Ambasadora RP w Wielkiej Brytanii Edwarda Raczyńskiego protestująca przeciwko uznaniu przez rząd brytyjski TRJN[4]

Po powołaniu TRJN płk Jan Rzepecki rozwiązał 6 sierpnia 1945 Delegaturę Sił Zbrojnych na Kraj.

TRJN 16 października 1945 podpisał Kartę Narodów Zjednoczonych, przez co Polska stała się członkiem założycielem ONZ[5].

Delegacja TRJN uczestniczyła w lipcu 1945 w konferencji poczdamskiej. Administracja TRJN na mocy postanowień konferencji poczdamskiej przejęła od radzieckich komendantur wojskowych administrację pozostałej części Ziem Zachodnich i Północnych, m.in. Szczecin.

16 sierpnia 1945 zawarł umowę z ZSRR, uznając nieco zmodyfikowaną linię Curzona za wschodnią granicę Polski, w oparciu o porozumienie o granicy zawarte pomiędzy PKWN i rządem ZSRR 27 lipca 1944.

TRJN ustąpił 6 lutego 1947, po sfałszowanych wyborach do Sejmu Ustawodawczego i powołaniu przezeń nowego rządu.

Partie tworzące rząd edytuj

Rząd powstał w oparciu o działaczy PPR i partii wobec niej satelickich (odrodzona PPS, SL i prokomunistyczna frakcja SD), a także części polityków wywodzącej się z PPS-WRN, z SP oraz związanych z SL „Roch” (wkrótce przekształconego w PSL).

Ministrowie należeli do następujących partii:

  • PPR – 7 osób
  • PPS – 6 osób
  • SL – 3 osoby
  • SL „Roch”/PSL – 3 osoby
  • SD – 2 osoby
  • Stronnictwo Pracy – początkowo było reprezentowane w TRJN na szczeblu podsekretarzy stanu-wiceministrów, następnie otrzymało stanowisko kierownika resortu.

Rada Ministrów Edwarda Osóbki-Morawskiego (1945–1947) edytuj

Funkcja Imię i nazwisko Czas pełnienia funkcji
Od Do
Prezes Rady Ministrów Edward Osóbka-Morawski (PPS) 1945-06-28 28 czerwca 1945(dts)[6]
5
lipca
1945
1947-02-05 5 lutego 1947(dts)
I wiceprezes Rady Ministrów Władysław Gomułka (PPR) 1945-06-28 28 czerwca 1945(dts)[6] 1947-02-06 6 lutego 1947(dts)
Minister ziem odzyskanych 1945-11-27 27 listopada 1945(dts)[6][7] 1947-02-06 6 lutego 1947(dts)
II wiceprezes Rady Ministrów Stanisław Mikołajczyk (PSL) 1945-06-28 28 czerwca 1945(dts)[6] 1947-02-06 6 lutego 1947(dts)
Minister rolnictwa i reform rolnych 1945-06-28 28 czerwca 1945(dts)[6] 1947-02-06 6 lutego 1947(dts)
Minister skarbu Konstanty Dąbrowski (PPS) 1945-06-28 28 czerwca 1945(dts)[6] 1947-02-06 6 lutego 1947(dts)
Minister odbudowy Michał Kaczorowski (PPS) 1945-06-28 28 czerwca 1945(dts)[6] 1947-02-06 6 lutego 1947(dts)
Minister administracji publicznej Władysław Kiernik (PSL) 1945-06-28 28 czerwca 1945(dts)[6] 1947-02-06 6 lutego 1947(dts)
Minister kultury i sztuki Władysław Kowalski (SL) 1945-06-28 28 czerwca 1945(dts)[6] 1947-02-06 6 lutego 1947(dts)
Minister zdrowia Franciszek Litwin (SL) 1945-06-28 28 czerwca 1945(dts)[6] 1947-02-06 6 lutego 1947(dts)
Minister informacji i propagandy Stefan Matuszewski (PPS) 1945-06-28 28 czerwca 1945(dts)[6] 1946-09-06 6 września 1946(dts)[8]
Minister przemysłu Hilary Minc (PPR) 1945-06-28 28 czerwca 1945(dts)[6] 1947-02-06 6 lutego 1947(dts)
Minister komunikacji Jan Rabanowski (SD) 1945-06-28 28 czerwca 1945(dts)[6] 1947-02-06 6 lutego 1947(dts)
Minister bezpieczeństwa publicznego Stanisław Radkiewicz (PPR) 1945-06-28 28 czerwca 1945(dts)[6] 1947-02-06 6 lutego 1947(dts)
Minister spraw zagranicznych Wincenty Rzymowski (SD) 1945-06-28 28 czerwca 1945(dts)[6] 1947-02-06 6 lutego 1947(dts)
Minister pracy i opieki społecznej Jan Stańczyk (PPS) 1945-06-28 28 czerwca 1945(dts)[6] 1946-07-18 18 lipca 1946(dts)[6]
Minister aprowizacji i handlu Jerzy Sztachelski (PPR) 1945-06-28 28 czerwca 1945(dts)[6] 1947-02-06 6 lutego 1947(dts)
Minister sprawiedliwości Henryk Świątkowski (PPS) 1945-06-28 28 czerwca 1945(dts)[6] 1947-02-06 6 lutego 1947(dts)
Minister poczt i telegrafów Mieczysław Thugutt (PSL) 1945-06-28 28 czerwca 1945(dts)[6] 1946-03-01T00:00:00.001 1 marca 1946(dts)[6]
Minister lasów Stanisław Tkaczow (PPR) 1945-06-28 28 czerwca 1945(dts)[6] 1947-02-06 6 lutego 1947(dts)
Minister oświaty Czesław Wycech (PSL) 1945-06-28 28 czerwca 1945(dts)[6] 1947-02-06 6 lutego 1947(dts)
Minister obrony narodowej Michał Żymierski (PPR) 1945-06-28 28 czerwca 1945(dts)[6] 1947-02-06 6 lutego 1947(dts)
Minister żeglugi i handlu zagranicznego Stefan Jędrychowski (PPR) 1945-06-28 28 czerwca 1945(dts)[6][9] 1947-02-06 6 lutego 1947(dts)
Minister poczt i telegrafów Józef Putek (SL) 1946-03-01T00:00:00.001 1 marca 1946(dts)[6] 1947-02-06 6 lutego 1947(dts)
Minister pracy i opieki społecznej Adam Kuryłowicz (PPS) 1946-07-18 18 lipca 1946(dts)[8] 1947-02-06 6 lutego 1947(dts)
Minister bez teki Józef Cyrankiewicz (PPS) 1946-11-28 28 listopada 1946(dts)[8] 1947-02-06 6 lutego 1947(dts)

W dniu zaprzysiężenia 28 czerwca 1945 edytuj

Zmiany w składzie Rady Ministrów edytuj

Siedziby edytuj

  • 1945 – pierwsza siedziba w wyzwolonej Warszawie centralnych władz państwowych (Krajowej Rady Narodowej oraz Rządu Tymczasowego Rzeczypospolitej Polskiej, a następnie przekształconego w Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej, oraz szeregu ministerstw) mieściła się w budynku Dyrekcji Kolei Państwowych w Warszawie.

Przypisy edytuj

  1. 5 lipca 1945 Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej zyskał uznanie międzynarodowe.
  2. Aleksander Gella, Zagłada Drugiej Rzeczypospolitej 1945–1947, Warszawa 1998, s. 59–60.
  3. Paweł Wieczorkiewicz, Historia polityczna Polski 1935–1945, Warszawa 2005, s. 510.
  4. Aleksander Gella, Zagłada Drugiej Rzeczypospolitej 1945–1947, Warszawa 1998, s. 114.
  5. Karta Narodów Zjednoczonych, Statut Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości i Porozumienie ustanawiające Komisję Przygotowawczą Narodów Zjednoczonych (Dz.U. z 1947 r. nr 23, poz. 90), Oświadczenie Rządowe z 8 lipca 1946 r. w sprawie ratyfikacji przez Polskę Karty Narodów Zjednoczonych podpisanej w Waszyngtonie 16 października 1945 r. (Dz.U. z 1947 r. nr 23, poz. 91), Polska w gronie państw założycieli ONZ, Polska w ONZ.
  6. a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y z Tadeusz Mołdawa, Ludzie władzy, 1944–1991: władze państwowe i polityczne Polski według stanu na dzień 28 II 1991, PWN 1991, s. 95–96.
  7. Dz.U. z 1945 r. nr 51, poz. 295.
  8. a b c Tadeusz Mołdawa, Ludzie władzy, 1944–1991: władze państwowe i polityczne Polski według stanu na dzień 28 II 1991, PWN 1991, s. 96–97.
  9. Dz.U. z 1946 r. nr 2, poz. 13.

Bibliografia edytuj