Kup
Kup (dodatkowa nazwa w j. niem. Kupp) – wieś w Polsce położona w województwie opolskim, w powiecie opolskim, w gminie Dobrzeń Wielki. W latach 1945-54 siedziba gminy Kup.
| ||||
| ||||
| ||||
| Państwo |  Polska
| |||
| Województwo |  opolskie
| |||
| Powiat | opolski | |||
| Gmina | Dobrzeń Wielki | |||
| Liczba ludności (2006) | 1200 | |||
| Strefa numeracyjna | 77 | |||
| Kod pocztowy | 46-082 | |||
| Tablice rejestracyjne | OPO | |||
| SIMC | 0493480 | |||
Położenie na mapie gminy Dobrzeń Wielki   Kup | ||||
Położenie na mapie Polski  Kup | ||||
Położenie na mapie województwa opolskiego  Kup | ||||
Położenie na mapie powiatu opolskiego  Kup | ||||
 50°48′27″N 17°53′03″E/50,807500 17,884167
| ||||
Spis treści
NazwaEdytuj
Według niemieckiego nauczyciela Heinricha Adamy nazwa miejscowości pochodzi od staropolskiego słowa - "kupa" lub "kopa"[1] oznaczającego usypisko, nagromadzenie, stertę lub małą górę. Obecnie wieś Kup znajduje się na terenach nizinnych. Dawna "góra" została spożytkowana na cele hutnicze - produkcję szkła. W swoim dziele o nazwach miejscowych na Śląsku wydanym w 1888 roku we Wrocławiu jako starszą od niemieckiej wymienia on nazwę w formach "Kupy, Kupa" podając jej znaczenie "Haufenort" czyli po polsku " Miejscowość usypisk, kup"[1]. Niemcy zgermanizowali nazwę na Kupp[2] w wyniku czego utraciła ona swoje pierwotne znaczenie[1].
W okresie międzywojennym na mapach WIG pojawiła się polska nazwa Kupy[3].
HistoriaEdytuj
Początki osadnictwa na tych terenach datuje się około roku 1607, gdy niejaki Lorenz Slensagk z Chróścic wybudował w tym miejscu młyn.
Ośrodek administracyjny dla około trzydziestu kolonii rzemieślniczych oraz nowych osad zlokalizowanych na północ od Opola zaprojektowano tutaj w 1780. Było to drugie po Jedlicach (1775) założenie urbanistyczne oparte na rzucie koła autorstwa Johanna Martina Pohlmanna. Realizację zakończono w 1785. W centrum kolistego rzutu (na centralnym placu) usytuowano budynek urzędu podatkowego wraz z domami kancelisty i poborcy. Przebiegała tędy główna droga dzieląca plac centralny na połowy, a także wychodziły dwie promieniste aleje (jedna lokalna i jedna na Opole). Wylot na Pokój i Namysłów prowadził drogą główną. Jedna droga lokalna wybiegała też ku północnemu-wschodowi. Oprócz gmachu urzędu na centralnym placu uformowano zieleń podkreślającą reprezentacyjność gmachu urzędowego. Stały tu też piekarnia i remiza strażacka. Na obwodzie okręgu otaczającego plac pobudowano dwanaście budynków - osiem mieszkalnych (dla kolonistów), jak również kuźnię, browar, gospodę oraz dom wójta z aresztem[4].
Założenie o tak wysokich walorach urbanistycznych późnego baroku wyróżniało się znacząco wśród innych, skromnych kolonii fryderycjańskich. Było związane ze zmianami społecznymi drugiej połowy XVIII wieku - zamiast dworu (pałacu), centralne miejsce osady zajął obiekt administracji państwowej, co wyrażać miało podstawową ideę pruską tamtego czasu: sprawnie zarządzane państwo z odpowiednim systemem urzędniczym. Pohlmanna inspirowały podczas projektowania prawdopodobnie założenie w pobliskim Pokoju, a także Królewskie Saliny w Arc-et-Senans[4].
Gmach urzędu podatkowego był barokowym, murowanym, dwukondygnacyjnym budynkiem o wysokim dachu czterospadowym (łamanym). Na osi umieszczono silnie wysunięty ryzalit z wieżą o spiczastym hełmie. Bogata dekoracja obfitowała w korynckie pilastry, rozety i płyciny międzyokienne. Od 1842 funkcjonował tu sąd. W 1945 gmach uległ zniszczeniu. Domy kancelisty i poborcy były jednokondygnacyjne, murowane, przykryte czterospadowymi dachami. Domy mieszkalne przy drodze okólnej miały konstrukcję szkieletową i były jednokondygnacyjne. Posiadały dachy naczółkowe. Usytuowano je kalenicowo. Gospoda wyposażona była w podcień. Większość tej zabudowy przekształcono w XIX i XX wieku. Jeszcze w latach 60. XX wieku istniały dwa domy o cechach pierwotnej architektury. Obecnie z założenia Pohlmanna pozostał układ urbanistyczny: okrągły plac, droga okólna oraz układ działek. Budynek nr 7 może mieć zachowane niektóre cechy domu kolonisty. Pozostała zabudowa jest bezstylowa. Zmieniony nieco przebieg drogi wojewódzkiej nr 454 (Opole - Namysłów) zakłóca pierwotną kompozycję z XVIII wieku[4].
W czasie II wojny światowej miejsce mordów Armii Czerwonej. Żołnierze sowieccy zabili 60-70 mieszkańców oraz pensjonariuszy lokalnego domu starców, a także księdza, usiłującego obronić kobiety przed gwałtem[5][6].
KomunikacjaEdytuj
ZabytkiEdytuj
Według rejestru Narodowego Instytutu Dziedzictwa na listę zabytków wpisane są[7]:
- kościół par. pw. św. Jerzego, z 1897 r.
- kościół ewangelicki, obecnie kaplica rzym.-kat. pw. św. MB Nieustającej Pomocy, z 1894 r.
- cmentarz rzym.-kat., ul. Ligonia, z 1899 r.
- cmentarz ewangelicki, ul. Brynicka, z 1857 r.
PrzypisyEdytuj
- ↑ a b c Heinrich Adamy: Die Schlesischen Ortsnamen ihre entstechung und bedeutung. Breslau: Verlag von Priebotsch`s Buchhandlung, 1888, s. 81.
- ↑ Rozporządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 12 listopada 1946 r. o przywróceniu i ustaleniu urzędowych nazw miejscowości (M.P. z 1946 r. nr 142, poz. 262)
- ↑ Kreuzburg (Kluczborek)
- ↑ a b c Monika Ewa Adamska, Kolonizacja fryderycjańska na Śląsku/Schlesien 1741-1805, w: Architektura ryglowa - wspólne dziedzictwo. Kolonizacja fryderycjańska, materiały konferencyjne, Szczecin-Expo, Szczecin, 2015, s.51-53, ISBN 978-83-63868-42-0
- ↑ Czerwony świt 1945 r. Walki sowiecko-niemieckie na Śląsku Opolskim* i ich ofiary, www.ngopole.pl [dostęp 2017-11-24] (pol.).
- ↑ Mark Sołonin: Nic dobrego na wojnie. Poznań: Rebis, 2011, s. 243. ISBN 978-83-7510-714-2.
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych woj. opolskiego. Narodowy Instytut Dziedzictwa. s. 93. [dostęp 2.1.2013].
_KREUZBURG_(Kluczborek)_300dpi.jpg){kind=link}