List do Efezjan [Ef] – księga w Nowym Testamencie, której autorstwo i adresat są dyskutowane do dziś. Składa się z dwóch części: w pierwszej autor porusza kwestię objawienia i realizacji Bożego planu (Efezjan 1:3 – 3:21), druga zawiera wezwanie do godnego postępowania (Efezjan 4:1 – 6:20).

Autorstwo edytuj

Do XVIII wieku za autora listu uznawano apostoła Pawła. Po raz pierwszy podał to w wątpliwość Edward Evanson w 1792 roku[1]. Wśród współczesnych uczonych panują sprzeczne opinie na temat autorstwa listu. Jedni bronią autorstwa Pawła, inni uznają ten list za deuteropauliński.

Poniższa tabela przedstawia, jak na przestrzeni wieków uczeni wyrażali swe poglądy na temat autorstwa listu. Liczby obrazują poszczególnych uczonych. Tabela skupia się na ostatnich dwóch wiekach, ponieważ do 1792 roku, niemalże wszyscy uczeni opowiadali się za autorstwem Pawła. Nie uwzględnia również uczonych Kościoła Wschodniego, którzy jednomyślnie optowali za autorstwem Pawła[2].

LATA ZA AUTORSTWEM PAWŁA ZMIANA STANOWISKA PRZECIW AUTORSTWU PAWŁA
1519–1800 4 0 1
1801–1825 1 0 1
1826–1850 4 1 3
1851–1860 5 0 0
1861–1870 3 0 5
1871–1880 0 0 4
1881–1890 7 0 2
1891–1900 11 1 2
1901–1910 14 0 5
1911–1920 8 0 6
1921–1930 7 0 4
1931–1940 8 2 7
1941–1950 9 0 5
1951–1960 20 3 9
1961–1970 19 3 13
1971–1980 15 1 19
1981–1990 8 3 15
1991–2001 20 0 20
SUMA 163 14 121

Za Pawłem edytuj

Dowody przemawiające za autorstwem Pawła są następujące:

  • Dowody wewnątrztekstowe przemawiają za autorstwem Pawła. Autor listu nazywa siebie „Pawłem” (Ef 1,1; 3,1) i często mówi w pierwszej osobie (Ef 1,16; 3,14; 4,1; 6,19-20)[17]. Podobny schemat zaobserwowano w innych listach, których autorstwo Pawła nie podlega dyskusji (por. 2 Kor 1,1; Gal 1,1; Kol 1,1; 2 Kor 10,1; Gal 5:2; Kol 1,23; 1 Tes 2,18)[18].
  • Budowa listu jest podobna do innych listów przypisywanych Pawłowi. Wyróżnić w nich można wstępne pozdrowienia, błogosławieństwa, część dogmatyczną, część parenetyczną, epilog. Słownictwo listu jest podobne do znajdującego się w listach o niekwestionowanym autorstwie[18].
  • W liście konsekwentnie przedstawiono główne idee teologii Pawła. Wracają takie tematy jak: łaskawa suwerenność Boga (Ef 1,3.9.11.12; 2,4–7); odkupienie dzięki śmierci Chrystusa na krzyżu (Ef 1,7; 2,13–18); zmartwychwstanie i wywyższenie Chrystusa (1,20–22); działanie Ducha Świętego (Ef 2,18.22; 3,5.16; 4,1–4.30; 5,18; 6,18)[18].

Przeciw Pawłowi edytuj

Dowody przemawiające przeciwko autorstwu Pawła są następujące:

  • Zależność Listu do Efezjan od innych listów Pawła, szczególnie od Listu do Kolosan, wskazuje, że jego autorem nie był Paweł, ale ktoś, kto czerpał inspirację z jego listów.
Poniższa tabela ukazuje wyraźne podobieństwa między obydwoma listami. Niektórzy zwracają uwagę, że autor Listu do Efezjan korzysta z Kolosan jako źródła kompozycji, ale w sposób swobodny, wprowadzając własne idee niezależne od głównego przesłania Listu do Kolosan[19].
TEMAT EFEZJAN KOLOSAN
Pozdrowienia 1,1-2 1,1-2
Święci i nieskalani w oczach Boga 1,4; 5,27 1,22
Odkupienie przez krew Chrystusa 1,7 1,14, 20
Bóg napełnia swoich czcicieli mądrością, głębszym poznaniem oraz zrozumieniem. 1,8, 17 1,9-10
Poznanie Bożej woli 1,9 1,9
Wszystko zostało stworzone poprzez Chrystusa 1,10 1,16
Paweł słyszał o wierze swoich czytelników 1,15-16 1,3-4
Paweł modli się za odbiorców listu 1,16 1,9
Nadzieja wierzących 1,18 1,5, 27
Dziedzictwo dla świętych 1,18 3,24
Umacnianie się w Bogu 1,19; 3,16; 6,10 1,11
Wysoka pozycja Chrystusa 1,21 1,13, 16; 2,10, 15
Chrystus głową dla Kościoła 1,22; 4,15-16 1,18, 24
Chrystus – Pełnią Boga 1,23; 3,19 1,19; 2,9
Chrystus napełnia wszystko 1,23 3,11
Ludzie poza Chrystusem są martwi w grzechu 2,13 2,13; 3,7
Bóg ożywia w Chrystusie i jego zmartwychwstaniu 2,5, 6 2,12-13
Pojednanie dzięki krwi Chrystusa 2,13 1,20
Pokój wśród chrześcijan 2,14-15 3,15
Chrystus wypełnił Prawo 2,14-15 2,14
Wzrastanie w Chrystusie 2,20-22 2,7
Powierzono Pawłowi tajemnicę 3,2-4 1,25-27; 2,2
W Pawle działa moc otrzymana jako dar łaski Boga 3,7, 20 1,29
Tajemnica Boża ukrywana od wieków 3,9 1,26
Zakorzenieni w Chrystusie 3,17 2,7
Cnoty chrześcijańskie 4,20, 31; 5,1 3,12-14
Zachęta do utrzymywania jedności 4,3 3,14
Stawać się dorosłym/zupełnym w Chrystusie 4,13 1,28
Dochodzenie miary wielkości według Pełni Chrystusa 4,13 2,10
Wzrastanie w Chrystusie 4,16 2,19
Dawniej jako obcy dla Boga 4,18 1,21
Nieczystość i rozpusta wśród niewierzących 4,19 3,5
Przyodzianie się w nowego człowieka 4,22-24 3,9-10
Odrzucenie kłamstwa i mówienie prawdy 4,25 3,9
Szkodliwa mowa 4,29; 5,4 3,8
Budująca mowa 4,29 4,6
Odrzucenie gniewu, zła i obelżywej mowy 4,30 3,8
Wybaczać 4,31 3,13
Nie dajcie się oszukać! 5,6 2,4, 8
Nadchodzi gniew Boży 5,6 3,6
Postępować, aby podobać się Panu 5,10 3,20
Postępować mądrze i wykorzystywać nadarzającą się okazję 5,15 4,5
Śpiewać psalmy, pieśni duchowe i pochwalne 5,19 3,16
Składać podziękowania Bogu naszemu i Ojcu 5,20 3,17
Wskazówki dla żon 5,22 3,18
Wskazówki dla mężów 5,25 3,19
Wskazówki dla dzieci 6,1 3,20
Wskazówki dla ojców (rodziców) 6,4 3,21
Wskazówki dla niewolników 6,5-8 3,22-25
Wskazówki dla panów 6,9-10 4,1
Modlić się i czuwać 6,18 4,2
Modlitwa w intencji Pawła 6,19-20 4,3-4
Tychik, współpracownik Pawła 6,21-22 4,7-8
Końcowe błogosławieństwo 6,24 4,18
  • Liczba występujących w liście hapaks legomenon, która jest o wiele większa, niż w listach, których autorstwo pawłowe nie jest podważane. Są to następujące słowa: ἄθεος (2,12); αἰσχρότης (5,4); αἰχμαλωτεύω (4,8); ἀνανεόω (4,23); ἄνοιξις (6,19); ἀπαλγέω (4,19); ἄσοφος (5,15); βέλος (6,16); ἐκτρέφω (5,29; 6,4); ἐλαχιστοτέρῳ (3,8) stopień wyższy od ἐλάχιστος; ἑνότης (4,3, 13); ἐξισχύω (3,18); ἐπιδύω (4,26); ἐπιφαύσκω (5,14); ἑτοιμασία (6,15); εὔνοια (6,7); εὐτραπελία (5,4); θυρεός (6,16); καταρτισμός (4,12); κατώτερος (4,9); κληρόω (1,11); κλυδωνίζομαι (4,14); κοσμοκράτωρ (6,12); κρυφῇ (5,12); κυβεία (4,14); μακροχρόνιος (6,3); μέγεθος (1,19); μεθοδεία (4,14; 6,11); μεσότοιχον (2,14); μωρολογία (5,4); πάλη (6,12); παροργισμός (4,26); πολυποίκιλος (3,10); προελπίζω (1,12); προσκαρτέρησις (6,18); ῥυτίς (5,27); συμμέτοχος (3,6; 5,7); συμπολίτης (2,19); συναρμολογέω (2,21; 4,16); συνοικοδομέω (2,22); σύσσωμος (3,6)[20]. Niektórzy uznają styl listu za zawiły i skomplikowany, jak na Pawła (np. zdania złożone z 1,15-23 oraz 4,11-16)[18].
  • Różnice doktrynalne między Listem do Efezjan a pozostałymi pismami Pawła. Na przykład w Liście do Efezjan Kościół traktowany jest jako zjawisko uniwersalne zbudowane na fundamencie apostołów i proroków, natomiast w pozostałych listach – jako wspólnota lokalna, której jedynym fundamentem jest Chrystus (por. Ef 1:21–23; 2:20 z 1 Kor. 1:2; 3:11). Nie ma też w Liście do Efezjan żadnych wzmianek o oczekiwaniu paruzji[21].

Adresat edytuj

Problemem w ustaleniu adresatów listu może być brak w najstarszych i najlepszych rękopisach frazy „w Efezie” w 1:1[a]. Niektórzy badacze popierają pogląd Marcjona, który uważał, że list ten został napisany do Kościoła w Laodycei. Jeszcze inni brak wspomnianej frazy tłumaczą okólnikowym charakterem listu, który adresowano do kilku Kościołów[22].

Data powstania i cel edytuj

Badacze uznający autorstwo Pawła podają jako datę powstania listu rok 62 n.e., podczas pobytu Pawła w więzieniu w Rzymie[23]. Ci, którzy obstają za autorstwem deuteropaulińskim, wskazują na koniec I wieku n.e. (80–100 n.e.)[24].

List przypomina czytelnikom o wywyższeniu Chrystusa, o roli Kościoła jako „ciała Chrystusa” oraz o pojednaniu Żydów i pogan w Kościele pod przewodnictwem Chrystusa. Podano w nim też praktyczne wskazówki, pomagające utrzymać jedność w Kościele. Niektórzy członkowie Kościoła mogli zmagać się z poprzednim stylem życia, osadzonym w praktykach okultystycznych, mogło też dochodzić do tarć na tle różnic narodowościowych[25].

Teologia edytuj

Pierwsze trzy rozdziały listu rozwijają myśl o jedności w Chrystusie. Zgodnie z Bożym planem zbawienia[26], pragnie on „wszystko na nowo zjednoczyć w Chrystusie jako Głowie: to, co w niebiosach, i to, co na ziemi” (Efezjan 1:10)[27]. Chrystus został ustanowiony „Głową dla Kościoła, który jest Jego Ciałem, Pełnią Tego, który napełnia wszystko wszelkimi sposobami” (Efezjan 1:22–23).

W kolejnych trzech rozdziałach scharakteryzowano rolę Kościoła w Bożym planie zbawienia. Kościół nie jest jedynie lokalnym punktem, ma charakter uniwersalny (Efezjan 1:22; 3:10, 21; 5:23–25, 27, 29, 32). Przyrównano go do „Ciała Chrystusowego”, które rozwija się „aż do jedności wiary i pełnego poznania Syna Bożego”, dzięki osobom, którym zostały udzielone dary charyzmatyczne (Efezjan 4:11–14). W innym miejscu określono go „mieszkaniem Boga” (Efezjan 2:22), a stosunki na linii Chrystus – Kościół opisano za pomocą metafory relacji między małżonkami (Efezjan 5:25–32). Każdy członek Kościoła bierze udział w jego rozwoju i od każdego wymaga się zerwania z poprzednim stylem życia, i odpowiedniego postępowania ze współwyznawcami oraz z członkami swych rodzin (Efezjan 4:22 – 6:9)[28].

Kompozycja listu edytuj

Kompozycja listu przedstawia się następująco[29]:

  • I. Wstęp (1:1–23)
    • A) Pozdrowienia (1:1–2)
    • B) Błogosławieństwo (1:3–14)
    • C) Dziękczynienie (1:15–23)
  • II. Korpus listu (2:1 – 6:20)
    • A) Oświadczenie o tajemnicy Chrystusa (2:1 – 3:21)
      • 1. Zmartwychwstanie i pojednanie (2:1–22)
      • 2. Paweł jako sługa dzięki łasce Boga (3:1–13)
      • 3. Modlitwa i doksologia (3:14–21)
    • B) Wezwanie do prowadzenia chrześcijańskiego życia (4:1 – 6:20)
      • 1. Podstawowe sugestie (4:1–24)
        • a) Utrzymanie jedności Ducha (4:1–16)
        • b) Zdjęcie starej natury (4:17–22)
        • c) Założenie nowej natury (4:23–24)
      • 2. Szczegółowe sugestie (4:25 – 6:9)
        • a) Różne tematy (4:25 – 5:20)
        • b) Życie w gospodarstwie domowym (5:21 – 6:9)
      • 3. Końcowe napomnienia (6:10–20)
        • a) Nałożyć całą zbroję Bożą (6:10–17)
        • b) Modlić się w duchu (6:18–20)
  • III. Zakończenie listu
    • A) Rekomendacje dla Tychika (6:21–22)
    • B) Błogosławieństwo (6:23–24)

Zobacz też edytuj

Uwagi edytuj

  1. Wariantu „w Efezie” (ἐν Ἐφέσῳ) nie zawierają:  , א*, B*, 424c, 1739.

Przypisy edytuj

  1. A. Jankowski: Listy więzienne św. Pawła. Wstęp, przekład, komentarz, Poznań 1962, „Pismo Święte Nowego Testamentu” t. 8, s. 347, przypis 26.
  2. H. W. Hoehner: Ephesians: An Exegetical Commentary. Baker Academic, 2002, s. 20.
  3. List do Kościoła w Koryncie XLVI, 6 [w:] Pierwsi świadkowie. Pisma Ojców Apostolskich, przekład A. Świderkówna, Kraków 2010, s. 72.
  4. Didache IV, 9-11 [w:] Pierwsi świadkowie. Pisma Ojców Apostolskich, przekład A. Świderkówna, Kraków 2010, s. 35.
  5. Ignacy do Kościoła w Efezie I, 1; IX, 1; XII, 2 [w:] Pierwsi świadkowie. Pisma Ojców Apostolskich, przekład A. Świderkówna, Kraków 2010, s. 113, 115, 116; Ignacy do Polikarpa V, 1; VI, 2 [w:] Pierwsi świadkowie. Pisma Ojców Apostolskich, przekład A. Świderkówna, Kraków 2010, s. 141-142.
  6. I, 3; II, 1; X, 2; XII, 1, 3 [w:] Pierwsi świadkowie. Pisma Ojców Apostolskich, przekład A. Świderkówna, Kraków 2010, s. 156, 160-161.
  7. Dialog z Żydem Tryfonem39, 120.
  8. W dziele Przeciw herezjom poprzedza cytaty z Listu do Efezjan zwrotami: „podobnie Apostoł Paweł”(IV, 32, 1), „jak mówi Apostoł do Efezjan” (V, 14, 3), „Jak mówi błogosławiony Apostoł w Liście do Efezjan” (V, 2, 3) [Cytaty za: A. Jankowski: Listy więzienne św. Pawła. Wstęp, przekład, komentarz, Poznań 1962, „Pismo Święte Nowego Testamentu” t. 8, s. 346 oraz Eucharystia zwiastuje zmartwychwstanie ciała [w:] Św. Ireneusz z Lyonu, Chwałą Boga żyjący człowiek, wybór i komentarz J. Comby, D. Singles; tłumaczenie W. Myszor, Kraków 1999].
  9. 19, 3; 48, 2; 85, 3 [w:] Klemens Aleksandryjski, Wypisy z Theodota, tłumaczenie, wstęp i przypisy P. Siejkowski, Kraków 2001, s. 39, 58, 74.
  10. Hipolit Rzymski, Confutatio [w:] J. P. Minge Patrologia Graeca 16, 3, 3315.
  11. Epifaniusz z Salaminy, Panarion [w:] J. P. Minge Patrologia Graeca 41, 565.
  12. Hipolit Rzymski, Confutatio [w:] J. P. Minge Patrologia Graeca 16, 3, 3246.
  13. W Stromata, IV, 8, 64: „Dlatego w Liście do Efezjan Apostoł pisze” (Kobierce zapisków filozoficznych dotyczących prawdziwej wiedzy, przekład, wstęp, komentarz, indeksy J. Niemirska-Pliszczyńska, Warszawa 1994, tom 1, s. 332, 333), oraz w dziele Paedagogus, I, 5, 18 (po polsku brak).
  14. E. Dąbrowski, Prolegomena do Nowego Testamentu, Poznań 1960, s. 57.
  15. Przeciw Marcjonowi, przekład zbiorowy S. Kalinkowski - W. Myszor - K. Obrycki - S. Ryznar - E. Stanula, wstęp i opracowanie W. Myszor, Warszawa 1993, s.
  16. Historia kościelna, O męczennikach palestyńskich, z greckiego tłumaczył oraz wstępem i objaśnieniami opatrzył A. Lisiecki, Poznań 1924, III, 35, s. 93.
  17. a b C. E. Arnold: Ephesians, Letters to The [w:] Dictionary of Paul and His Letters pod red. G. F. Hawthorne, R. P. Martin, InterVarsity Press 1998, CD–ROM.
  18. a b c d A. Skevington Wood, Ephesian [w:] Expositor's Bible Commentary pod red. F. E. Gaebelein, Zondervan 1976–1992, CD–ROM.
  19. P. J. Kobelski: List do Efezjan [w:] „Katolicki komentarz biblijny” pod red. R. E. Brown, J. A. Fitzmyer, R. E. Murphy, Warszawa 2004, s. 1389.
  20. Spis podano za: A. Jankowski: Listy więzienne św. Pawła. Wstęp, przekład, komentarz, Poznań 1962, „Pismo Święte Nowego Testamentu” t. 8, s. 349. Singla wersetowe podano za stroną http://www.teknia.com/greek-dictionary
  21. P. J. Kobelski: List do Efezjan [w:] „Katolicki komentarz biblijny” pod red. R. E. Brown, J. A. Fitzmyer, R. E. Murphy, Warszawa 2004, ss. 1383–1389.
  22. Przegląd stanowisk badawczych na ten temat – zob. A. Jankowski, op., cit., ss. 335–342.
  23. V. P. Furnish: Ephesians, Epistle to The [w:] „The Anchor Bible Dictionary”, pod red. D. N. Freedman, New York 1997, CD–ROM.
  24. P. J. Kobelski: List do Efezjan, op., cit., s. 1390.
  25. C. S. Keener: Komentarz historyczno–kulturowy do Nowego Testamentu, Warszawa 2000, s. 416.
  26. Zob. Religia. Encyklopedia PWN, T. 9.
  27. Ten i następne cytaty za: Biblia Tysiąclecia, wydanie V.
  28. C. E. Arnold: Ephesians, Letters to The [w:] „Dictionary of Paul and His Letters” pod red. G. F. Hawthorne, R. P. Martin, InterVarsity Press 1998, CD–ROM.
  29. Podano według: V. P. Furnish, Ephesians, Epistle to The, op., cit.

Linki zewnętrzne edytuj