Lizjasz (regent)

Dowódca i regent seleukidzki

Lizjasz (gr. Λυσίας; Lysias, zm. 162 p.n.e.) – był dowódcą i zarządcą Syrii na służbie Seleukidów w II w. p.n.e. Sprawował regencję w imieniu Antiocha V, syna Antiocha IV.

Tetradrachma Antiocha V z monogramem Lizjasza (ΛΥ) po lewej na obu stronach monety.

Opiekun i regent Antiocha V

edytuj

Około 166 p.n.e. Antioch IV Epifanes powierzył Lizjaszowi jako zaufanemu dostojnikowi zarządzanie Celesyrią oraz opiekę nad jego synem[1], podczas gdy sam Antioch wyruszył osobiście do Persji, by zebrać podatki, które napływały w niezadowalającej wysokości oraz przeciwko Partom[2][3][4][5].

Według Józefa Flawiusza[6] instrukcje dla Lizjasza nakazywały podbicie Judei, obrócenie w niewolę jej mieszkańców, całkowite zniszczenie Jerozolimy i wytracenie całego narodu. Stosownie do tego celu Lizjasz przeciwko Judzie Machabeuszowi uzbroił wielkie siły pod dowództwem Ptolemeusza syna Dorymenesa, Nikanora i Gorgiasza. Juda pobił dwa oddziały dowodzone przez Nikanora i Gorgiasza w pobliżu Emaus w 166 p.n.e., a w kolejnym roku starł się w nierozstrzygniętej bitwie z samym Lizjaszem pod Bet-Sur[7], po czym przystąpił do oczyszczenia świątyni[8][5].

W opisie wydarzeń powyższej kampanii występują znaczne różnice między relacjami 1 i 2 Księgi Machabejskiej, które uczonym nie jest łatwo wyjaśnić[5]. Antioch zmarł w Babilonie w 164 p.n.e. w czasie swej perskiej wyprawy, a Lizjasz objął urząd regenta na czas małoletności królewskiego syna, który był jeszcze dzieckiem (miał wtedy 9 lat)[9][10][11][5].

Lizjasz pokonał Filipa w 163 p.n.e., któremu na łożu śmierci Antioch IV powierzył opiekę nad małym Antiochem V[12][13]. W rozgrywkach dynastycznych wśród Seleukidów był wspierany przez Rzym.

W 163 p.n.e. do Lizjasza wyprawił posłów Ariartes V król Kapadocji celem sprowadzenia szczątków siostry i matki, które zginęły z polecenia Lizjasza. Lizjasz zgodził się na przekazanie prochów, które po sprowadzeniu do Kapadocji zostały uroczyście pogrzebane i złożone obok grobu Ariaratesa IV ojca Ariaratesa[14][15].

Według Józefa Flawiusza Lizjasz miał doradzić Antiochowi V zabicie żydowskiego arcykapłana Oniasza, zwanego też Menelaosem, co miało przyczynić się do uspokojenia burzących się mieszkańców Judei[16][17].

Upadek

edytuj

W 162 p.n.e. w Laodycei w Syrii został zamordowany przewodniczący delegacji rzymskiej, były konsul (w 165 p.n.e.) Gnejusz Oktawiusz, który przybył z nakazem okaleczenia słoni bojowych z armii Seleukidów i zniszczenia floty morskiej[18][19]. Wydarzenie to wpłynęło znacząco na utratę poparcia ze strony Rzymu oraz świadczyło o niepokojących nastrojach wśród poddanych[20]. Lizjasz musiał natychmiast stawić się w Antiochii wraz z oddziałami, którymi dowodził w walce z Żydami[7][19][13]. Pod koniec 162 p.n.e. pojawił się w Syrii jako pretendent do tronu Demetriusz, który zbiegł z Italii, gdzie przebywał jako zakładnik[13]. Wkrótce niepopularny Lizjasz wpadł razem ze swym podopiecznym Antiochem w ręce Demetriusza, który kazał ich obu zgładzić[21][22][23][24][25][5][26].

Przypisy

edytuj
  1. 1Mch 3,31 w przekładach Biblii. W tych wielkich swoich kłopotach postanowił, że uda się do Persji, zbierze podatki z [tamtejszych krain] i nagromadzi wiele pieniędzy. BT 1980 ↓, s. 490.
  2. 1Mch 3,32 w przekładach Biblii. Jako wielkorządcę królewskiego od rzeki Eufrat aż do granic Egiptu zostawił Lizjasza, człowieka poważanego, pochodzącego z królewskiego rodu. BT 1980 ↓, s. 490.
  3. 2Mch 10,11 w przekładach Biblii. Objąwszy rządy mianował on niejakiego Lizjasza wielkorządcą i głównym wodzem wojsk Celesyrii i Fenicji. BT 1980 ↓, s. 527.
  4. Grainger 2010 ↓, s. 315–316.
  5. a b c d e Hutchison 1915 ↓, Lysias.
  6. Józef Flawiusz, Dawne dzieje Izraela ↓, XII, 7.2.
  7. a b Levine 1994 ↓, s. 256.
  8. 1Mch 4,1–61 w przekładach Biblii. BT 1980 ↓, s. 491, 492.
  9. 1Mch 6,17 w przekładach Biblii. BT 1980 ↓, s. 495. Gdy Lizjasz dowiedział się, że król zakończył swe życie, ustanowił królem jego syna Antiocha, którego wychowywał od samej młodości. Nadał mu też przydomek Eupator.
  10. 2Mch 13,1–26 w przekładach Biblii. BT 1980 ↓, s. 531, 532.
  11. Grainger 2010 ↓, s. 316.
  12. 1Mch 6,14–15 w przekładach Biblii. BT 1980 ↓, s. 495. Wtedy przywołał Filipa, jednego ze swych przyjaciół, i ustanowił go zarządcą nad całym swoim królestwem. Potem wręczył mu diadem, płaszcz swój i sygnet, aby wychował jego syna, Antiocha, i wyuczył go tak, aby umiał rządzić
  13. a b c Habicht 1989 ↓, s. 354.
  14. Polibiusz, Dzieje ↓, XXXI 17.
  15. Habicht 1989 ↓, s. 355.
  16. Józef Flawiusz, Dawne dzieje Izraela ↓, XIII, 9.7.
  17. Habicht 1989 ↓, s. 350.
  18. Appian, Historia rzymska ↓, XI Wojny Syryjskie 46, s. 264.
  19. a b Świderkówna 2008 ↓, s. 423.
  20. Habicht 1989 ↓, s. 354, 355.
  21. 1Mch 7,1–23 w przekładach Biblii. BT 1980 ↓, s. 496, 497.
  22. Tytus Liwiusz, Dzieje Rzymu ↓, XLVI.
  23. Appian, Historia rzymska ↓, XI Wojny Syryjskie 47, s. 264.
  24. Świderkówna 2008 ↓, s. 425.
  25. Grainger 2010 ↓, s. 320.
  26. Habicht 1989 ↓, s. 356.

Bibliografia

edytuj
Źródła
Opracowania
  • Praca zbiorowa: Starożytny Izrael. Od czasów Abrahama do zburzenia Jerozolimy przez Rzymian. Przełożył ks. Waldemar Chrostowski. Warszawa: Spółdzielnia Wydawnicza „Czytelnik”, 1994. ISBN 83-07-02400-5.
  • John D. Grainger: The Syrian Wars. Edytorzy Susan E. Alcock, Thomas Harrison, Willem M. Jongman, H.S. Versnel. T. 320. Leiden, Boston: BRILL, 2010, seria: Mnemosyne Supplements. History and Archaeology of Classical Antiquity. ISBN 978-9004180505. (ang.).
  • John Hutchison: Lysias. W: International Standard Bible Encyclopedia. 1915. (ang.).
  • Christian Habicht: The Seleukids and their rivals. W: Alan E. Astin, Frank William Walbank, M.W. Frederiksen, Robert Maxwell Ogilvie (eds.): The Cambridge Ancient History. Wyd. 2. T. VIII: Rome and the Mediterranean to 133 B.C. Cambridge: Cambridge University Press, 1989, s. 353–356. ISBN 0-521-23448-4. (ang.).
  • Anna Świderkówna: Hellada królów. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2008. ISBN 978-83-01-15629-9.

Linki zewnętrzne

edytuj