Lutung białobrody
Lutung białobrody (Semnopithecus vetulus) – gatunek ssaka naczelnego z podrodziny gerez (Colobinae) w obrębie rodziny koczkodanowatych (Cercopithecidae).
Semnopithecus vetulus[1] | |||||
(Erxleben, 1777) | |||||
Systematyka | |||||
Domena | |||||
---|---|---|---|---|---|
Królestwo | |||||
Typ | |||||
Podtyp | |||||
Gromada | |||||
Rząd | |||||
Podrząd | |||||
Infrarząd | |||||
Rodzina | |||||
Podrodzina | |||||
Plemię | |||||
Rodzaj | |||||
Gatunek |
lutung białobrody | ||||
| |||||
Podgatunki | |||||
| |||||
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[20] | |||||
Zasięg występowania
edytujLutung białobrody występuje endemicznie na Sri Lance, zamieszkując w zależności od podgatunku[21][22]:
- S. vetulus vetulus – lutung białobrody – południowo-zachodnia Sri Lanka (strefa mokra), od rzeki Kalu Ganga na południe do Ramy, na wysokości 1000 m n.p.m., na odcinku mniejszym niż 5000 km.
- S. vetulus monticola – lutung górski – góry środkowej Sri Lanki na wysokości 1000–2200 m n.p.m.
- S. vetulus nestor – lutung purpurowolicy – zachodnia Sri Lanka (strefa mokra), na północ od rzeka Kalu Ganga na wysokości do 1000 m n.p.m.
- S. vetulus philbricki – lutung cejloński – północna i wschodnia Sri Lanka (strefa sucha) do wysokości 1500 m n.p.m. we wschodnim obszarze wzgórz wokół Matale i Madulkele.
Taksonomia
edytujGatunek po raz pierwszy naukowo opisał w 1777 roku niemiecki przyrodnik Johann Christian Polycarp Erxleben, nadając mu nazwę Cercopithecus vetulus[2]. Holotyp pochodził z Sri Lanki[23].
We wcześniejszych ujęciach systematycznych S. vetulus należał do rodzaju Trachypithecus[23], jednak dane molekularne umiejscawiają go w rodzaju Semnopithecus[24]. Podgatunki są dość różne, a dodatkowe badania mogą wskazywać, że każdy z nich jest odrębnym gatunkiem[21]. Niektórzy eksperci uznają również dodatkowy podgatunek (harti) z północnej Sri Lanki; uważa się, że przypomina podgatunek phiibrlcki, ale jest ciemniejszy, bardziej czerwonawo-brązowy i z bardziej wyraźną jasną plamą na zadzie[21]. Autorzy Illustrated Checklist of the Mammals of the World rozpoznają cztery podgatunki[21].
Etymologia
edytuj- Semnopithecus: gr. σεμνος semnos „święty”; πιθηκος pithēkos „małpa”[25].
- vetulus: łac. vetulus „staruszek”, od vetus, veteris „stary, antyczny”; przyrostek zdrabniający -ulus[26].
- monticola: łac. monticola „mieszkaniec gór, góral”, od mons, montis „góra”; -cola „mieszkaniec”, od colere „zamieszkiwać, mieszkać”[26].
- nestor: w mitologii greckiej Nestor (gr. Νεστωρ Nestōr), siwowłosy, mądry stary król Pylos podczas oblężenia Troi[26].
Morfologia
edytujDługość ciała (bez ogona) samic 45–60 cm, samców 50–65 cm, długość ogona samic 62–82 cm, samców 67–85 cm; masa ciała samic 3,8–9,3 kg, samców 3,4–9,4 kg[24]. Cechami charakterystycznymi tych ssaków są: brązowa sierść, ciemna głowa z rozjaśnieniami na dolnej części i raczej nieśmiały charakter[27].
Status zagrożenia i ochrona
edytujW Czerwonej księdze gatunków zagrożonych Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody i Jej Zasobów został zaliczony do kategorii EN (ang. Endangered „zagrożony wyginięciem”)[20]. Gatunek ten był kiedyś bardzo rozpowszechniony. Występował na przedmieściach Kolombo oraz na wsiach i w tzw. mokrych strefach (obszary o wysokiej temperaturze i wysokiej wilgotności przez cały rok, w okresach monsunowych występują potopy spowodowane deszczem), ale gwałtowna urbanizacja wyspy doprowadziła do znacznego spadku populacji tych małp.
Przypisy
edytuj- ↑ Semnopithecus vetulus, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ a b c J.Ch.P. Erxleben: Systema regni animalis per classes, ordines, genera, species, varietates: cum synonymia et historia animalium: Classis I. Mammalia. Lipsiae: Impensis Weygandianis, 1777, s. 24. (łac.).
- ↑ E.A.W. von Zimmermann: Geographische Geschichte des Menschen, und der allgemein verbreiteten vierfüßigen Thiere. Cz. 2. Leipzig: Weygand, 1780, s. 195. (niem.).
- ↑ P. Boddaert: Elenchus animalium, volumen I: sistens quadrupedia huc usque nota, eorumque varietates: ad ductum naturae, quantum fieri potuit disposita. Roterodami: Apud C.R. Hake, 1784, s. 58. (łac.).
- ↑ R. Kerr: The animal kingdom, or zoological system, of the celebrated Sir Charles Linnæus. containing a complete systematic description, arrangement, and nomenclature, of all the known species and varieties of the mammalia, or animals which give suck to their young. Class I, Mammalia. Edinburgh: A. Strahan, and T. Cadell, London, and W. Creech, 1792, s. 65. (ang.).
- ↑ J.H.F. Link: Beyträge zur Naturgeschichte. Zweytes Stück. Ueber ide Lebenskräfte in naturhistorischer Rücksicht, und die Classification der Säugthiere. Cz. 2. Rostock: K.C. Stiller, 1795, s. 62. (niem.).
- ↑ G. Shaw: General zoology, or Systematic natural history. T. 1. Cz. 1: Mammalia. London: G. Kearsley, 1800, s. 31. (ang.).
- ↑ C.J. Temminck: Catalogue systématique du cabinet d’ornithologie et de la collection de quadrumanes. Amsterdam: Chez C. Sepp Jansz, 1807, s. 3. (fr.).
- ↑ É. Geoffroy Saint-Hilaire. Tableau des quadrumanes, ou des Animaux composant le premier Ordre de la Classe des Mammifères. „Annales du Muséum National d’Histoire Naturelle”. 19, s. 94, 1812. (fr.).
- ↑ A. Desmoulins: Guenon. Mam. W: J. Bory de Saint-Vincent: Dictionnaire classique d’histoire naturelle. T. 7. Paris: Rey et Gravier, Libraries-Editeurs, Auai des Augustins, n° 55; Baudouin Frèrer, Libraries-Editeurs, Imprimeurs de la société D’Histoire Naturelle, Rue de Vaugirard, n° 36, 1825, s. 570. (fr.).
- ↑ A.W. Otto. Über eine neue Affenart, den Cercopithecus (?) leucoprymnus. „Nova Acta Physico-medica Academiae Caesareae Leopoldino-Carolinae Naturae Curiosorum”. 12, s. 503, 1825. (niem.).
- ↑ E.T. Bennett. Characters of two New Species of Monkeys in the Society’s Collection. „Proceedings of the Zoological Society of London”. 1, s. 67, 1833. (ang.).
- ↑ E.F. Kelaart. Description of new species and varieties of mammals found in Ceylon. „Journal of the Ceylon Branch of the Royal Asiatic Society”. 2 (2), s. 321, 1850. (ang.).
- ↑ E. Blyth. Report on the Mammalia and more remarkable species of birds inhabiting Ceylon. „The Journal of the Asiatic Society of Bengal”. 20, s. 155, 1851. (ang.).
- ↑ E.F. Kelaart: Prodromus Faunæ Zeylanicæ: Being Contributions to the Zoology of Ceylon. Ceylon: Printed for the Author, 1852, s. 7. (ang.).
- ↑ H. Schlegel. Les Singes. Simiae. „Muséum d’Histoire Naturelle des Pays-Bas”. 7, s. 52, 1875. (fr.).
- ↑ M.A.C. Hinton. The nomenclature and subspecies of the purple-faced langur, with notes on the other langurs inhabiting Ceylon. „The Annals and Magazine of Natural History”. Ninth series. 11, s. 510, 1923. (ang.).
- ↑ W.W.A. Phillips. A new Pithecus monkey from Ceylon. „Spolia Zeylanica”. 8, s. 57, 1927.
- ↑ P.E.P. Deraniyagala. A new race of leaf Monkey from Ceylon. „Spolia Zeylanica”. 28, s. 113, 1955. (ang.).
- ↑ a b R. Rudran , W. Dittus , S.N. Gamage & K.A.I. Nekaris , Semnopithecus vetulus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2020, wersja 2021-2 [dostęp 2021-09-12] (ang.).
- ↑ a b c d C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 258. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).
- ↑ Nazwy polskie za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 53. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
- ↑ a b D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Species Trachypithecus (Kasi) vetulus. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2021-09-12].
- ↑ a b D. Zinner, G.H. Fickenscher, Ch. Roos, M.V. Anandam, E.L. Bennett, T.R.B. Davenport, N.J. Davies, K.M. Detwiler, A. Engelhardt, A.A. Eudey, E.L. Gadsby, C.P. Groves, A. Healy, K.P. Karanth, S. Molur, T. Nadler, M.C. Richardson, E.P. Riley, A.B. Rylands, L.K. Sheeran, N. Ting, J. Wallis, S.S. Waters & D.J. Whittaker: Family Cercopithecidae (Old World Monkeys). W: R.A. Mittermeier, A.B. Rylands & D.E. Wilson (red. red.): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 3: Primates. Barcelona: Lynx Edicions, 2013, s. 737–738. ISBN 978-84-96553-89-7. (ang.).
- ↑ T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 628, 1904. (ang.).
- ↑ a b c The Key to Scientific Names, J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca (ang.).
- ↑ Purple-faced langur videos, photos and facts - Trachypithecus vetulus [online], Arkive [dostęp 2018-12-15] [zarchiwizowane z adresu 2018-12-16] (ang.).
Bibliografia
edytuj- Edmund C. Jaeger , Source-book of biological names and terms, wyd. 1, Springfield: Charles C. Thomas, 1944, s. 1–256, OCLC 637083062 (ang.).