MV Montevideo Maru
MV „Montevideo Maru” – japoński motorowiec pasażerski, należący do linii żeglugowej Ōsaka Shōsen Kaisha, oddany do służby w 1926 roku.
| |
| Bandera | |
|---|---|
| Armator | |
| Dane podstawowe | |
| Typ | |
| Historia | |
| Stocznia | |
| Data oddania do eksploatacji |
1926 |
| Data zatonięcia |
1 lipca 1942 |
| Dane techniczne | |
| Liczba pasażerów |
ok. 730 |
| Długość całkowita (L) |
131 m |
| Szerokość (B) |
17 m |
| Zanurzenie (D) |
11 m |
| Pojemność |
7267 RT |
| Napęd mechaniczny | |
| Silnik |
2 x Mitsubishi-Sulzer 6ST60 |
| Moc silnika |
4600 KM |
| Liczba śrub napędowych |
2 |
| Prędkość maks. |
14,5 w. |
W okresie międzywojennym jednostka kursowała na trasach łączących Japonię z portami Ameryki Południowej. W 1941 roku została przejęta przez Cesarską Marynarkę Wojenną i była wykorzystywana jako statek transportowy. 1 lipca 1942 roku „Montevideo Maru” został zatopiony u wybrzeży Luzonu przez amerykański okręt podwodny USS „Sturgeon”. Statek przewoził wtedy ponad tysiąc alianckich jeńców wojennych i internowanych cywilów, głównie Australijczyków, spośród których nikt nie ocalał.
„Montevideo Maru” jest zaliczany do tzw. japońskich „piekielnych statków”. Jego zatonięcie było największą katastrofą morską w historii Australii.
Dane techniczne
edytuj„Montevideo Maru” był motorowym statkiem pasażerskim o długości 131 metrów, szerokości 17 metrów i zanurzeniu 11 metrów. Pojemność wynosiła 7267 BRT[1].
Podstawowy napęd stanowiły dwa silniki dieslowskie[2] Sulzer 6ST60 o łącznej mocy 4600 KM, oba wyprodukowane w zakładach Mitsubishi w Nagasaki[1]. Jednostka miała także cztery silniki pomocnicze o łącznej mocy 810 KM. Była wyposażona w dwie śruby. Jej prędkość wynosiła 14,5 węzła[1].
Statek był w stanie pomieścić ponad 730 pasażerów: trzydziestu ośmiu w kajutach pierwszej klasy, ponad sześciuset w kajutach drugiej klasy oraz dziewięćdziesięciu czterech w kajutach trzeciej klasy[3].
Historia
edytujOkres międzywojenny
edytuj
Podobnie jak dwie bliźniacze jednostki[a] został zbudowany w stoczni Mitsubishi Zōsen Kakōki Kaisha w Nagasaki na zamówienie linii żeglugowych Ōsaka Shōsen Kaisha (OSK). Do służby wszedł w 1926 roku[1].
„Montevideo Maru” i dwa pozostałe motorowce pasażerskie należące do OSK obsługiwały trasy żeglugowe z portów japońskich do Ameryki Południowej. W latach 1926–1941 jednostka odbyła liczne rejsy na ten kontynent: zarówno trasą zachodnią (przez Singapur i Ocean Indyjski), jak i trasą wschodnią (przez Kanał Panamski). Jej portami docelowymi były m.in. Montevideo w Urugwaju i Buenos Aires w Argentynie[1].
Pasażerami statków OSK byli zazwyczaj Japończycy udający się na emigrację do Ameryki Południowej. W styczniu 1941 roku na pokładzie „Montevideo Maru” podróżowała do Brazylii oficjalna delegacja japońskiego Ministerstwa Handlu i Przemysłu[1].
II wojna światowa
edytujW 1941 roku, w związku z przygotowaniami do wojny z mocarstwami zachodnimi, „Montevideo Maru” został przejęty przez Cesarską Marynarkę Wojenną. Jednostkę oddano do dyspozycji okręgu morskiego w Kure. Była odtąd wykorzystywana do transportu żołnierzy i wyposażenia[3].
W lutym 1942 roku „Montevideo Maru” wziął udział w zajęciu Makasaru na Celebesie. Na początku marca tegoż roku powrócił na Wyspy Japońskie i przez kolejne dwa miesiące pływał na trasach między portami Kure, Yokosuka i Sasebo. Następnie jednostkę ponownie skierowano do okupowanych Holenderskich Indii Wschodnich[3].
Zatopienie
edytujPrzebieg katastrofy
edytuj
28 maja 1942 roku „Montevideo Maru” wypłynął z Surabaji na Jawie, by 9 czerwca zacumować w Rabaulu[1]. Trzynaście dni później na statek załadowano ponad tysiąc żołnierzy i cywilów, których Japończycy wzięli do niewoli po zdobyciu Nowej Brytanii i Nowej Irlandii. Niemal wszyscy byli Australijczykami[4]. Mimo że „Montevideo Maru” przewoził jeńców i internowanych, Japończycy nie wystąpili do aliantów o zagwarantowanie jednostce bezpiecznego przejścia, nie zapewnili jej także eskorty[2], ani stosownych oznaczeń[5].
Po wyjściu z Rabaulu „Montevideo Maru” minął od wschodu Archipelag Filipiński. 30 czerwca, już po zapadnięciu zmroku, jednostka przepłynęła między wyspami Babuyan a północnym wybrzeżem Luzonu, po czym obrała kurs na wyspę Hajnan[6]. Tego samego dnia, o godzinie 22:16, zygzakujący i zaciemniony statek został dostrzeżony przez amerykański okręt podwodny USS „Sturgeon”. Przez półtorej godziny amerykańska jednostka nie była w stanie dogonić szybko płynącego statku, jednakże w pewnym momencie „Montevideo Maru” zwolnił do około 12 węzłów, dzięki czemu „Sturgeon” mógł nadrobić dystans i ustawić się w pozycji do ataku[7]. Ostatecznie 1 lipca o godzinie 2:25 okręt podwodny odpalił cztery torpedy w kierunku japońskiego statku. Cztery minuty później odnotowano bezpośrednie trafienie[8]. W dzienniku bojowym „Sturgeona” zapisano, że nieprzyjacielski statek został trafiony jedną torpedą. Źródła japońskie mówią z kolei o uderzeniu dwóch torped. Bruce Gamble przypuszcza jednak, że tym, co wzięto za drugie trafienie, była w rzeczywistości eksplozja zbiornika paliwa na rufie[9].
Statek zatonął w ciągu jedenastu minut. Japońska załoga zdołała opuścić tylko trzy szalupy ratunkowe. Nie ocalał żaden z australijskich jeńców i internowanych, którym japońska załoga najprawdopodobniej nawet nie próbowała udzielić pomocy[10]. Yoshiaki Yamaji, japoński marynarz, który ocalał z katastrofy, w wywiadzie dla australijskiej telewizji ABC udzielonym w 2003 roku, wspominał, że unoszący się na falach Australijczycy do końca zachowali ducha, śpiewając Auld Lang Syne tonącym w ładowniach kolegom. Gamble kwestionuje jednak wiarygodność jego relacji[11]. Jego zdaniem nie jest nawet pewne, czy po uderzeniu torped Japończycy otworzyli włazy do ładowni, w których trzymano jeńców i internowanych[12].
Ofiary
edytujYamaji twierdził, powołując się na informacje uzyskane z drugiej ręki, że niektórzy Australijczycy zostali uratowani przez japoński okręt wojenny. Również i w tym wypadku wiarygodność jego relacji jest jednak podawana w wątpliwość. Wersji o uratowaniu niektórych więźniów nie potwierdzają bowiem żadne dokumenty archiwalne, ani zeznania innych świadków. Wedle wszelkiego prawdopodobieństwa wszyscy zatonęli wraz z „Montevideo Maru”[13].
Spośród japońskich marynarzy i strażników, którzy przebywali na pokładzie „Montevideo Maru”, część zginęła na morzu, a wielu innych – w tym kapitan jednostki – zostało zabitych przez filipińskich partyzantów już po dopłynięciu do wybrzeży Luzonu[14]. Według informacji zamieszczonych na stronie internetowej Australian War Memorial na „Montevideo Maru” znajdowało się 88 marynarzy i strażników, z czego siedemnastu przeżyło zatonięcie jednostki i późniejszy marsz przez filipińską dżunglę[2]. Bruce Gamble podaje z kolei, że na statku znajdowało się 88 marynarzy i 64 strażników, z czego trzydziestu dwóch ocalało[14].
Rząd Japonii nie poinformował rządu Australii o śmierci jeńców i internowanych. Na wielokrotne zapytania o los Australijczyków zaginionych po upadku Nowej Brytanii, przekazane za pośrednictwem neutralnej Szwajcarii, Tokio odpowiedziało, że żadna z tych osób nie znajduje się w japońskich rękach. Prawda o losie pasażerów „Montevideo Maru” wyszła na światło dzienne dopiero po kapitulacji Japonii w 1945 roku[1].
Po zakończeniu wojny australijski śledczy, mjr Harold S. Williams, odnalazł i przetłumaczył na język angielski zapisaną w katakanie listę pasażerów „Montevideo Maru”, którą Cesarska Marynarka Wojenna przekazała 6 stycznia 1943 roku Biuru ds. jeńców wojennych przy japońskim Ministerstwie Wojny. Z raportu, który Williams przesłał do Australii, wynikało, że na pokładzie statku znajdowały się 1053 osoby, w tym 845 australijskich jeńców (178 podoficerów i 667 szeregowców)[b] oraz 208 cywilów (obywateli Australii i innych państw). W ciągu kolejnych kilkudziesięciu lat liczba ta była wielokrotnie przywoływana w publikacjach poświęconych losom statku i przewożonych nim jeńców. Z dokładnej analizy oryginalnych dokumentów, które rząd Japonii przekazał do Australii w 2012 roku, wynika jednak, że japońska lista zawierała dane 209 cywilów, co oznaczałoby, że na statek zaokrętowano w rzeczywistości 1054 osób[15]. Zarówno liczba, jak i personalia pasażerów wciąż nie mogą być jednak uznane za ostatecznie potwierdzone[2][15].
W gronie ofiar zdecydowaną większość, gdyż około 979 osób, stanowili Australijczycy. Niemniej wśród 209 ofiar cywilnych znaleźli się obywatele aż czternastu państw[16], w tym 31 norweskich marynarzy ze statku MV „Herstein”[17]. Wraz z „Montevideo Maru” zatonęło m.in. kilku wysokich rangą urzędników administracji terytorium mandatowego Nowa Gwinea Australijska, w tym Harold Page – p.o. głównego administratora, a ponadto szesnastu misjonarzy (w większości metodystów)[17].
Zatopienie „Montevideo Maru” jest uznawane za największą katastrofę morską w historii Australii[1][18][19].
„Montevideo Maru” zaliczany jest do grona tzw. piekielnych statków (ang. Hellships), tj. japońskich jednostek służących do transportu jeńców wojennych[20], na których w czasie wojny na Pacyfiku zginęło około 10,8 tys. alianckich żołnierzy[21].
Pamięć
edytuj
W 1945 roku w Bita Paka na Nowej Brytanii utworzono cmentarz wojenny, na którym spoczęły szczątki żołnierzy alianckich poległych na wyspie w czasie II wojny światowej. Znajduje się tam wykonana z brązu tablica, na której wyryto nazwiska tych żołnierzy, których zwłok nie udało się odnaleźć, w tym jeńców, którzy zatonęli wraz z „Montevideo Maru”[22].
W lutym 2004 roku na terenie kompleksu ogrodów botanicznych w Ballarat odsłonięto pomnik upamiętniający Australijczyków, którzy w czasie II wojny światowej przebywali w niewoli państw Osi. Jednym z jego elementów jest obelisk-tablica, poświęcony jeńcom, którzy zginęli na „Montevideo Maru”[23].
W Simpson Harbour pod Rabaulem znajduje się pamiątkowy głaz z tablicą, upamiętniający fakt, iż z tego portu „Montevideo Maru” wraz z australijskimi jeńcami wypłynął w ostatni rejs[24].
W lipcu 2012 roku na terenie Australian War Memorial w Canberze odsłonięto wykonaną z nierdzewnej stali rzeźbę dłuta Jamesa Parretta, upamiętniającą Australijczyków, którzy zginęli w czasie obrony Rabaulu i na pokładzie „Montevideo Maru”[25].
Do tragedii „Montevideo Maru” nawiązuje australijski zespół rockowy Midnight Oil w swym utworze In the Valley[26].
Odnalezienie wraku
edytuj22 kwietnia 2023 roku podano do publicznej wiadomości fakt odnalezienia wraku „Montevideo Maru”. Odkrycia dokonał zespół badawczy złożony z przedstawicieli australijskiej organizacji pozarządowej Silentworld Foundation oraz firmy Fugro – specjalizującej się w badaniu dna morskiego. Misję poszukiwawczą zorganizowano przy wsparciu australijskiego Departamentu Obrony. Wrak spoczywa na głębokości około 4 tys. metrów. Ze względu na fakt, iż stanowi grobowiec ponad tysiąca osób, nie jest planowana jego eksploracja[16][27].
Zobacz też
edytujUwagi
edytuj- ↑ „Santos Maru” i „La Plata Maru”.
- ↑ Bruce Gamble podaje, że wśród jeńców, którzy zginęli na pokładzie „Montevideo Maru” znajdowało się 706 żołnierzy Lark Force – australijskiego garnizonu Nowej Brytanii, oraz 133 żołnierzy 1 Samodzielnej Kompanii, wziętych do niewoli na Nowej Irlandii. Pozostali jeńcy byli członkami lokalnej milicji (New Guinea Volunteer Rifles). Blisko 90% jeńców pochodziło ze stanu Wiktoria. Patrz: Gamble 2014 ↓, s. 234.
Przypisy
edytuj- ↑ a b c d e f g h i Santos Maru 1925–1944, La Plata Maru, 1926–1945, Montevideo Maru 1926–1942. OSK Lines. derbysulzers.com, 2011-07-06. [dostęp 2020-11-17]. (ang.).
- ↑ a b c d Montevideo Maru – sinking of the Montevideo Maru, 1 July 1942. awm.gov.au. [dostęp 2020-11-17]. (ang.).
- ↑ a b c Gamble 2014 ↓, s. 236.
- ↑ Gamble 2014 ↓, s. 233–235.
- ↑ Gamble 2014 ↓, s. 10, 238.
- ↑ Gamble 2014 ↓, s. 237.
- ↑ Gamble 2014 ↓, s. 239.
- ↑ Gamble 2014 ↓, s. 240.
- ↑ Gamble 2014 ↓, s. 266–267.
- ↑ Gamble 2014 ↓, s. 240–241.
- ↑ Gamble 2014 ↓, s. 267–268.
- ↑ Gamble 2014 ↓, s. 241.
- ↑ Gamble 2014 ↓, s. 268.
- ↑ a b Gamble 2014 ↓, s. 247–248.
- ↑ a b About the list. montevideomaru.naa.gov.au. [dostęp 2020-11-17]. (ang.).
- ↑ a b Brianna Morris-Grant: SS Montevideo Maru shipwreck found 81 years after Australia's worst maritime disaster. abc.net.au, 2023-04-22. [dostęp 2023-04-22]. (ang.).
- ↑ a b Gamble 2014 ↓, s. 235.
- ↑ Gamble 2014 ↓, s. 59, 263.
- ↑ Dark days of WWII in Rabaul retold. news.com.au, 2009-10-06. [dostęp 2020-11-14]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-11-13)]. (ang.).
- ↑ Gamble 2014 ↓, s. 238.
- ↑ Daws 1994 ↓, s. 297.
- ↑ Gamble 2014 ↓, s. 262.
- ↑ Places – Memorials – Montevideo Maru Memorial at Ballarat POW Memorial. jje.info. [dostęp 2020-11-17]. (ang.).
- ↑ Places – New Britain – Montevideo Maru. jje.info. [dostęp 2020-11-17]. (ang.).
- ↑ Rabaul and Montevideo Maru memorial. awm.gov.au. [dostęp 2020-11-14]. (ang.).
- ↑ In the Valley. midnight-oil.info. [dostęp 2020-11-17]. (ang.).
- ↑ Karina Strzelińska: Znaleźli wrak po 80 latach. O sensacji piszą media na całym świecie. wiadomosci.wp.pl, 2023-04-22. [dostęp 2023-04-22].
Bibliografia
edytuj- Gavan Daws: Prisoners of the Japanese. POWs of World War II in the Pacific. New York: William Morrow&Company, Inc., 1994. ISBN 0-688-14370-9. (ang.).
- Bruce Gamble: Invasion Rabaul: The Epic Story of Lark Force, the Forgotten Garrison, January–July 1942. Minneapolis: Zenith Press, 2014. ISBN 978-0-7603-4591-7. (ang.).