MV Montevideo Maru

japoński motorowiec pasażerski

MV „Montevideo Maru”japoński motorowiec pasażerski, należący do linii żeglugowej Ōsaka Shōsen Kaisha, oddany do służby w 1926 roku.

MV Montevideo Maru
Ilustracja
Bandera

 Japonia

Armator

Ōsaka Shōsen Kaisha

Dane podstawowe
Typ

statek pasażerski

Historia
Stocznia

Mitsubishi Zōsen Kakōki Kaisha, Nagasaki

Data oddania do eksploatacji

1926

Data zatonięcia

1 lipca 1942

Dane techniczne
Liczba pasażerów

ok. 730

Długość całkowita (L)

131 m

Szerokość (B)

17 m

Zanurzenie (D)

11 m

Pojemność

7267 RT

Napęd mechaniczny
Silnik

2 x Mitsubishi-Sulzer(inne języki) 6ST60

Moc silnika

4600 KM

Liczba śrub napędowych

2

Prędkość maks.

14,5 w.

W okresie międzywojennym jednostka kursowała na trasach łączących Japonię z portami Ameryki Południowej. W 1941 roku została przejęta przez Cesarską Marynarkę Wojenną i była wykorzystywana jako statek transportowy. 1 lipca 1942 roku „Montevideo Maru” został zatopiony u wybrzeży Luzonu przez amerykański okręt podwodny USS „Sturgeon”. Statek przewoził wtedy ponad tysiąc alianckich jeńców wojennych i internowanych cywilów, głównie Australijczyków, spośród których nikt nie ocalał.

„Montevideo Maru” jest zaliczany do tzw. japońskich „piekielnych statków”. Jego zatonięcie było największą katastrofą morską w historii Australii.

Dane techniczne

edytuj

„Montevideo Maru” był motorowym statkiem pasażerskim o długości 131 metrów, szerokości 17 metrów i zanurzeniu 11 metrów. Pojemność wynosiła 7267 BRT[1].

Podstawowy napęd stanowiły dwa silniki dieslowskie[2] Sulzer(inne języki) 6ST60 o łącznej mocy 4600 KM, oba wyprodukowane w zakładach Mitsubishi w Nagasaki[1]. Jednostka miała także cztery silniki pomocnicze o łącznej mocy 810 KM. Była wyposażona w dwie śruby. Jej prędkość wynosiła 14,5 węzła[1].

Statek był w stanie pomieścić ponad 730 pasażerów: trzydziestu ośmiu w kajutach pierwszej klasy, ponad sześciuset w kajutach drugiej klasy oraz dziewięćdziesięciu czterech w kajutach trzeciej klasy[3].

Historia

edytuj

Okres międzywojenny

edytuj
 
Plakat zachęcający do emigracji (rodzin minimum trzyosobowych) do Ameryki Południowej (ze wskazaniem Brazylii). Emigranci stanowili w okresie międzywojennym większość pasażerów „Montevideo Maru”

Podobnie jak dwie bliźniacze jednostki[a] został zbudowany w stoczni Mitsubishi Zōsen Kakōki Kaisha w Nagasaki na zamówienie linii żeglugowych Ōsaka Shōsen Kaisha (OSK). Do służby wszedł w 1926 roku[1].

„Montevideo Maru” i dwa pozostałe motorowce pasażerskie należące do OSK obsługiwały trasy żeglugowe z portów japońskich do Ameryki Południowej. W latach 1926–1941 jednostka odbyła liczne rejsy na ten kontynent: zarówno trasą zachodnią (przez Singapur i Ocean Indyjski), jak i trasą wschodnią (przez Kanał Panamski). Jej portami docelowymi były m.in. Montevideo w Urugwaju i Buenos Aires w Argentynie[1].

Pasażerami statków OSK byli zazwyczaj Japończycy udający się na emigrację do Ameryki Południowej. W styczniu 1941 roku na pokładzie „Montevideo Maru” podróżowała do Brazylii oficjalna delegacja japońskiego Ministerstwa Handlu i Przemysłu[1].

II wojna światowa

edytuj

W 1941 roku, w związku z przygotowaniami do wojny z mocarstwami zachodnimi, „Montevideo Maru” został przejęty przez Cesarską Marynarkę Wojenną. Jednostkę oddano do dyspozycji okręgu morskiego w Kure. Była odtąd wykorzystywana do transportu żołnierzy i wyposażenia[3].

W lutym 1942 roku „Montevideo Maru” wziął udział w zajęciu Makasaru na Celebesie. Na początku marca tegoż roku powrócił na Wyspy Japońskie i przez kolejne dwa miesiące pływał na trasach między portami Kure, Yokosuka i Sasebo. Następnie jednostkę ponownie skierowano do okupowanych Holenderskich Indii Wschodnich[3].

Zatopienie

edytuj

Przebieg katastrofy

edytuj
 
USS „Sturgeon”

28 maja 1942 roku „Montevideo Maru” wypłynął z Surabaji na Jawie, by 9 czerwca zacumować w Rabaulu[1]. Trzynaście dni później na statek załadowano ponad tysiąc żołnierzy i cywilów, których Japończycy wzięli do niewoli po zdobyciu Nowej Brytanii i Nowej Irlandii. Niemal wszyscy byli Australijczykami[4]. Mimo że „Montevideo Maru” przewoził jeńców i internowanych, Japończycy nie wystąpili do aliantów o zagwarantowanie jednostce bezpiecznego przejścia, nie zapewnili jej także eskorty[2], ani stosownych oznaczeń[5].

Po wyjściu z Rabaulu „Montevideo Maru” minął od wschodu Archipelag Filipiński. 30 czerwca, już po zapadnięciu zmroku, jednostka przepłynęła między wyspami Babuyan a północnym wybrzeżem Luzonu, po czym obrała kurs na wyspę Hajnan[6]. Tego samego dnia, o godzinie 22:16, zygzakujący i zaciemniony statek został dostrzeżony przez amerykański okręt podwodny USS „Sturgeon”. Przez półtorej godziny amerykańska jednostka nie była w stanie dogonić szybko płynącego statku, jednakże w pewnym momencie „Montevideo Maru” zwolnił do około 12 węzłów, dzięki czemu „Sturgeon” mógł nadrobić dystans i ustawić się w pozycji do ataku[7]. Ostatecznie 1 lipca o godzinie 2:25 okręt podwodny odpalił cztery torpedy w kierunku japońskiego statku. Cztery minuty później odnotowano bezpośrednie trafienie[8]. W dzienniku bojowym „Sturgeona” zapisano, że nieprzyjacielski statek został trafiony jedną torpedą. Źródła japońskie mówią z kolei o uderzeniu dwóch torped. Bruce Gamble przypuszcza jednak, że tym, co wzięto za drugie trafienie, była w rzeczywistości eksplozja zbiornika paliwa na rufie[9].

Statek zatonął w ciągu jedenastu minut. Japońska załoga zdołała opuścić tylko trzy szalupy ratunkowe. Nie ocalał żaden z australijskich jeńców i internowanych, którym japońska załoga najprawdopodobniej nawet nie próbowała udzielić pomocy[10]. Yoshiaki Yamaji, japoński marynarz, który ocalał z katastrofy, w wywiadzie dla australijskiej telewizji ABC udzielonym w 2003 roku, wspominał, że unoszący się na falach Australijczycy do końca zachowali ducha, śpiewając Auld Lang Syne tonącym w ładowniach kolegom. Gamble kwestionuje jednak wiarygodność jego relacji[11]. Jego zdaniem nie jest nawet pewne, czy po uderzeniu torped Japończycy otworzyli włazy do ładowni, w których trzymano jeńców i internowanych[12].

Ofiary

edytuj

Yamaji twierdził, powołując się na informacje uzyskane z drugiej ręki, że niektórzy Australijczycy zostali uratowani przez japoński okręt wojenny. Również i w tym wypadku wiarygodność jego relacji jest jednak podawana w wątpliwość. Wersji o uratowaniu niektórych więźniów nie potwierdzają bowiem żadne dokumenty archiwalne, ani zeznania innych świadków. Wedle wszelkiego prawdopodobieństwa wszyscy zatonęli wraz z „Montevideo Maru”[13].

Spośród japońskich marynarzy i strażników, którzy przebywali na pokładzie „Montevideo Maru”, część zginęła na morzu, a wielu innych – w tym kapitan jednostki – zostało zabitych przez filipińskich partyzantów już po dopłynięciu do wybrzeży Luzonu[14]. Według informacji zamieszczonych na stronie internetowej Australian War Memorial na „Montevideo Maru” znajdowało się 88 marynarzy i strażników, z czego siedemnastu przeżyło zatonięcie jednostki i późniejszy marsz przez filipińską dżunglę[2]. Bruce Gamble podaje z kolei, że na statku znajdowało się 88 marynarzy i 64 strażników, z czego trzydziestu dwóch ocalało[14].

Rząd Japonii nie poinformował rządu Australii o śmierci jeńców i internowanych. Na wielokrotne zapytania o los Australijczyków zaginionych po upadku Nowej Brytanii, przekazane za pośrednictwem neutralnej Szwajcarii, Tokio odpowiedziało, że żadna z tych osób nie znajduje się w japońskich rękach. Prawda o losie pasażerów „Montevideo Maru” wyszła na światło dzienne dopiero po kapitulacji Japonii w 1945 roku[1].

Po zakończeniu wojny australijski śledczy, mjr Harold S. Williams, odnalazł i przetłumaczył na język angielski zapisaną w katakanie listę pasażerów „Montevideo Maru”, którą Cesarska Marynarka Wojenna przekazała 6 stycznia 1943 roku Biuru ds. jeńców wojennych przy japońskim Ministerstwie Wojny. Z raportu, który Williams przesłał do Australii, wynikało, że na pokładzie statku znajdowały się 1053 osoby, w tym 845 australijskich jeńców (178 podoficerów i 667 szeregowców)[b] oraz 208 cywilów (obywateli Australii i innych państw). W ciągu kolejnych kilkudziesięciu lat liczba ta była wielokrotnie przywoływana w publikacjach poświęconych losom statku i przewożonych nim jeńców. Z dokładnej analizy oryginalnych dokumentów, które rząd Japonii przekazał do Australii w 2012 roku, wynika jednak, że japońska lista zawierała dane 209 cywilów, co oznaczałoby, że na statek zaokrętowano w rzeczywistości 1054 osób[15]. Zarówno liczba, jak i personalia pasażerów wciąż nie mogą być jednak uznane za ostatecznie potwierdzone[2][15].

W gronie ofiar zdecydowaną większość, gdyż około 979 osób, stanowili Australijczycy. Niemniej wśród 209 ofiar cywilnych znaleźli się obywatele aż czternastu państw[16], w tym 31 norweskich marynarzy ze statku MV „Herstein”[17]. Wraz z „Montevideo Maru” zatonęło m.in. kilku wysokich rangą urzędników administracji terytorium mandatowego Nowa Gwinea Australijska, w tym Harold Page – p.o. głównego administratora, a ponadto szesnastu misjonarzy (w większości metodystów)[17].

Zatopienie „Montevideo Maru” jest uznawane za największą katastrofę morską w historii Australii[1][18][19].

„Montevideo Maru” zaliczany jest do grona tzw. piekielnych statków (ang. Hellships), tj. japońskich jednostek służących do transportu jeńców wojennych[20], na których w czasie wojny na Pacyfiku zginęło około 10,8 tys. alianckich żołnierzy[21].

Pamięć

edytuj
 
Rzeźba upamiętniająca obrońców Rabaulu i ofiary zatonięcia „Montevideo Maru”. Australian War Memorial

W 1945 roku w Bita Paka na Nowej Brytanii utworzono cmentarz wojenny, na którym spoczęły szczątki żołnierzy alianckich poległych na wyspie w czasie II wojny światowej. Znajduje się tam wykonana z brązu tablica, na której wyryto nazwiska tych żołnierzy, których zwłok nie udało się odnaleźć, w tym jeńców, którzy zatonęli wraz z „Montevideo Maru”[22].

W lutym 2004 roku na terenie kompleksu ogrodów botanicznych w Ballarat odsłonięto pomnik upamiętniający Australijczyków, którzy w czasie II wojny światowej przebywali w niewoli państw Osi. Jednym z jego elementów jest obelisk-tablica, poświęcony jeńcom, którzy zginęli na „Montevideo Maru”[23].

W Simpson Harbour pod Rabaulem znajduje się pamiątkowy głaz z tablicą, upamiętniający fakt, iż z tego portu „Montevideo Maru” wraz z australijskimi jeńcami wypłynął w ostatni rejs[24].

W lipcu 2012 roku na terenie Australian War Memorial w Canberze odsłonięto wykonaną z nierdzewnej stali rzeźbę dłuta Jamesa Parretta, upamiętniającą Australijczyków, którzy zginęli w czasie obrony Rabaulu i na pokładzie „Montevideo Maru”[25].

Do tragedii „Montevideo Maru” nawiązuje australijski zespół rockowy Midnight Oil w swym utworze In the Valley[26].

Odnalezienie wraku

edytuj

22 kwietnia 2023 roku podano do publicznej wiadomości fakt odnalezienia wraku „Montevideo Maru”. Odkrycia dokonał zespół badawczy złożony z przedstawicieli australijskiej organizacji pozarządowej Silentworld Foundation oraz firmy Fugro – specjalizującej się w badaniu dna morskiego. Misję poszukiwawczą zorganizowano przy wsparciu australijskiego Departamentu Obrony. Wrak spoczywa na głębokości około 4 tys. metrów. Ze względu na fakt, iż stanowi grobowiec ponad tysiąca osób, nie jest planowana jego eksploracja[16][27].

Zobacz też

edytuj
  1. „Santos Maru” i „La Plata Maru”.
  2. Bruce Gamble podaje, że wśród jeńców, którzy zginęli na pokładzie „Montevideo Maru” znajdowało się 706 żołnierzy Lark Force – australijskiego garnizonu Nowej Brytanii, oraz 133 żołnierzy 1 Samodzielnej Kompanii, wziętych do niewoli na Nowej Irlandii. Pozostali jeńcy byli członkami lokalnej milicji (New Guinea Volunteer Rifles). Blisko 90% jeńców pochodziło ze stanu Wiktoria. Patrz: Gamble 2014 ↓, s. 234.

Przypisy

edytuj
  1. a b c d e f g h i Santos Maru 1925–1944, La Plata Maru, 1926–1945, Montevideo Maru 1926–1942. OSK Lines. derbysulzers.com, 2011-07-06. [dostęp 2020-11-17]. (ang.).
  2. a b c d Montevideo Maru – sinking of the Montevideo Maru, 1 July 1942. awm.gov.au. [dostęp 2020-11-17]. (ang.).
  3. a b c Gamble 2014 ↓, s. 236.
  4. Gamble 2014 ↓, s. 233–235.
  5. Gamble 2014 ↓, s. 10, 238.
  6. Gamble 2014 ↓, s. 237.
  7. Gamble 2014 ↓, s. 239.
  8. Gamble 2014 ↓, s. 240.
  9. Gamble 2014 ↓, s. 266–267.
  10. Gamble 2014 ↓, s. 240–241.
  11. Gamble 2014 ↓, s. 267–268.
  12. Gamble 2014 ↓, s. 241.
  13. Gamble 2014 ↓, s. 268.
  14. a b Gamble 2014 ↓, s. 247–248.
  15. a b About the list. montevideomaru.naa.gov.au. [dostęp 2020-11-17]. (ang.).
  16. a b Brianna Morris-Grant: SS Montevideo Maru shipwreck found 81 years after Australia's worst maritime disaster. abc.net.au, 2023-04-22. [dostęp 2023-04-22]. (ang.).
  17. a b Gamble 2014 ↓, s. 235.
  18. Gamble 2014 ↓, s. 59, 263.
  19. Dark days of WWII in Rabaul retold. news.com.au, 2009-10-06. [dostęp 2020-11-14]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-11-13)]. (ang.).
  20. Gamble 2014 ↓, s. 238.
  21. Daws 1994 ↓, s. 297.
  22. Gamble 2014 ↓, s. 262.
  23. Places – Memorials – Montevideo Maru Memorial at Ballarat POW Memorial. jje.info. [dostęp 2020-11-17]. (ang.).
  24. Places – New Britain – Montevideo Maru. jje.info. [dostęp 2020-11-17]. (ang.).
  25. Rabaul and Montevideo Maru memorial. awm.gov.au. [dostęp 2020-11-14]. (ang.).
  26. In the Valley. midnight-oil.info. [dostęp 2020-11-17]. (ang.).
  27. Karina Strzelińska: Znaleźli wrak po 80 latach. O sensacji piszą media na całym świecie. wiadomosci.wp.pl, 2023-04-22. [dostęp 2023-04-22].

Bibliografia

edytuj
  • Gavan Daws: Prisoners of the Japanese. POWs of World War II in the Pacific. New York: William Morrow&Company, Inc., 1994. ISBN 0-688-14370-9. (ang.).
  • Bruce Gamble: Invasion Rabaul: The Epic Story of Lark Force, the Forgotten Garrison, January–July 1942. Minneapolis: Zenith Press, 2014. ISBN 978-0-7603-4591-7. (ang.).