Marian Hełm-Pirgo

oficer Wojska Polskiego

Marian Adam Hełm-Pirgo[1] (ur. 25 marca 1897 we Lwowie, zm. 30 marca 1995 w Londynie) – polski inżynier architekt, kartograf, malarz, pisarz, poeta. Kapitan korpusu geografów Wojska Polskiego II RP i Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie, awansowany na stopień podpułkownika. Uczestnik czterech wojen.

Marian Hełm-Pirgo
Maryan Pirgo
Ilustracja
Marian Hełm-Pirgo (1919)
podpułkownik podpułkownik
Data i miejsce urodzenia

25 marca 1897
Lwów

Data i miejsce śmierci

30 marca 1995
Londyn

Przebieg służby
Siły zbrojne

Armia Austro-Węgier
Wojsko Polskie
Polskie Siły Zbrojne

Jednostki

14 Pułk Artylerii Górskiej,
Instytut Wojskowo-Geograficzny,
Wojskowy Instytut Geograficzny,
12 Kompania Geograficzna

Stanowiska

instruktor, dowódca

Główne wojny i bitwy

I wojna światowa,
wojna polsko-ukraińska (obrona Lwowa),
wojna polsko-bolszewicka,
II wojna światowa (kampania wrześniowa, kampania włoska: bitwa o Monte Cassino)

Odznaczenia
Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski Złoty Krzyż Zasługi (II RP) Srebrny Krzyż Zasługi z Mieczami Krzyż Pamiątkowy Monte Cassino
Medal Waleczności (Austro-Węgry) Medal Waleczności (Austro-Węgry) Medal Waleczności (Austro-Węgry) Krzyż Wojskowy Karola

Życiorys

edytuj

Urodził się 25 marca 1897. Był synem pułkownika kartografa c. i k. armii, Adama Hełm-Pirgo[2] (1852–1932) i Klementyny z Nowaków[3]. Jego bratem był Adam Klemens Hełm-Pirgo (1891–1955).

Podczas I wojny światowej w lipcu 1915 zdał z odznaczeniem egzamin dojrzałości w I Szkole Realnej we Lwowie[4]. Został wcielony do c. i k. armii i służył w artylerii od 1915 do 1918. Został awansowany na stopień porucznika rezerwy artylerii polowej i górskiej z dniem 1 grudnia 1917[5]. W 1918 był przydzielony do 14 pułku artylerii górskiej[6]. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości w 1918 został przyjęty do Wojska Polskiego. Brał udział w obronie Lwowa w trakcie wojny polsko-ukraińskiej od 11 listopada 1918. Od 1 kwietnia 1919 kierował Biurem Kartograficznym obejmując stanowisko zwolnione przez swojego ojca[7]. Następnie uczestniczył w wojnie polsko-bolszewickiej. Został awansowany na stopień porucznika w korpusie oficerów zawodowych geografów ze starszeństwem z dniem 1 czerwca 1919[8][9]. Kierował Oddziałem Kartograficznym w Instytucie Wojskowo-Geograficznym, a po jego likwidacji pod koniec 1920 Wydziałem Graficznym i po reorganizacji Wydziałem Kartograficznym[10]. W 1923, 1924 był oficerem Wojskowego Instytutu Geograficznego[11][12]. Został awansowany na stopień kapitana w korpusie oficerów zawodowych geografów ze starszeństwem z dniem 1 stycznia 1927 i zweryfikowany z lokatą 1 i w 1928; nadal pozostawał w służbie WIG[13]. W instytucie pracował jako instruktor. W 1934 jako kapitan rezerwy w korpusie geografów przeniesiony w stan spoczynku pozostawał wówczas w ewidencji Powiatowej Komendy Uzupełnień Warszawa Miasto III[14].

Studiował na Politechnice Lwowskiej od 1918 do 1922, na Wydziale Architektury Politechniki Warszawskiej w 1925 (gdzie w połowie tego roku otrzymał stopień architekta dyplomowanego[15]) i na Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie od 1927 do 1929. W okresie II Rzeczypospolitej był zatrudniony jako inżynier miejski w Urzędzie Gminnym w Zakopanem[16]. W tym mieście pracował jako architekt od 1928 do 1934. W 1929 otrzymał pierwszą nagrodę w konkursie na regulację i rozwój planu Będzina. W okresie swojej pracy urzędniczej tam pracował nad planem regulacyjnym Zakopanego[17]. W 1932 opracował wynalazek filmu do użycia w kinematografii, zapewniającego większą niż dotychczas skalę barw[18]. Ze stanowiska inżyniera gminnego w Zakopanem został zwolniony dyscyplinarnie przez Adama Dobrodzickiego, w związku z czym Hełm-Pirgo wniósł do sądu sprawę o zniesławienie przeciw Dobrodzickiemu oraz burmistrzowi Zakopanego inż. Eugeniuszowi Żaczyńskiemu, natomiast sam również został pozwany o zniesławienie przez komisję dyscyplinarną działającą wspólnie z ww. politykami[19].

Później pracował w Rybniku, Katowicach (Śląski Instytut Naukowo-Techniczny). W latach 30. był naczelnikiem Miejskiego Urzędu Nadzoru Budowlanego we Lwowie i w tym czasie prowadził akcję restaurowania miejskiej architektury[20][21][22][23][24]. Przyczynił się także do oświetlenia niektórych budynków w porze nocnej. W grudniu 1933 został członkiem komitetu wykonawczego do spraw powołania Polsko-Jugosłowiańskiej Izby Handlowej[25]. Do 1939 działał w Towarzystwie Miłośników Przeszłości Lwowa[26].

W 1925 jego żoną została Janina z Kozłowskich, nauczycielka, dyrektor liceum w Zakopanem (1898–1940)[27]. Był także rysownikiem i malarzem (malował akwarele[28]). Na przełomie lutego i marca 1937 została zorganizowana wystawa jego dzieł rysunkowych i malarskich w Hotelu Europejskim we Lwowie, a dochód z niej przeznaczony na Pomoc Zimową[29][30]. W 1938 zorganizował wystawę swoich prac w Towarzystwie Przyjaciół Sztuk Pięknych. Jednym z najbardziej znanych jego obrazów był zatytułowany Walczące dzieci w obronie Lwowa.

Po wybuchu II wojny światowej, kampanii wrześniowej i agresji ZSRR na Polskę z 17 września 1939 został aresztowany przez Sowietów. Był przetrzymywany w więzieniu Brygidki we Lwowie (wraz z nim osadzony był gen. Tadeusz Sulimirski oraz gen. Franciszek Paulik i Bronisław Szczyradłowski[31]). Został deportowany w głąb ZSRR na tereny republiki kazachskiej. Na mocy układu Sikorski-Majski z 30 lipca 1941 odzyskał wolność, po czym wstąpił do formowanej Armii Polskiej w ZSRR gen. Władysława Andersa. Wraz z 2 Korpusem Polskim Polskich Sił Zbrojnych przebył szlak przez Bliski Wschód. Brał udział w kampanii włoskiej. Uczestniczył w walkach w bitwie o Monte Cassino. W stopniu kapitana pełnił funkcję dowódcy oddziału w ramach 12 kompanii geograficznej.

Po wojnie pozostał na emigracji. Pełnił funkcję prezydenta Związku Polskich Architektów za Granicą od 1947 do 1952. Od 1949 do 1952 był asystentem architektonicznym w Ministerstwie Pracy rządu Wielkiej Brytanii. Po przenosinach do USA w 1952 był architektem w Nowym Jorku. Działał w organizacjach kombatanckich. W 1969 został awansowany na stopień majora w korpusie oficerów geografów Polski Sił Zbrojnych na Zachodzie[32]. Należał do Polskiego Instytutu Naukowego w Ameryce, w 1986 został członkiem korespondentem Europejskiej Akademii Sztuki, Nauki i Literatury (l'Académie Européenne des Sciences, des Arts et des Lettres)[33]. W 1992 został awansowany na stopień podpułkownika. Uprawiał także pisarstwo[34]. Zmarł 30 marca 1995 w Londynie[35][36].

Publikacje

edytuj
  • Kartoznawstwo i wojskowe wyzyskanie terenu (1928)[37]
  • Podanie o Hełmie. Z czasów walk o Pomorze w XII wieku. Opowiadanie dla młodzieży i starszych (1931)
  • O właściwe traktowanie zagadnień architektonicznych i podniesienie poziomu budownictwa (1939)
  • W okowach i w walce. Wiersze z lat 1939–1944 (1946)[38]
  • Virgin Mary – Queen of Poland (1966, napisany w 300. rocznicę ślubów lwowskich króla Jana Kazimierza)
  • W sprawie tablicy „Orląt” w Londynie. Czy tak należy postępować? (części: 1965, 1966, 1967)
  • Początki kartografii wojskowej w Polsce Odrodzonej (1918–1920) (1971)[39][40]
  • Royal dragoons. Immortal love. A historical novel of the seventeenth century (1976)
  • Zew Lwowa. Fakty i refleksje (1989)

Ordery i odznaczenia

edytuj

Przypisy

edytuj
  1. W ewidencji wojskowych c. k. armii był określany w języku niemieckim jako „Maryan Pirgo”.
  2. Hełm-Pirgo 1971 ↓, s. 11.
  3. Osoby o nazwisku „Klimkiewicz” w Genealogii Potomków Sejmu Wielkiego. sejm-wielki.pl. [dostęp 2015-10-31].
  4. Kronika. „Kurjer Lwowski”. Nr 238, s. 3, 5 sierpnia 1915. 
  5. Ranglisten des Kaiserlichen und Königlichen Heeres 1918. Wiedeń: 1918, s. 1116.
  6. a b c d e Ranglisten des Kaiserlichen und Königlichen Heeres 1918. Wiedeń: 1918, s. 1265.
  7. Hełm-Pirgo 1971 ↓, s. 11, 17.
  8. Rocznik Oficerski 1923 ↓, s. 1374.
  9. Rocznik Oficerski 1924 ↓, s. 1254.
  10. Hełm-Pirgo 1971 ↓, s. 20.
  11. Rocznik Oficerski 1923 ↓, s. 1371.
  12. Rocznik Oficerski 1924 ↓, s. 1251.
  13. Rocznik Oficerski 1928 ↓, s. 819.
  14. Rocznik Oficerski Rezerw 1934 ↓, s. 385.
  15. Z politechniki. „Kurier Warszawski”. Nr 185, s. 5, 4 lipca 1925. 
  16. Zakopane, jakie je chcieli miłośnicy widzieć. laurahuta.blogspot.com. [dostęp 2015-10-31].
  17. I. Roguska Cybuska. List z Zakopanego. „Kurier Warszawski”. Nr 180, s. 7, 4 lipca 1935. 
  18. Barwy naturalne na ekranie. Wynalazek polskiego inżyniera wróży przewrót w dziedzinie kinematografii. „Nowy Kurjer”, s. 9, Nr 211 z 14 września 1932. 
  19. Pod Giewontem. „Warszawski Dziennik Narodowy”. Nr 37B, s. 5, 29 grudnia 1933. 
  20. Bezpieczeństwo publiczne a portale sklepowe. „Gazeta Lwowska”, s. 3, Nr 223 z 20 września 1934. 
  21. Nowe odkrycia szczegółów architektury gotyckiej w rynku lwowskim. „Gazeta Lwowska”, s. 2, Nr 139 z 20 czerwca 1935. 
  22. Zjazd delegatów miast polskich w sprawie wykonywania nadzoru budowlanego. „Gazeta Lwowska”, s. 2, Nr 114 z 19 maja 1936. 
  23. O estetyczny wygląd miasta. „Gazeta Lwowska”, s. 2, Nr 151 z 5 lipca 1936. 
  24. Renesans starego Lwowa. Lwów odsłania skarby swojej architektury. „Gazeta Lwowska”, s. 2, Nr 40 z 20 lutego 1937. 
  25. Przed utworzeniem we Lwowie Polsko-Jugosłowiańskiej Izby Handlowej. „Codzienna Gazeta Handlowa”. Nr 295, s. 3, 29 grudnia 1933. 
  26. Projekt kursów wiedzy o Lwowie i Małopolsce Wschodniej. „Gazeta Lwowska”, s. 4, Nr 12 z 17 stycznia 1939. 
  27. Dyrektorzy liceum ogólnokształcącego w Zakopanem od roku 1912. absolwencilo-zakopane.pl. [dostęp 2015-10-31].
  28. Salon Letni. Lwów: Towarzystwo Przyjaciół sztuk Pięknych, 1939, s. 12.
  29. Wystawa malarska na rzecz Pomocy Zimowej. „Gazeta Lwowska”, s. 2, Nr 47 z 28 lutego 1937. 
  30. Wystawa Mariana Hełm-Pirgo. „Gazeta Lwowska”, s. 2, Nr 54 z 9 marca 1937. 
  31. Sławomir Kalbarczyk. Ukraińska Lista Katyńska. „Komentarze historyczne”, s. 56. Instytut Pamięci Narodowej. 
  32. Lista oficerów Polskich Sił Zbrojnych według awansów dokonanych na uchodźstwie. „Dziennik Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej”, s. 24, Nr 4 z 30 czerwca 1969. 
  33. Wyróżnienie Mariana Hełm-Pirgo. „Biuletyn”. Nr 51, s. 32, Czerwiec 1986. Koło Lwowian w Londynie. 
  34. Opis. bu.umk.pl. [dostęp 2015-10-31].
  35. Kresowianie na świecie. ipn.gov.pl. s. 2. [dostęp 2015-10-31].
  36. Marian Hełm-Pirgo. search.ancestry.com. [dostęp 2015-10-31].
  37. Komunikaty. W sprawie wydawnictw i środków naukowych zatwierdzonych do użytku szkolnego. „Dziennik Urzędowy Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego Rzeczypospolitej Polskiej”. 5 (212), s. 219-220, 10 maja 1929. Minister Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego. 
  38. W okowach i w walce. Wiersze z lat 1939–1944. nukat.edu.pl. [dostęp 2015-10-31].
  39. O lwowianach, Lwowie i Małopolsce Wschodniej. „Biuletyn”. Nr 19-20, s. 86, Lipiec 1971. Koło Lwowian w Londynie. 
  40. Leon Mitkiewicz-Żołłtek. Piękni trzydziestoletni. „Wiadomości”, s. 4, Nr 26 (1317) z 27 czerwca 1971. 
  41. Komunikat o nadaniu Orderu Odrodzenia Polski. „Dziennik Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej”, s. 32, Nr 7 z 31 grudnia 1979. 
  42. Komunikat o nadaniu Orderu Odrodzenia Polski. „Dziennik Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej”, s. 29, Nr 5 z 31 grudnia 1973. 
  43. M.P. z 1939 r. nr 155, poz. 367 „za zasługi na polu pracy społecznej”.
  44. Odznaki Honorowe Koła Lwowian. „Biuletyn”. Nr 47, s. 71, Czerwiec 1984. Koło Lwowian w Londynie. 

Bibliografia

edytuj