Marian Utnik
Marian Utnik (ur. 7 grudnia 1902 w Ostrowcu Świętokrzyskim, zm. 24 lutego 2003 w Warszawie) – pułkownik dyplomowany artylerii Wojska Polskiego.
| ||
![]() | ||
![]() | ||
Data i miejsce urodzenia | 7 grudnia 1902 Ostrowiec Świętokrzyski, Królestwo Polskie | |
Data i miejsce śmierci | 24 lutego 2003 Warszawa, Polska | |
Przebieg służby | ||
Lata służby | 1920–1949 | |
Siły zbrojne | ![]() Polskie Siły Zbrojne ![]() | |
Jednostki | Sztab Naczelnego Wodza | |
Stanowiska | szef Oddziału VI | |
Główne wojny i bitwy | wojna polsko-bolszewicka II wojna światowa kampania wrześniowa | |
Późniejsza praca | geodeta | |
Odznaczenia | ||
![]() ![]() ![]() ![]() |
ŻyciorysEdytuj
Syn Wawrzyńca[1]. W wieku 18 lat zaciągnął się jako ochotnik do Wojska Polskiego i walczył w składzie 205 pułku piechoty w wojnie polsko-bolszewickiej. Brał udział w Bitwie Warszawskiej, gdzie został ranny. W 1924 ukończył Szkołę Podchorążych w Krakowie z wynikiem bardzo dobrym – z drugą lokatą wśród 634 słuchaczy. W latach 1924–1926 był uczniem Oficerskiej Szkoły Artylerii w Toruniu. 27 lipca 1926 Prezydent RP mianował go podporucznikiem ze starszeństwem z 15 sierpnia 1926 i 9. lokatą w korpusie oficerów artylerii, a minister spraw wojskowych wcielił do 2 pułku artylerii polowej Legionów w Kielcach, który 31 grudnia 1931 został przemianowany na 2 pułk artylerii lekkiej Legionów[2][3][4]. 15 sierpnia 1928 został awansowany na stopień porucznika ze starszeństwem z dniem 15 sierpnia 1928 i 10. lokatą w korpusie oficerów artylerii[5]. 3 listopada 1933 został powołany do Wyższej Szkoły Wojennej w Warszawie, w charakterze słuchacza Kursu Normalnego 1933/1935[6][7]. W 1935, po ukończeniu kursu i otrzymaniu dyplomu naukowego oficera dyplomowanego, został przydzielony do Wielkopolskiej Brygady Kawalerii w Poznaniu na stanowisko oficera sztabu. Na stopień kapitana został awansowany ze starszeństwem z dniem 1 stycznia 1936 i 97. lokatą w korpusie oficerów artylerii[8]. W marcu 1939 pełnił służbę w Wyższej Szkole Wojennej na stanowisku sekretarza kursu doskonalenia dla oficerów dyplomowanych.
W chwili agresji niemieckiej na Polskę służył w III Oddziale Sztabu Naczelnego Wodza. Następnie w Polskich Siłach Zbrojnych we Francji (gdzie był kursantem Ecole Superieure de la Guerre w Paryżu) i w 1 Brygadzie Strzelców w Szkocji. Od 1942 w Sztabie Naczelnego Wodza w Londynie, jako szef Oddziału VI (specjalnego) był odpowiedzialny za łączność z Armią Krajową. Po wojnie pozostał w Londynie.
Był obok gen. Stanisława Tatara i płk. Stanisława Nowickiego ustanowionym przez Rząd Rzeczypospolitej Polskiej na uchodźstwie powiernikiem skarbu Funduszu Obrony Narodowej (tzw. Komitet Trzech). W 1945 minister obrony narodowej rządu RP na uchodźstwie gen. Marian Kukiel przeznaczył te fundusze na pomoc dla byłych żołnierzy Armii Krajowej i pozostałych po nich rodzin. 19 czerwca 1947 skarb został, wbrew woli Rządu RP na uchodźstwie, przekazany przez powierników attaché wojskowemu ambasady RP (PRL) w Londynie – przedstawicielowi komunistycznego wywiadu wojskowego. Komitet Trzech przekazał również do Warszawy przeszło pięćset teczek archiwalnych Oddziału VI Sztabu Naczelnego Wodza, narażając w ten sposób osoby występujące w dokumentach na policyjne represje ze strony komunistycznych organów bezpieczeństwa. Dziesięć metalowych kaset ze złotem przywiezionych zostało z Londynu na Okęcie w dwóch rzutach (3 i 13 lipca 1947). Przerzutu dokonali kurierzy specjalni: płk Leon Szwajcer i Pola Landau-Leder. Po przylocie do Warszawy złoto złożone zostało w gabinecie szefa II Oddziału gen. Wacława Komara. Dopiero 8 marca 1948 wiceminister obrony narodowej Marian Spychalski polecił przekazanie złota do NBP.
W lipcu 1948 prezydent RP Bolesław Bierut odznaczył generała Tatara Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski, pułkownika Nowickiego Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski, a podpułkownik Marian Utnik rozkazem marszałka Michała Roli-Żymierskiego został awansowany do stopnia pułkownika.
Po przyjeździe do Polski w 1949 został aresztowany. W 1951 w procesie „TUN” skazany na karę piętnastu lat więzienia na podstawie spreparowanych dowodów (m.in. oskarżony o defraudację złota ze skarbu FON i próbę wykorzystania przekazania depozytu do rozpoczęcia działalności szpiegowskiej)[9].
Przez siedem lat był więziony w Rawiczu, Wronkach i Strzelcach. W ramach odwilży w 1956 został zwolniony. Po wyjściu z więzienia nie powrócił do służby wojskowej i pracował jako geodeta, aż do przejścia na emeryturę w 1965. W 1994 wystąpił w filmie dokumentalnym Krzysztofa Langa pt. Powstanie warszawskie 1944[10].
Marian Utnik był szwagrem Gustawa Herlinga-Grudzińskiego i Maurycego Herlinga-Grudzińskiego.
Ordery i odznaczeniaEdytuj
- Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski
- Srebrny Krzyż Zasługi – 1937 „za zasługi w służbie wojskowej”[11]
- Medal Pamiątkowy za Wojnę 1918–1921
- Medal Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości
TwórczośćEdytuj
- Sztab Polskiego Naczelnego Wodza w latach II wojny światowej, cz. 1. „Wojskowy Przegląd Historyczny”. 2 (57), s. 218-248, 1971. Warszawa: Wojskowy Instytut Historyczny.
- Sztab Polskiego Naczelnego Wodza w latach II wojny światowej, cz. 2. „Wojskowy Przegląd Historyczny”. 2 (61), s. 293-321, 1972. Warszawa: Wojskowy Instytut Historyczny.
- Sztab Polskiego Naczelnego Wodza w latach II wojny światowej, cz. 3. „Wojskowy Przegląd Historyczny”. 2 (65), s. 202-235, 1973. Warszawa: Wojskowy Instytut Historyczny.
- Sztab Polskiego Naczelnego Wodza w latach II wojny światowej, cz. 4. „Wojskowy Przegląd Historyczny”. 4 (67), s. 174-200, 1973. Warszawa: Wojskowy Instytut Historyczny.
- Sztab Polskiego Naczelnego Wodza w latach II wojny światowej, cz. 5. „Wojskowy Przegląd Historyczny”. 1 (68), s. 225-257, 1974. Warszawa: Wojskowy Instytut Historyczny.
- Sztab Polskiego Naczelnego Wodza w latach II wojny światowej, zakończenie. „Wojskowy Przegląd Historyczny”. 4 (74), s. 265-300, 1975. Warszawa: Wojskowy Instytut Historyczny.
- Oddział Łącznikowy komendanta głównego AK przy Naczelnym Wodzu na emigracji (VI Oddział Sztabu Naczelnego Wodza). „Wojskowy Przegląd Historyczny”. 3 (97), s. 130-158, 1981. Warszawa: Wojskowy Instytut Historyczny.
- Oddział Łącznikowy komendanta głównego AK przy Naczelnym Wodzu na emigracji (VI Oddział Sztabu Naczelnego Wodza). „Wojskowy Przegląd Historyczny”. 4 (98), s. 151-174, 1981. Warszawa: Wojskowy Instytut Historyczny.
PrzypisyEdytuj
- ↑ Odpisy t. I. Akta śledztwa nr 8/51. Marian Utnik, imię ojca: Wawrzyniec, ur. 07-12-1902 r., inwentarz.ipn.gov.pl [dostęp 2019-11-24] .
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 32 z 15 sierpnia 1926 roku, s. 260, 265.
- ↑ Rocznik Oficerski 1928 ↓, s. 376, 495.
- ↑ Rocznik Oficerski 1932 ↓, s. 212, 760.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 13 z 15 sierpnia 1928 roku, s. 276.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 2 z 26 stycznia 1934 roku, s. 18.
- ↑ Stawecki 1997 ↓, s. 103.
- ↑ Rybka i Stepan 2003 ↓, s. 358.
- ↑ Generał Tatar przekazał – jak sam twierdził – 350 kg złota i 2,5 mln USD pochodzących z dotacji wojennej władz USA dla Armii Krajowej (Fundusz Drawa). Komunistyczne władze twierdziły natomiast, że otrzymały jedynie 208 kg złota i kilkadziesiąt tysięcy dolarów. Oznaczałoby to, że zaginęły 142 kg złota i ponad dwa miliony dolarów. „Po przywiezieniu do Polski złoto FON zostało zdeponowane w Oddziale II Sztabu Generalnego WP, czyli u poprzednika Zarządu II SG WP. Dopiero w 1948 r. kruszec i precjoza przekazano do NBP. W latach 50. depozyt stopniowo likwidowano. Część biżuterii rozkradziono, część rozdano jako podarki dla dygnitarzy, a część trafiła do Desy. Pod koniec 1989 śledztwo w sprawie FON wszczęła prokuratura i działająca na zlecenie Sejmu Najwyższa Izba Kontroli. Śledztwo umorzono, bo ślady defraudacji zostały przez wywiad wojskowy starannie zatarte. Rozkaz zniszczenia dokumentacji FON miał wydać gen. Włodzimierz Oliwa, w latach 1965–1971 szef Zarządu II SG WP.” za: Tygodnik Wprost 37/2006
- ↑ Powstanie warszawskie 1944. [dostęp 2019-11-24].
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 2 z 11 listopada 1937 roku, s. 41.
BibliografiaEdytuj
- Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2020-03-31].
- Rocznik Oficerski 1928. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1928.
- Rocznik Oficerski 1932. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1932.
- 100 lat pułkownika Mariana Utnika w: „Kombatant” nr 1-2/2003
- Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Awanse oficerskie w Wojsku Polskim 1935-1939. Kraków: Fundacja Centrum Dokumentacji Czynu Niepodległościowego, 2003. ISBN 83-7188-691-8.
- Piotr Stawecki: Oficerowie dyplomowani wojska Drugiej Rzeczypospolitej. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1997. ISBN 83-04-04390-4.