Mengli I Girej (krymskotatar. I Meñli Geray; ١ منكلى كراى, ur. 1445, zm. 1515) – chan Chanatu Krymskiego w latach 1466, 1469-1475 i 1478-1515[1], chan Wielkiej Ordy w 1491, szósty syn Hadżi Gireja, założyciela państwa Tatarów krymskich. Dzięki swojemu talentowi politycznemu jeden z najbardziej wpływowych dostojników Imperium Osmańskiego na początku XVI wieku[1].

Mengli I Girej
Ilustracja
Mengli I Girej (w środku) z synem Mehmedem I Girejem po lewej i sułtanem Bajazydem II (po prawej)
chan krymski
Okres

1467

Poprzednik

Nur Dewlet

Następca

Nur Dewlet

chan krymski
Okres

od 1469
do 1475

Poprzednik

Nur Dewlet

Następca

Hajder

chan krymski
Okres

od 1478
do 1515

Następca

Mehmed I Girej

chan Wielkiej Ordy
Okres

1491

Poprzednik

Murtaza-chan

Następca

Ibak-chan

Dane biograficzne
Dynastia

Girejów

Miejsce spoczynku

Bakczysaraj

Ojciec

Hadżi Girej

Dzieci

Mehmed I Girej
Sahib I Girej
Saadet I Girej
Mubarek
Fetih
Ayşe Hafsa

Życiorys

edytuj

Po raz pierwszy na tron wstąpił w 1466, lecz po kilku miesiącach stracił władzę na rzecz swojego brata, Nur Dewleta. Powtórnie chanem został w 1469. Od 1470 był w narastającym konflikcie z władcą Złotej Ordy Ahmed-chanem, dlatego też szukał możliwości współpracy z Wielkim Księstwem Moskiewskim przeciwko Mongołom i Litwinom[2]. W 1473 zawarł sojusz z Moskwą przeciw Polsce oraz Litwie, które wielokrotnie najeżdżał[1]. W marcu 1475 abdykował w wyniku frondy swoich braci i możnych. W tym samym roku został pojmany w Kaffie przez Turków, a następnie w Stambule zmuszono go do uznania zwierzchnictwa Imperium Osmańskiego nad Krymem[3]. W 1478 z turecką pomocą odzyskał władzę po raz trzeci, potwierdził też zwierzchność osmańską[1]. W 1482 zdobył i złupił Kijów[4], porwał też wojewodę Iwana Chodkiewicza wraz z rodziną oraz biskupem katolickim. Po śmierci Ahmed-chana w 1481 zawiązał sojusz z Iwanem III Srogim[2].

W 1492 założył twierdzę Oczaków, która posiadała strategiczne znaczenie w północno-zachodnim basenie Morza Czarnego. W 1502 rozbił ostatecznie Wielką Ordę (pozostałość Złotej Ordy)[1][3], przejmując kontrolę nad jej stolicą w Saraju. Obwołał się wówczas kaganem, roszcząc sobie pretensje do władzy nad wszystkimi plemionami turko-mongolskimi na Kaukazie i w dorzeczu dolnej Wołgi. Przyczynił się do zreorganizowania administracji państwowej. W latach 1502–1503 przeniósł stolicę chanatu do Bachczysaraju[1], gdzie został pochowany po śmierci. Wobec wzrostu potęgi Moskwy od 1512 był w sojuszu z unią polsko-litewską[1].

 
Półwysep Krymski w połowie XV w.

Przypisy

edytuj
  1. a b c d e f g Encyklopedia PWN ↓, Mengli Girej I.
  2. a b Encyclopædia Britannica ↓, Russia.
  3. a b Encyclopædia Britannica ↓, History of Central asia.
  4. Encyclopædia Britannica ↓, Kyiv.

Bibliografia

edytuj