Michał Waszyński

polski reżyser, producent i scenarzysta filmowy

Michał Waszyński, właśc. Mosze Waks (ur. 29 września 1904 w Kowlu na Wołyniu, zm. 20 lutego 1965 w Madrycie) – polski reżyser, producent i scenarzysta filmowy żydowskiego pochodzenia. Najbardziej płodny twórca polskiego kina lat 30.[1]

Michał Waszyński
Ilustracja
Michał Waszyński, 1934
Prawdziwe imię i nazwisko

Mosze Waks

Data i miejsce urodzenia

29 września 1904
Kowel

Data i miejsce śmierci

20 lutego 1965
Madryt

Zawód

reżyser, scenarzysta, producent filmowy

Lata aktywności

1922–1964

Życiorys edytuj

Młodość edytuj

Pochodził ze średnio zamożnej rodziny żydowskiej o chasydzkim rodowodzie. Jego ojciec był kowalem, a matka Cecylia (z domu Flesz) handlarką drobiu. Już w chederze zauważono artystyczne skłonności Waksa, choć jednocześnie był dzieckiem niezdyscyplinowanym. W 1918 został wyrzucony z jesziwy w Kowlu, wedle jego własnych relacji – z powodu pytania o istnienie diabłów, za które został spoliczkowany przez nauczyciela. Rok później opuścił Kowel. Brakuje źródeł na temat tego, gdzie przebywał i czym się zajmował w latach 1919–1922[2].

Początki kariery filmowej edytuj

W 1922 za radą reżysera Wiktora Biegańskiego zmienił nazwisko na polsko brzmiące – Waszyński[3]. Mieszkał wówczas w Warszawie i zagrał nauczyciela w filmie Biegańskiego Zazdrość (1922). Był gońcem i osobistym asystentem Biegańskiego, dzięki któremu poznał Aleksandra Hertza, właściciela najważniejszego w międzywojennej Polsce studia filmowego. W drugiej połowie lat 20. Waszyński był asystentem Ryszarda Ordyńskiego, Józefa Lejtesa i Henryka Szaro[3].

W 1929 zadebiutował jako reżyser. Aż do czasu swojego Dybuka (1937) uważany był jednak za miernego twórcę. Stefania Zahorska pisała o nim: „Czemu służy sztuka filmowa, jeśli znajdzie się w rękach takiego nieudacznika? Waszyński przynosi wstyd polskiej kinematografii”[4]. Reżyser był jednak w stanie kręcić filmy szybko i oszczędnie, a jego realizacje cieszyły się popularnością. Współpracował z kilkoma wytwórniami filmowymi: Sfinks, Leo-Film, Blok-Muza-Film, Rex-Film, Feniks[5].

W 1931 przeniósł się z ubogiego żydowskiego Muranowa, gdzie mieszkał przy ulicy Miłej, do domu na Saskiej Kępie[6]. Zaczął otaczać się produktami luksusowymi i podróżować po świecie. W latach 30. był reżyserem 37 polskich filmów fabularnych (z ogólnej liczby 147 wyprodukowanych w tym czasie), m.in. Prokurator Alicja Horn (1933), Czarna perła (1934), Antek policmajster (1935), Znachor (1937)[7].

Dybuk i zwrot w karierze filmowej edytuj

W 1937 powstał nakręcony w języku jidysz Dybuk, który znalazł się w międzynarodowym obiegu i obecnie jest najbardziej znanym na świecie polskim filmem sprzed 1939. Tym filmem na podstawie dramatu Szymona An-skiego Waszyński po raz pierwszy odwołał się do swojego żydowskiego pochodzenia. Czas trwania zdjęć do Dybuka był o wiele dłuższy niż w przypadku wcześniejszych realizacji. Odtąd reżyser zerwał ze zwyczajem tworzenia filmów w ekspresowym tempie[7].

W dniu agresji niemieckiej na Polskę, 1 września 1939 roku Waszyński znajdował się wraz z ekipą filmową we Lwowie[7]. Został zesłany przez władze radzieckie na Syberię. 10 grudnia 1941 zaciągnął się do Armii Andersa i wraz z nią przeszedł do Iranu, a następnie do Iraku (1942) i mandatowej Palestyny (1943)[7]. Przemarsz wojsk Andersa na Bliski Wschód utrwalili Waszyński i Konrad Tom w dokumentalnym filmie Dzieci (1943)[8], nazwanym przez autora biografii Waszyńskiego, Samuela Blumenfelda, testamentem reżysera[9]. Film przedstawia postać żołnierza, który co tydzień wysyła list do matki pozostałej w Kowlu, relacjonując jej bieżące wydarzenia. Jest to jedyny film, w którym Waszyński wspomina o swoim rodzinnym mieście. Jako żołnierz II Korpusu Waszyński był w Egipcie i Włoszech. Będąc członkiem wojskowego zespołu filmowego, robił zdjęcia w czasie bitwy o Monte Cassino (1944)[7].

Po II wojnie światowej edytuj

W 1946 powstał jeden z ostatnich filmów w reżyserii Waszyńskiego, nakręcona we Włoszech Wielka droga. W tym samym roku poślubił Marię Dolores Tarantini, wdowę po hrabim, a także zaadoptował na kilka lat córkę aktorki Jadwigi Andrzejewskiej. Hrabina Tarantini zmarła niedługo po ślubie, a Waszyński odziedziczył po niej fortunę, w tym pałac w Rzymie[7]. W 1947 nawiązał znajomość z reżyserem Orsonem Wellesem, będąc jego asystentem przy tworzeniu Otella (1952)[7].

W latach 50. był odkrywcą talentu aktorskiego Audrey Hepburn i Sophii Loren[7] oraz współpracownikiem producenta Samuela Bronstona(inne języki), stopniowo stając się szarą eminencją jego powstałego pod Madrytem imperium filmowego[7]. Brał udział w produkcji kilku amerykańskich superprodukcji kręconych we Włoszech i w Hiszpanii, m.in. Bosonoga Contessa (1954), Spokojny Amerykanin (1958), Cyd (1961) oraz Upadek Cesarstwa Rzymskiego (1964)[7].

 
Grób Michała Waszyńskiego na cmentarzu Flaminio Prima Porta w Rzymie

Życie prywatne, śmierć edytuj

Waszyński kreował własną tożsamość, podając w różnych środowiskach wzajemnie sprzeczne informacje. Podawał, że w 1921 studiował sztukę dramatyczną w Kijowie, a w latach 1922–1925 współpracował z Friedrichem Wilhelmem Murnauem i Jewgienijem Wachtangowem. Kiedy indziej opowiadał, że był więźniem Auschwitz. Wszystkie te informacje najprawdopodobniej są nieprawdziwe[3].

Waszyński był homoseksualistą[10], czego nie ukrywał już w latach 30., pojawiając się w towarzystwie ze swoimi kolejnymi partnerami[11].

Chorował na cukrzycę. Zmarł na atak serca w Madrycie. Został pochowany na cmentarzu Flaminio Prima Porta w Rzymie[12][13].

Filmografia edytuj

Fotogaleria edytuj

Przypisy edytuj

  1. Uważam Rze Historia” nr 7, lipiec 2013, s. 9.
  2. Robert Birkholc, Michał Waszyński – polski “książę” z Kowla | Super Artykuł, Culture.pl, 2 sierpnia 2021 [dostęp 2022-05-10] (pol.).
  3. a b c Michał Waszyński: wyreżyserowany arystokrata, Onet Kultura, 29 września 2020 [dostęp 2022-05-10] (pol.).
  4. Samuel Blumenfeld, Człowiek, który chciał być księciem. Michał Waszyński – życie barwniejsze niż film, Świat Książki, Warszawa 2008, s. 38.
  5. Katarzyna Czajka-Kominiarczuk, „Książę i dybuk”, niezwykły portret Michała Waszyńskiego, Polityka, 21 maja 2018 [dostęp 2022-05-10] (pol.).
  6. Agnieszka Niemojewska, Michał Waszyński. Demiurg przedwojennego kina, Rzeczpospolita, 3 maja 2020 [dostęp 2022-05-10] (pol.).
  7. a b c d e f g h i j Janusz R. Kowalczyk, Michał Waszyński | Życie i twórczość | Artysta, Culture.pl, kwiecień 2018 [dostęp 2022-05-10] (pol.).
  8. Dzieci (Waszyński Michał) [on-line], [w:] Filmpolski.pl, dostępny w Internecie [dostęp: 13 grudnia 2009].
  9. Samuel Blumenfeld, Człowiek, który chciał być..., s. 82.
  10. Samuel Blumenfeld, Człowiek, który chciał być..., s. 50.
  11. Samuel Blumenfeld, Człowiek, który chciał być..., s. 45.
  12. Aleksandra Gersz, Michał Waszyński. Syn kowala, reżyser, książę i wielki oszust, Polska Times, 24 września 2017 [dostęp 2022-05-10] (pol.).
  13. Agata Rola-Bruni, Michał Waszyński (1904-1965) – Żołnierz-filmowiec 2 Korpusu Polskiego, Polonia in Italia, 20 czerwca 2021 [dostęp 2022-12-02] (wł.).
  14. Nowe filmy polskie. „Warszawski Dziennik Narodowy”. Nr 220A, s. 5, 11 sierpnia 1939. 
  15. Sebastian Jagielski, Jego ekscelencja Michał Waszyński, „Kwartalnik Filmowy” (70), 2010, s. 236, ISSN 0452-9502 [dostęp 2022-05-10].

Bibliografia edytuj

  • Samuel Blumenfeld, Człowiek, który chciał być księciem. Michał Waszyński – życie barwniejsze niż film, Świat Książki, Warszawa 2008.

Linki zewnętrzne edytuj