Wikipedia

Mikołaj Spytek Ligęza

Mikołaj Spytek Ligęza herbu Półkozic (ur. na początku 1563[1] – zm. przed 22 sierpnia 1637[2] w Dąbrowie) – syn kasztelana wiślickiego Mikołaja Ligęzy i Elżbiety Jordanówny kasztelanki krakowskiej, I voto Stanisławowej Bonerowej. W 1590 w wieku 28 lat został kasztelanem czechowskim. W 1592 otrzymał starostwo żydaczowskie, zaś 11 lipca 1603 r.[3] objął starostwo bieckie. W 1613 został kasztelanem żarnowskim, w 1614 starostą ropczyckim, a w 1619 kasztelanem sandomierskim, pułkownik wojska powiatowego województwa sandomierskiego w 1624 roku[4].

Mikołaj Spytek Ligęza
Ilustracja
Herb
Półkozic
Rodzina

Ligęzowie herbu Półkozic

Data urodzenia

1563

Data i miejsce śmierci

przed 22 sierpnia 1637
Dąbrowa

Ojciec

Mikołaj Ligęza z Bobrku (1529–1603)

Matka

Elżbieta Jordan

Żona

1. Elżbieta Kormanicka
2. Zofia Krasińska

Dzieci

z Zofią Krasińską:
Pudencjana,
Konstancja

Dwukrotnie żonaty: po raz pierwszy z Elżbietą Kormanicką herbu Junosza (zm. 1602[5]), córką kasztelana czechowskiego Auctusa i Anny z Lipnickich h. Hołobok[1]; po raz drugi z Zofią Krasińską herbu Ślepowron (zm. 1642), córką wojewody płockiego Stanisława (zm. 1617)[6] i jego drugiej żony, Anny Michowskiej herbu Rawicz. Dzięki zawartemu w 1584 małżeństwu z Elżbietą, wdową po Adamie Rzeszowskim, a następnie wykupowi pozostałych spadkobierców do 1605 stał się właścicielem całości Rzeszowa i otaczającego miasto klucza dóbr[7].

Włości edytuj

Mikołaj Spytek Ligęza należał do tej części szlachty polskiej, która była nosicielem pozytywnych cech swojego stanu. Zostawił po sobie opinię dobrego gospodarza oraz hojnego fundatora kościołów, szpitali i przytułków dla biednych i starców (chociaż w dobrach swych stosował bezwzględnie uprawiany wyzysk feudalny i popadał w liczne konflikty z mieszczanami Biecza). W Rzeszowie ufundował klasztor oo. Bernardynów i szpital dla ubogich, w Głogowie natomiast kościół parafialny z dzwonnicą, szpital dla ubogich, oraz drewniany ratusz. Jedną z jego głównych inwestycji był zamek w Rzeszowie, który w pierwotnej formie powstał pod koniec XVI wieku, a następnie został gruntownie rozbudowany w 1620 w stylu Palazzo in fortezza. W latach 20. Ligęza ufortyfikował także okoliczne miejscowości budując szereg ziemno-drewnianych warowni m.in. w Mrowli, Świlczy, Krasnem i Malawie. Jako starosta biecki troszczył się o dokończenie rozpoczętego przez ojca dzieła odbudowy fortyfikacji miejskich. Na podstawie królewskiego zezwolenia z 17 maja 1630 r. zbudował klasztor i kościół reformatów w Bieczu (na miejscu dawnego zamku)[3].

Działalność polityczna edytuj

Właściciel Rzeszowa miał spore ambicje polityczne. W 1616 roku wyznaczony został senatorem rezydentem[8]. Uczestniczył w sejmach jako senator (zwłaszcza za panowania Zygmunta III Wazy), a wygłaszane przez niego mowy były uznawane przez współczesnych za godny naśladowania wzór[9]. Dał się poznać jako dalekowzroczny i rozważny doradca polityczny. Popierając interesy kolejnych władców Ligęza otrzymywał od nich liczne beneficja i przywileje dla swoich miast. Prawdopodobnie „w podziękowaniu” od władcy otrzymał Głogów, a także liczne wolności po wielkim pożarze Rzeszowa w 1594. Na sejmie w Warszawie w styczniu 1635 roku przedstawił wniosek dotyczący przygotowania armii koronnej do walk przeciw Szwedom i Turkom[10].

Działania zbrojne edytuj

Mikołaj Spytek Ligęza prowadził walki ze swoim sąsiadem i bratankiem Andrzejem Ligęzą, który dwukrotnie najechał Rzeszów (1603) paląc przedmieścia i zdobywając zamek. W odwecie Mikołaj złupił dobra krewniaka w Staroniwie i Zwięczycy. Konflikt wynikał prawdopodobnie ze sporu granicznego, a rozwiązany został dopiero wyrokiem sądu ziemskiego w Przeworsku, który wydał werdykt na korzyść Mikołaja[11].

Starosta sandomierski walczył także ze słynnym awanturnikiem z sąsiedniego Łańcuta, Stanisławem Stadnickim „Diabłem” (1600-1605) oraz jego synem Władysławem (1617-1619[potrzebny przypis]), który złupił Rzeszów na czele lisowczyków, przy czym bezpośrednią przyczyną konfliktu była rywalizacja między jarmarkami rzeszowskim i łańcuckim[12]. W 1624 Ligęza skutecznie obronił przeprawę przez Wisłok w Rzeszowie przed czambułem tatarskim.

Śmierć i podział majątku edytuj

 
Ulica Spytka Ligęzy w Rzeszowie

Ligęza zmarł w Dąbrowie Tarnowskiej w sierpniu 1637 w wieku 75 lat. Wedle swego życzenia został pochowany pod progiem kościoła bernardynów w Rzeszowie. Ponieważ jego synowie ze związku z Elżbietą Kormanicką zmarli w dzieciństwie[13], swoją olbrzymią jak na owe czasy fortunę pozostawił dwóm córkom z małżeństwa z Zofią Krasińską – starszej Zofii Pudencjannie, która poślubiła w 1633 księcia Władysława Dominika Zasławskiego-Ostrogskiego, i młodszej Konstancji, od 1637 żonie Jerzego Sebastiana Lubomirskiego[14]. Zgodnie ze sporządzonym przez Ligęzę aktem podziałowym, zatwierdzonym w Krakowie w 1631, Zofia otrzymała miasta Rzeszów (z zamkiem), Głowów i Sędziszów oraz 34 wsie i 25 folwarków (łącznie 351 łanów), natomiast Konstancja tylko jeden zamek w budowie, 25 wsi i 14 folwarków (razem 130 łanów)[15]. Ponieważ Zasławski okazał się marnym zięciem, w swoim testamencie z 4 sierpnia 1637 Ligęza zezwolił Konstancji i jej mężowi dochodzić swoich praw przeciwko nierównemu podziałowi z 1631[16]. Natychmiast po śmierci Ligęzy Zasławski zbrojnie zajął przyznane swej żonie Rzeszów, Głowów i Sędziszów, a także rodowe dobra Ligęzów Dąbrowę i Gorzyce, które należały do działu Konstancji, ale przypadły czasowo jej matce jako dożywocie. Po zwrocie tych ostatnich dóbr przez Zasławskiego w 1638 na mocy wyroku komisji sądowej wziął je z kolei zajazdem w 1640 Lubomirski i trzymał być może już do śmierci teściowej w 1642[17]. Już po śmierci obu Ligęzianek (Konstancji w 1648 i Zofii w 1649) w 1653 Jerzy Lubomirski uzyskał od Zasławskiego cesję jego części latyfundium Mikołaja Spytka Ligęzy z Rzeszowem[18].

Zobacz też edytuj

Przypisy edytuj

  1. ↑ a b Anusik 2022 ↓, s. 106.
  2. ↑ Przyboś 1968 ↓, s. 252–253.
  3. ↑ a b Przyboś 1968 ↓, s. 252-253.
  4. ↑ Kupisz 2008 ↓, s. 184.
  5. ↑ Anusik 2022 ↓, s. 109.
  6. ↑ Anusik 2022 ↓, s. 111.
  7. ↑ Anusik 2022 ↓, s. 106, 108–109.
  8. ↑ Volumina Legum, t. III, Petersburg 1859, s. 133.
  9. ↑ Dzieje Rzeszowa do 1914, Rzeszów 1985, s. 23
  10. ↑ Kadrinazi: A cóżby to jednego chłopa ze wsi zgubić? [online], kadrinazi.blogspot.co.uk [dostęp 2017-11-25].
  11. ↑ Łoziński 1913 ↓, s. 206-214.
  12. ↑ Łoziński 1913 ↓, s. 340-342, 495-496.
  13. ↑ Boniecki 1911 ↓, s. 256.
  14. ↑ Anusik 2022 ↓, s. 116–117.
  15. ↑ Anusik 2022 ↓, s. 114–116.
  16. ↑ Anusik 2022 ↓, s. 117–118.
  17. ↑ Anusik 2022 ↓, s. 118–119.
  18. ↑ Anusik 2022 ↓, s. 119–120.

Bibliografia edytuj

Linki zewnętrzne edytuj

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Mikołaj_Spytek_Ligęza&oldid=73589062”