Dąbrowa Tarnowska
Dąbrowa Tarnowska – miasto w województwie małopolskim, siedziba powiatu dąbrowskiego i gminy miejsko-wiejskiej Dąbrowa Tarnowska.
| miasto w gminie miejsko-wiejskiej | |||
.jpg)
| |||
| |||
| Państwo | |||
|---|---|---|---|
| Województwo | |||
| Powiat | |||
| Gmina | |||
| Data założenia |
1442 | ||
| Prawa miejskie |
1693 | ||
| Burmistrz | |||
| Powierzchnia |
23,21[1] km² | ||
| Wysokość |
180 m n.p.m. | ||
| Populacja (01.01.2024) • liczba ludności • gęstość |
| ||
| Strefa numeracyjna |
(+48) 14 | ||
| Kod pocztowy |
33-200 | ||
| Tablice rejestracyjne |
KDA | ||
Położenie na mapie gminy Dąbrowa Tarnowska  | |||
Położenie na mapie Polski  | |||
Położenie na mapie województwa małopolskiego  | |||
Położenie na mapie powiatu dąbrowskiego  | |||
 50°10′29″N 20°59′11″E/50,174722 20,986389
| |||
| TERC (TERYT) |
1204024 | ||
| SIMC |
0982167 | ||
Urząd miejski Rynek 34,33-200 Dąbrowa Tarnowska | |||
| Strona internetowa | |||
Położona jest nad rzeką Breń. Dąbrowa Tarnowska leży w dawnej ziemi sandomierskiej historycznej Małopolski, w XVII wieku położona była w województwie sandomierskim[2]. W latach 1975–1998 miasto należało do województwa tarnowskiego.
Według danych GUS z 1 stycznia 2024 r. miasto miało 11 458 mieszkańców[1].
Nazwę swą Dąbrowa Tarnowska wywodzi od porastających przed wiekami te okolice lasów i gajów dębowych, zwanych dąbrowami. Na kartach historii pojawiały się nazwy: Dambrowa – 1378 r., Dambrawa Magna (Dąbrowa Wielka) – 1578 roku[3].
W XX w. Dąbrowa, dla odróżnienia od innych miast o tej samej nazwie, otrzymała nazwę urzędową Dąbrowa Tarnowska.
Historia
edytujBadania pradziejów regionu Dąbrowa Tarnowska potwierdzają istnienie zorganizowanej osady już pod koniec XIV wieku[4]. Wieś była własnością rodu Ligęzów, którzy lokowali ją na prawie niemieckim w 1422 roku. Dąbrowa była wówczas rozwiniętą osadą. Już wówczas był tu duży młyn, duże gospodarstwo rybne, 60 gospodarstw kmiecych i folwark Feliksa Ligęzy. Mówiąc o rozwoju Dąbrowy i ich mieszkańcach trzeba wspomnieć, że dzisiejsze dzielnice Ruda i Podkościele stanowiły oddzielne miejscowości. Za czasów gdy właścicielem wsi był kasztelan sandomierski Mikołaj Spytek Ligęza stała się ona centrum produkcji, usług rzemieślniczych oraz wymiany handlowej dla okolicy.
_Karol_Auer.jpg)
Mikołaj Spytek Ligęza był fundatorem kościoła parafialnego, który wybudowany został prawdopodobnie w 1614 roku. Zbudował także w latach 30. XVII w. otoczony rozlewiskami rzeki Bagienicy zamek w typie „palazzo in fortezza”[5]. Zamek był wybudowany na planie czworoboku z wałami i czterema narożnymi bastionami, otaczającymi rezydencję Ligęzów na terenie zwanym „Podzamcze”. Zamek nie był użytkowany długo jako rezydencja, ponieważ w latach 1683–1693 na wzgórzu, na północ od zamku Michał Lubomirski zbudował nowy barokowy pałac, a stary zamek bastionowy zamieniono na browar.
Najprawdopodobniej w 1693 r. doszło do nadania Dąbrowie praw miejskich i nowego rozplanowania założenia miejskiego na wschód od pałacu. W 1697 r. Dąbrowa dostała przywileje urządzania trzech jarmarków rocznie. Były to słynne jarmarki – targi końmi i wołami. W 1771 r. na miejscu dawnego kościoła został wybudowany nowy, na ówczesne czasy imponujący. W XVIII w. Dąbrowa była miastem w pełni rozwiniętym gospodarczo. Były tu liczne cechy rzemieślników, szkoła, szpital. Imponujący rozwój miasta przerwał I rozbiór Polski. W 1846 r. pałac barokowy został zniszczony przez pożar, na jego miejscu został wzniesiony w latach 1948–1965 nowy kościół parafialny. Z okresu istnienia pałacu pozostała do dziś zabytkowa brama wjazdowa. W 1906 r. została oddana do użytku linia kolejowa, wkrótce sieć komunikacyjna, funkcjonowała też poczta. I i II wojna światowa poczyniły ogromne spustoszenie i przyniosły duże straty w ludziach. Lata powojenne to okres wzrostu gospodarczo – społecznego i kulturalnego miasta i powiatu dąbrowskiego.
Podczas okupacji hitlerowskiej, w lipcu 1942 roku Niemcy utworzyli getto dla żydowskich mieszkańców. Przebywało w nim około 3200 Żydów. W październiku roku zostali wywiezieni do obozu zagłady Bełżcu i tam zamordowani[6].
Klimat
edytujKlimat Dąbrowy Tarnowskiej zaliczany jest do klimatów podgórskich nizin i kotlin, jest łagodny i dość suchy, korzystnie działający na organizm człowieka. Sprzyja on rolnictwu i sadownictwu.
Zabytki
edytuj.jpg)
.jpg)
Obiekt wpisany do rejestru zabytków nieruchomych województwa małopolskiego[7].
- Zespół kościoła filialnego pw. Wszystkich Świętych. Obiekt znajduje się na małopolskim Szlaku architektury drewnianej w Województwie Małopolskim[8];
- synagoga;
- cmentarz wojenny nr 248 z I wojny światowej, kaplica;
- brama zamkowa, park i piwnice pałacowe;
- obelisk Ligęzów;
- willa „Jaga” ul. 1 Maja 3.
Inne zabytki
edytuj- zegar na budynku dawnego ratusza (obecnie siedziba Sądu Rejonowego w Dąbrowie Tarnowskiej),
- synagoga przy ulicy Daszyńskiego, obecnie Muzeum Judaistyczne,
- ruiny barokowego pałacu Lubomirskich.
- dwór w miejscu jednego bastionów nieistniejącego zamku. Dwór nie posiada już ganku, Al. Wolności 4,
- budynek wozowni z 1914 roku, al. Wolności 8 i 10.
Pomniki
edytuj- obelisk braci Lubomirskich z połowy XVIII w.
- pomnik w Danielniku,
- pomnik w Parku Miejskim „Poległym w imię honoru i niezłomnej służby Ojczyźnie. 1914–1920”, z płaskorzeźbą autorstwa Hanny Nałkowskiej,
- pomnik wotywny,
- pomnik Jana Pawła II.
Edukacja
edytuj
W Dąbrowie Tarnowskiej funkcjonują trzy przedszkola, trzy szkoły podstawowe. W mieście istnieją 2 zespoły szkół ponadpodstawowych, w skład których wchodzą licea ogólnokształcące, technika, a także szkoły policealne.
Przedszkola:
- Przedszkole nr 1,
- Przedszkole nr 2,
- Przedszkole Niepubliczne – „Ochronka im. Jana Pawła II”[9].
Szkoły podstawowe:
- Szkoła Podstawowa nr 1 im. Jana Pawła II,
- Szkoła Podstawowa nr 2 im. Mikołaja Kopernika
- Szkoła Podstawowa nr 3 im. Bohaterów Powiśla Dąbrowskiego[10].
Szkoły ponadpodstawowe:
- I Liceum Ogólnokształcące im. Tadeusza Kościuszki[11];
- Zespół Szkół Ponadgimnazjalnych nr 2 im. Krzysztofa Kamila Baczyńskiego.
Fauna i flora
edytujNa terenie Nadleśnictwa Dąbrowa Tarnowska najwięcej jest borów, są to drzewostany iglaste z przewagą sosny, później następują takie gatunki jak dąb, buk, olsza, brzoza. Występują obwody łowieckie polne i leśne. Można w niej spotkać zwierzynę grubą: dzik, jeleń, sarna i przechodzący łoś, a także zwierzynę drobną, tj. zając, lis, jenot, borsuk, kuna domowa i leśna, bóbr oraz ptaki – kuropatwa, bażant, gołąb grzywacz, bocian biały i czarny oraz ptaki drapieżne[12].
Lasy:
- Księży Las - ul. Jagiellońska
- Las Beleryt - ul. Szarwarska
- Las Danielnik
Kultura i media
edytuj
Głównym organizatorem imprez kulturalnych na terenie gminy Dąbrowa Tarnowska jest Dąbrowski Dom Kultury. Są to m.in.:
- Wieczór Poetów Powiśla Dąbrowskiego,
- Przegląd Zespołów Teatralnych „Laur Melpomeny”,
- Dni Dąbrowy Tarnowskiej w ramach których wystąpili m.in.: Big Cyc, Grupa Operacyjna, zespół Łzy, Reni Jusis, Szymon Wydra & Carpe Diem, Monika Brodka, Ewelina Flinta, Brathanki, Kora oraz Wilki, Enej.
- Powiatowy Bieg „Sokoła”,
- Przegląd Dorobku Artystycznego Szkół „Płomień”.
Muzea
edytuj- Izba Pamięci Żydów,
- Muzeum Polonijne,
- Muzeum Powiśla Dąbrowskiego,
- Muzeum Agatów i Skamieniałych Drzew.
Kino
edytuj- Kino Sokół 3D
Gazety
edytuj- „Żyjmy Ewangelią” – czasopismo duszpasterskie.
Portale informacyjne
edytujPolityka i społeczeństwo
edytujBurmistrz
edytujPierwszym burmistrzem Dąbrowy Tarnowskiej był Mieczysław Pyrcz (1990–1994)[19]. W latach 1994–2014 funkcję tę sprawował Stanisław Początek. W 2014 w wyborach wygrał były starosta dąbrowski Krzysztof Kaczmarski[20], w 2018[21] i 2024[22] uzyskiwał reelekcję.
W latach 1994–2014 zastępcą burmistrza był Marek Minorczyk[23][24][25][26]. W latach 2014–2018 oraz od 2022 funkcję tę pełni Stanisław Ryczek[27][28][29][30].
| Imię i Nazwisko | Stanowisko | Klub |
|---|---|---|
| Wiesław Mendys | Przewodniczący | Wspólnota Samorządu Powiśla Dąbrowskiego |
| Paweł Mikos | Z-ca Przewodniczącego | PiS |
| Bernadetta Mrówka | Niezależni Ziemi Dąbrowskiej | |
| Bogusława Bator | Radny | Niezależni Ziemi Dąbrowskiej |
| Józefa Borowska-Marciniak | Wspólnota Samorządu Powiśla Dąbrowskiego | |
| Bartłomiej Drożdż | Porozumienie Samorządowe | |
| Andrzej Giza | Porozumienie Samorządowe | |
| Tadeusz Gubernat | PiS | |
| Mirosław Jastrząb | Niezależni Ziemi Dąbrowskiej | |
| Paweł Kądzielawa | Trzecia Droga | |
| Mariola Kobos | Niezależni Ziemi Dąbrowskiej | |
| Zygmunt Kułaga | Trzecia Droga | |
| Dariusz Lizak | Porozumienie Samorządowe | |
| Mirosław Mierzejewski | Porozumienie Samorządowe | |
| Andrzej Pabian | PiS | |
| Bogdan Pawelec | PiS | |
| Aleksandra Prażuch | PiS | |
| Jacek Świątek | Trzecia Droga | |
| Józefa Taraska | Niezależni Ziemi Dąbrowskiej | |
| Justyna Wajda | Niezależni Ziemi Dąbrowskiej | |
| Jerzy Żelawski | PiS |
Administracja
edytuj
Podział administracyjny
edytujDzielnice i osiedla[32]:
- Bagienica,
- Podkościele,
- Czernia,
- Ruda-Zazamcze,
- Ulinów,
- Zazamcze,
- os. Kościuszki,
- os. Westerplatte
Burmistrzowie Dąbrowy Tarnowskiej
edytuj- Franciszek Batorowicz,
- Mieczysław Pyrcz (1990–1994),
- Stanisław Początek (1994–2014),
- Krzysztof Kaczmarski (od 2014).
Demografia
edytuj- 1900 – 3 000
- 1910 – 3 029
- 1925 – 2 660
- 1931 – 6 017
- 1939 – 6 100
- 1946 – 4 520
- 1950 – 4 266
- 1960 – 5 083
- 1970 – 6 654
- 1978 – 7 616
- 1988 – 10 082 [33]
- 1995 – 11 015
- 1996 – 11 109
- 1997 – 11 136
- 1998 – 11 178
- 1999 – 11 149
- 2000 – 11 163
- 2001 – 11 251
- 2002 – 11 248
- 2003 – 11 209
- 2004 – 11 280
- 2005 – 11 263
- 2006 – 11 274
- 2007 – 11 331
- 2008 – 11 402
- 2009 – 11 449
- 2010 – 11 474
- 2011 – 11 825
- 2012 – 11 861
- 2013 – 11 846
- 2014 – 11 881
- 2015 – 11 891
- 2016 – 11 907
- 2017 – 11 924
- 2018 – 11 906
- 2019 – 11 864
- 2020 – 11 828
- 2021 – 11 828
- 2022 – 11 945 [34]
- 2024 – 11 456
Wykres liczby ludności miasta Dąbrowa Tarnowska na przestrzeni ostatnich 6 stuleci
- Piramida wieku mieszkańców Dąbrowy Tarnowskiej w 2014 roku[35].
Osoby związane z Dąbrową Tarnowską
edytujInfrastruktura
edytuj
Transport
edytujPrzez Dąbrowę Tarnowską przebiega droga krajowa nr 73 (Kielce – Busko-Zdrój – Dąbrowa Tarnowska – Tarnów – Jasło) oraz droga wojewódzka nr 975 (Dąbrowa Tarnowska – Żabno – Wojnicz – Zakliczyn – Dąbrowa).
W Dąbrowie Tarnowskiej znajduje się nieczynna stacja kolejowa. Przez stację przechodzi zbudowana w 1906 r. linia kolejowa Tarnów – Szczucin, czyli tzw. Szczucinka. Ruch pasażerski został na niej zawieszony w 2000, a od 2006 r. jest całkowicie zamknięta. Koncepcja wydłużenia kolei ze Szczucina do Buska-Zdroju i jej zelektryfikowania, a tym samym stworzenia najkrótszego połączenia Tarnowa przez Kielce z Warszawą, nie została zrealizowana. Późniejsze plany inwestycyjne przewidywały połączenie Żabna, przez most w Nowym Korczynie, z Buskiem-Zdrojem (omijające Dąbrowę Tarnowską i Szczucin), jednak nie zostały one uwzględnione w dokumencie rządowym „Master Plan dla Transportu Kolejowego w Polsce do 2030 roku”[36].
W 2012 r. przy ul. Szpitalnej otwarto sanitarne lądowisko.
Wspólnoty religijne
edytuj
Miasto obejmuje parafia rzymskokatolicka Najświętszej Maryi Panny Szkaplerznej, która należy do dekanatu Dąbrowa Tarnowska. W mieście znajduje się zbór Świadków Jehowy[37].
Sport
edytuj
W mieście działa Miejsko–Gminny Ośrodek Sportu i Rekreacji, będący samorządową jednostką organizacyjną powołaną do prowadzenia działalności sportowo-rekreacyjnej. Do podstawowych zadań ośrodka należy: organizowanie różnego rodzaju zawodów i imprez sportowych, współdziałanie z klubem „Dąbrovia”, organizacjami sportowymi, szkołami i innymi organizacjami społecznymi w dziedzinie rozwoju i popularyzacji różnych dyscyplin sportowych i rekreacyjnych.
Ośrodek na powierzchni 6 ha oferuje możliwość skorzystania z: hali sportowej, stadionu, bieżni 4 × 100, boiska do piłki nożnej, ścieżki zdrowia, otwartych torów łuczniczych, boiska do siatkówki plażowej i na trawie, basenu krytego, basenu odkrytego, brodzika dla dzieci, placu zabaw, lodowiska naturalnego i parkingu.
Ścieżki rowerowe
edytujMiasta partnerskie
edytuj
Ludzie związani z Dąbrową Tarnowską
edytujZobacz też
edytujPrzypisy
edytuj- ↑ a b c Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2024 roku [online], Główny Urząd Statystyczny, 22 lipca 2024 [dostęp 2024-10-23] (pol.).
- ↑ Maria Dąbrowska, Jerzy Kruppé (red.): Szpitalnictwo w dawnej Polsce. Wydawnictwo Instytutu Archeologii i Etnologii PAN, Warszawa 1998, s. 156. ISBN 83-85463-53-4
- ↑ Stanisław Rospond, Słownik etymologiczny miast i gmin PRL, Zakład Narodowy im.Ossolińskich-Wydawnictwo, Wrocław 1984, s. 68–69.
- ↑ Artur Bata, Hanna Lawera: Dąbrowa Tarnowska i okolice. Warszawa: PUW „Roksana” w Krośnie, 1998. ISBN 83-87282-84-7.
- ↑ Marian Kornecki: Zamki i dwory obronne ziemi krakowskiej. Kraków: Wydawnictwo Artystyczno-Graficzne, wyd. Wydział Kultury Prezydium WRN w Krakowie. Wojewódzki Konserwator Zabytków, 1966.
- ↑ Geoffrey P. Megargee (red.), Encyclopedia of camps and ghettos, 1933-1945, t. II, part A, s. 497.
- ↑ Wykaz obiektów wpisanych do Rejestru Zabytków Nieruchomych Województwa Małopolskiego z uwzględnieniem podziału na powiaty i gminy [online], wuoz.malopolska.pl [dostęp 2023-11-21].
- ↑ Szlak architektury drewnianej w Województwie Małopolskim
- ↑ Rok 2023/2024 [online], www.ochronkadt.pl [dostęp 2025-01-10].
- ↑ Author's Name, e-Kurier Dąbrowski – niezależny portal internetowy » Blog Archive » 50 LAT MINĘŁO, JAK JEDEN DZIEŃ… [online] [dostęp 2025-01-10] (ang.).
- ↑ I LO w DT: I Liceum Historia. [dostęp 2015-03-22].
- ↑ https://dabrowa.krakow.lasy.gov.pl/lasy-nadlesnictwa/ Lasy Nadleśnictwa Dąbrowa Tarnowska
- ↑ E-kurier Dąbrowski.
- ↑ Prawdę Mówiąc. [dostęp 2015-12-04]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-03-30)].
- ↑ Powiśle Dąbrowskie. powisledabrowskie.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-12-08)]..
- ↑ Dąbrowa Tarnowska – Nasze Miasto.
- ↑ Informator Dąbrowski.
- ↑ NaszePowiśle.pl [online], NaszePowiśle.pl [dostęp 2016-01-20] [zarchiwizowane z adresu 2016-02-20] (pol.).
- ↑ Instytut Pamięcie Narodowej, Pyrcz Mieczysław, „Encyklopedia Solidarności” [dostęp 2025-01-15] [zarchiwizowane z adresu 2024-06-02].
- ↑ PKW: Wyniki wyborów samorządowych 2014. [dostęp 2015-03-22].
- ↑ Wybory samorządowe 2018 [online], wybory2018.pkw.gov.pl [dostęp 2024-11-14].
- ↑ Wybory Samorządowe 2024 [online], samorzad2024.pkw.gov.pl [dostęp 2024-11-14] (pol.).
- ↑ Redakcja, Marek Minorczyk zwalnia mandat [online], Dąbrowa Tarnowska Nasze Miasto, 12 grudnia 2006 [dostęp 2025-04-23].
- ↑ Biuletyny Informacji Publicznej [online], bip.malopolska.pl [dostęp 2025-04-23].
- ↑ Biuletyny Informacji Publicznej [online], bip.malopolska.pl [dostęp 2025-04-23].
- ↑ Biuletyny Informacji Publicznej [online], bip.malopolska.pl [dostęp 2025-04-23].
- ↑ Author's Name, e-Kurier Dąbrowski – niezależny portal internetowy » Blog Archive » Stanisław Ryczek zastępcą burmistrza [online] [dostęp 2025-04-23] (ang.).
- ↑ Biuletyny Informacji Publicznej [online], bip.malopolska.pl [dostęp 2025-04-23].
- ↑ Struktura urzędu [online], Gmina i Miasto Dąbrowa Tarnowska [dostęp 2025-04-23].
- ↑ Author's Name, e-Kurier Dąbrowski – niezależny portal internetowy » Blog Archive » NOWY RADNY POWIATOWY [online] [dostęp 2025-04-24] (ang.).
- ↑ Biuletyny Informacji Publicznej [online], bip.malopolska.pl [dostęp 2024-11-14].
- ↑ Integralne części miejscowości Dąbrowa Tarnowska – TERTYT.
- ↑ Monografie - LUDNOŚĆ POLSKI W XX WIEKU
- ↑ Dąbrowa Tarnowska w liczbach, - Polska w liczbach [dostęp 2019-04-07 liczba ludności na podstawie danych GUS.
- ↑ Dąbrowa Tarnowska w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-10], liczba ludności na podstawie danych GUS.
- ↑ Odpowiedź Ministerstwa Infrastruktury na zapytanie posła Józefa Rojka. [zarchiwizowane z tego adresu].
- ↑ Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2017-01-14].
- ↑ Podpisanie umowy partnerskiej z miastem Bałta na Ukrainie
- ↑ Polacy i Litwini z Wileńszczyzny poznają Dąbrowę Tarnowską
- ↑ Partnerska wizyta Gości z Francji
- ↑ Umowa o partnerskiej współpracy Gminy Dąbrowa Tarnowska z samorządem XVIII Dzielnicy Budapesztu
- ↑ Partnerzy z Ukrainy odwiedzili Dąbrowę Tarnowską
Bibliografia
edytuj- Moskal Krzysztof, Dąbrowa Tarnowska. Kronika Miasta i Gminy, Dąbrowa Tarnowska 2015.
- Książek Mieczysław, Zagadnienia genezy rozplanowania i typologii miast prywatnych XVI i XVII wieku w południowej Małopolsce, Kraków 1988, s. 148–151.
Linki zewnętrzne
edytuj- Oficjalna strona Urzędu Gminy Dąbrowa Tarnowska
- Zamki Polskie serwis historyczno-krajoznawczy – Historia zamku w Dąbrowie Tarnowskiej
- Historia Żydów w Dąbrowie Tarnowskiej na portalu Wirtualny Sztetl
- Dąbrowa (1), [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. I: Aa – Dereneczna, Warszawa 1880, s. 925.