Dąbrowa Tarnowska
Dąbrowa Tarnowska – miasto w województwie małopolskim, siedziba powiatu dąbrowskiego i gminy miejsko-wiejskiej Dąbrowa Tarnowska.
miasto w gminie miejsko-wiejskiej | |||
| |||
Państwo | |||
---|---|---|---|
Województwo | |||
Powiat | |||
Gmina | |||
Data założenia |
1442 | ||
Prawa miejskie |
1693 | ||
Burmistrz | |||
Powierzchnia |
23,21[1] km² | ||
Wysokość |
180 m n.p.m. | ||
Populacja (01.01.2024) • liczba ludności • gęstość |
| ||
Strefa numeracyjna |
(+48) 14 | ||
Kod pocztowy |
33-200 | ||
Tablice rejestracyjne |
KDA | ||
Położenie na mapie gminy Dąbrowa Tarnowska | |||
Położenie na mapie Polski | |||
Położenie na mapie województwa małopolskiego | |||
Położenie na mapie powiatu dąbrowskiego | |||
50°10′29″N 20°59′11″E/50,174722 20,986389 | |||
TERC (TERYT) |
1204024 | ||
SIMC |
0982167 | ||
Urząd miejski Rynek 34,33-200 Dąbrowa Tarnowska | |||
Strona internetowa |
Położona jest nad rzeką Breń. Dąbrowa Tarnowska leży w dawnej ziemi sandomierskiej historycznej Małopolski, w XVII wieku położona była w województwie sandomierskim[2]. W latach 1975–1998 miasto należało do województwa tarnowskiego.
Według danych GUS z 1 stycznia 2024 r. miasto miało 11 458 mieszkańców[1].
Nazwę swą Dąbrowa Tarnowska wywodzi od porastających przed wiekami te okolice lasów i gajów dębowych, zwanych dąbrowami. Na kartach historii pojawiały się nazwy: Dambrowa – 1378 r., Dambrawa Magna (Dąbrowa Wielka) – 1578 roku[3].
W XX w. Dąbrowa, dla odróżnienia od innych miast o tej samej nazwie, otrzymała nazwę urzędową Dąbrowa Tarnowska.
Historia
edytujBadania pradziejów regionu Dąbrowa Tarnowska potwierdzają istnienie zorganizowanej osady już pod koniec XIV wieku[4]. Wieś była własnością rodu Ligęzów, którzy lokowali ją na prawie niemieckim w 1422 roku. Dąbrowa była wówczas rozwiniętą osadą. Już wówczas był tu duży młyn, duże gospodarstwo rybne, 60 gospodarstw kmiecych i folwark Feliksa Ligęzy. Mówiąc o rozwoju Dąbrowy i ich mieszkańcach trzeba wspomnieć, że dzisiejsze dzielnice Ruda i Podkościele stanowiły oddzielne miejscowości. Za czasów gdy właścicielem wsi był kasztelan sandomierski Mikołaj Spytek Ligęza stała się ona centrum produkcji, usług rzemieślniczych oraz wymiany handlowej dla okolicy.
Mikołaj Spytek Ligęza był fundatorem kościoła parafialnego, który wybudowany został prawdopodobnie w 1614 roku. Zbudował także w latach 30. XVII w. otoczony rozlewiskami rzeki Bagienicy zamek w typie „palazzo in fortezza”[5]. Zamek był wybudowany na planie czworoboku z wałami i czterema narożnymi bastionami, otaczającymi rezydencję Ligęzów na terenie zwanym „Podzamcze”. Zamek nie był użytkowany długo jako rezydencja, ponieważ w latach 1683–1693 na wzgórzu, na północ od zamku Michał Lubomirski zbudował nowy barokowy pałac, a stary zamek bastionowy zamieniono na browar.
Najprawdopodobniej w 1693 r. doszło do nadania Dąbrowie praw miejskich i nowego rozplanowania założenia miejskiego na wschód od pałacu. W 1697 r. Dąbrowa dostała przywileje urządzania trzech jarmarków rocznie. Były to słynne jarmarki – targi końmi i wołami. W 1771 r. na miejscu dawnego kościoła został wybudowany nowy, na ówczesne czasy imponujący. W XVIII w. Dąbrowa była miastem w pełni rozwiniętym gospodarczo. Były tu liczne cechy rzemieślników, szkoła, szpital. Imponujący rozwój miasta przerwał I rozbiór Polski. W 1846 r. pałac barokowy został zniszczony przez pożar, na jego miejscu został wzniesiony w latach 1948–1965 nowy kościół parafialny. Z okresu istnienia pałacu pozostała do dziś zabytkowa brama wjazdowa. W 1906 r. została oddana do użytku linia kolejowa, wkrótce sieć komunikacyjna, funkcjonowała też poczta. I i II wojna światowa poczyniły ogromne spustoszenie i przyniosły duże straty w ludziach. Lata powojenne to okres wzrostu gospodarczo – społecznego i kulturalnego miasta i powiatu dąbrowskiego.
Podczas okupacji hitlerowskiej, w lipcu 1942 roku Niemcy utworzyli getto dla żydowskich mieszkańców. Przebywało w nim około 3200 Żydów. W październiku roku zostali wywiezieni do obozu zagłady Bełżcu i tam zamordowani[6].
Klimat
edytujKlimat Dąbrowy Tarnowskiej zaliczany jest do klimatów podgórskich nizin i kotlin, jest łagodny i dość suchy, korzystnie działający na organizm człowieka. Sprzyja on rolnictwu i sadownictwu.
Zabytki
edytujObiekt wpisany do rejestru zabytków nieruchomych województwa małopolskiego[7].
- Zespół kościoła filialnego pw. Wszystkich Świętych. Obiekt znajduje się na małopolskim Szlaku architektury drewnianej w Województwie Małopolskim[8];
- synagoga;
- cmentarz wojenny nr 248 z I wojny światowej, kaplica;
- brama zamkowa, park i piwnice pałacowe;
- obelisk Ligęzów;
- willa „Jaga” ul. 1 Maja 3.
Inne zabytki
edytuj- zegar na budynku dawnego ratusza (obecnie siedziba Sądu Rejonowego w Dąbrowie Tarnowskiej),
- synagoga przy ulicy Daszyńskiego, obecnie Muzeum Judaistyczne,
- ruiny barokowego pałacu Lubomirskich.
- dwór w miejscu jednego bastionów nieistniejącego zamku. Dwór nie posiada już ganku, Al. Wolności 4,
- budynek wozowni z 1914 roku, al. Wolności 8 i 10.
Pomniki
edytuj- obelisk braci Lubomirskich z połowy XVIII w.
- pomnik w Danielniku,
- pomnik w Parku Miejskim „Poległym w imię honoru i niezłomnej służby Ojczyźnie. 1914–1920”, z płaskorzeźbą autorstwa Hanny Nałkowskiej,
- pomnik wotywny,
- pomnik Jana Pawła II.
Edukacja
edytujW Dąbrowie Tarnowskiej funkcjonują trzy przedszkola, trzy szkoły podstawowe. W mieście istnieją 2 zespoły szkół ponadpodstawowych, w skład których wchodzą licea ogólnokształcące, technika, a także szkoły policealne.
Przedszkola:
- Publiczne Przedszkole nr 1,
- Publiczne Przedszkole nr 2,
- Przedszkole Niepubliczne – „Ochronka”.
Szkoły podstawowe:
- Publiczna Szkoła Podstawowa nr 1 im. Jana Pawła II,
- Publiczna Szkoła Podstawowa nr 2 im. Mikołaja Kopernika
- Publiczna Szkoła Podstawowa nr 3 im. Bohaterów Powiśla Dąbrowskiego.
Szkoły ponadpodstawowe:
- I Liceum Ogólnokształcące im. Tadeusza Kościuszki[9];
- Zespół Szkół Ponadgimnazjalnych nr 2 im. Krzysztofa Kamila Baczyńskiego.
Fauna i flora
edytujNa terenie Nadleśnictwa Dąbrowa Tarnowska najwięcej jest borów, są to drzewostany iglaste z przewagą sosny, później następują takie gatunki jak dąb, buk, olsza, brzoza. Występują obwody łowieckie polne i leśne. Można w niej spotkać zwierzynę grubą: dzik, jeleń, sarna i przechodzący łoś, a także zwierzynę drobną, tj. zając, lis, jenot, borsuk, kuna domowa i leśna, bóbr oraz ptaki – kuropatwa, bażant, gołąb grzywacz, bocian biały i czarny oraz ptaki drapieżne[10].
Lasy:
- Księży Las - ul. Jagiellońska
- Las Beleryt - ul. Szawarska
- Las Danielnik
Kultura i media
edytujGłównym organizatorem imprez kulturalnych na terenie gminy Dąbrowa Tarnowska jest Dąbrowski Dom Kultury. Są to m.in.:
- Wieczór Poetów Powiśla Dąbrowskiego,
- Przegląd Zespołów Teatralnych „Laur Melpomeny”,
- Dni Dąbrowy Tarnowskiej w ramach których wystąpili m.in.: Big Cyc, Grupa Operacyjna, zespół Łzy, Reni Jusis, Szymon Wydra & Carpe Diem, Monika Brodka, Ewelina Flinta, Brathanki, Kora oraz Wilki, Enej.
- Powiatowy Bieg „Sokoła”,
- Przegląd Dorobku Artystycznego Szkół „Płomień”.
Muzea
edytuj- Izba Pamięci Żydów,
- Muzeum Polonijne,
- Muzeum Powiśla Dąbrowskiego,
- Muzeum Agatów i Skamieniałych Drzew.
Kino
edytuj- Kino Sokół 3D
Gazety
edytuj- „Żyjmy Ewangelią” – czasopismo duszpasterskie.
Portale informacyjne
edytujPolityka i społeczeństwo
edytujBurmistrz
edytujPierwszym burmistrzem Dąbrowy Tarnowskiej wybranym w wyborach bezpośrednich był Stanisław Początek. Od 1994 roku sprawował tę funkcję do 2014 roku, kiedy w drugiej turze przegrał. Wygrał były starosta dąbrowski Krzysztof Kaczmarski,[17] w 2018[18] oraz 2024[19] uzyskiwał reelekcję.
Imię i Nazwisko | Stanowisko | Klub |
---|---|---|
Wiesław Mendys | Przewodniczący | Klub Radnych Wspólnota Samorządu Powiśla Dąbrowskiego |
Paweł Mikoś | Z-ca Przewodniczącego | Klub Radnych PiS |
Bernadetta Mrówka | Z-ca Przewodniczącego | Klub Radnych Niezależni Ziemi Dąbrowskiej |
Bogusława Bator | Radny | Klub Radnych Niezależni Ziemi Dąbrowskiej |
Józefa Borowska-Marciniak | Radna | Klub Radnych Wspólnota Samorządu Powiśla Dąbrowskiego |
Bartłomiej Drożdż | Radny | Klub Radnych Andrzeja Gizy Porozumienie Samorządowe |
Andrzej Giza | Radny | Klub Radnych Andrzeja Gizy Porozumienie Samorządowe |
Tadeusz Gubernat | Radny | Klub Radnych PiS |
Mirosław Jastrząb | Radny | Klub Radnych Niezależni Ziemi Dąbrowskiej |
Paweł Kądzielawa | Radny | Klub Radnych Trzecia Droga |
Mariola Kobos | Radna | Klub Radnych Niezależni Ziemi Dąbrowskiej |
Zygmunt Kułaga | Radny | Klub Radnych Trzecia Droga |
Dariusz Lizak | Radny | Klub Radnych Andrzeja Gizy Porozumienie Samorządowe |
Mirosław Mierzejewski | Radny | Klub Radnych Andrzeja Gizy Porozumienie Samorządowe |
Andrzej Pabian | Radny | Klub Radnych PiS |
Bogdan Pawelec | Radny | Klub Radnych PiS |
Aleksandra Prażuch | Radny | Klub Radnych PiS |
Jacek Świątek | Radna | Klub Radnych Trzecia Droga |
Józefa Taraska | Radna | Klub Radnych Niezależni Ziemi Dąbrowskiej |
Justyna Wajda | Radny | Klub Radnych Niezależni Ziemi Dąbrowskiej |
Jerzy Żelawski | Radny | Klub Radnych PiS |
Administracja
edytujPodział administracyjny
edytujDzielnice i osiedla[21]:
- Bagienica,
- Podkościele,
- Czernia,
- Ruda-Zazamcze,
- Ulinów,
- Zazamcze,
- os. Kościuszki,
- os. Westerplatte
Burmistrzowie Dąbrowy Tarnowskiej
edytuj- Franciszek Batorowicz,
- Mieczysław Pyrcz (do 1994),
- Stanisław Początek (1994–2014),
- Krzysztof Kaczmarski (od 2014).
Demografia
edytuj- 1900 – 3 000
- 1910 – 3 029
- 1925 – 2 660
- 1931 – 6 017
- 1939 – 6 100
- 1946 – 4 520
- 1950 – 4 266
- 1960 – 5 083
- 1970 – 6 654
- 1978 – 7 616
- 1988 – 10 082 [22]
- 1995 – 11 015
- 1996 – 11 109
- 1997 – 11 136
- 1998 – 11 178
- 1999 – 11 149
- 2000 – 11 163
- 2001 – 11 251
- 2002 – 11 248
- 2003 – 11 209
- 2004 – 11 280
- 2005 – 11 263
- 2006 – 11 274
- 2007 – 11 331
- 2008 – 11 402
- 2009 – 11 449
- 2010 – 11 474
- 2011 – 11 825
- 2012 – 11 861
- 2013 – 11 846
- 2014 – 11 881
- 2015 – 11 891
- 2016 – 11 907
- 2017 – 11 924
- 2018 – 11 906
- 2019 – 11 864
- 2020 – 11 828
- 2021 – 11 828
- 2022 – 11 945 [23]
Wykres liczby ludności miasta Dąbrowa Tarnowska na przestrzeni ostatnich 6 stuleci
- Piramida wieku mieszkańców Dąbrowy Tarnowskiej w 2014 roku[24].
Osoby związane z Dąbrową Tarnowską
edytujInfrastruktura
edytujTransport
edytujPrzez Dąbrowę Tarnowską przebiega droga krajowa nr 73 (Kielce – Busko-Zdrój – Dąbrowa Tarnowska – Tarnów – Jasło) oraz droga wojewódzka nr 975 (Dąbrowa Tarnowska – Żabno – Wojnicz – Zakliczyn – Dąbrowa).
W Dąbrowie Tarnowskiej znajduje się nieczynna stacja kolejowa. Przez stację przechodzi zbudowana w 1906 r. linia kolejowa Tarnów – Szczucin, czyli tzw. Szczucinka. Ruch pasażerski został na niej zawieszony w 2000, a od 2006 r. jest całkowicie zamknięta. Koncepcja wydłużenia kolei ze Szczucina do Buska-Zdroju i jej zelektryfikowania, a tym samym stworzenia najkrótszego połączenia Tarnowa przez Kielce z Warszawą, nie została zrealizowana. Późniejsze plany inwestycyjne przewidywały połączenie Żabna, przez most w Nowym Korczynie, z Buskiem-Zdrojem (omijające Dąbrowę Tarnowską i Szczucin), jednak nie zostały one uwzględnione w dokumencie rządowym „Master Plan dla Transportu Kolejowego w Polsce do 2030 roku”[25].
W 2012 r. przy ul. Szpitalnej otwarto sanitarne lądowisko.
Wspólnoty religijne
edytujMiasto obejmuje parafia rzymskokatolicka Najświętszej Maryi Panny Szkaplerznej, która należy do dekanatu Dąbrowa Tarnowska. W mieście znajduje się zbór Świadków Jehowy[26].
Sport
edytujW mieście działa Miejsko–Gminny Ośrodek Sportu i Rekreacji, będący samorządową jednostką organizacyjną powołaną do prowadzenia działalności sportowo-rekreacyjnej. Do podstawowych zadań ośrodka należy: organizowanie różnego rodzaju zawodów i imprez sportowych, współdziałanie z klubem „Dąbrovia”, organizacjami sportowymi, szkołami i innymi organizacjami społecznymi w dziedzinie rozwoju i popularyzacji różnych dyscyplin sportowych i rekreacyjnych.
Ośrodek na powierzchni 6 ha oferuje możliwość skorzystania z: hali sportowej, stadionu, bieżni 4 × 100, boiska do piłki nożnej, ścieżki zdrowia, otwartych torów łuczniczych, boiska do siatkówki plażowej i na trawie, basenu krytego, basenu odkrytego, brodzika dla dzieci, placu zabaw, lodowiska naturalnego i parkingu.
Ścieżki rowerowe
edytujMiasta partnerskie
edytujLudzie związani z Dąbrową Tarnowską
edytujZobacz też
edytujPrzypisy
edytuj- ↑ a b c Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2024 roku [online], Główny Urząd Statystyczny, 22 lipca 2024 [dostęp 2024-10-23] (pol.).
- ↑ Maria Dąbrowska, Jerzy Kruppé (red.): Szpitalnictwo w dawnej Polsce. Wydawnictwo Instytutu Archeologii i Etnologii PAN, Warszawa 1998, s. 156. ISBN 83-85463-53-4
- ↑ Stanisław Rospond, Słownik etymologiczny miast i gmin PRL, Zakład Narodowy im.Ossolińskich-Wydawnictwo, Wrocław 1984, s. 68–69.
- ↑ Artur Bata, Hanna Lawera: Dąbrowa Tarnowska i okolice. Warszawa: PUW „Roksana” w Krośnie, 1998. ISBN 83-87282-84-7.
- ↑ Marian Kornecki: Zamki i dwory obronne ziemi krakowskiej. Kraków: Wydawnictwo Artystyczno-Graficzne, wyd. Wydział Kultury Prezydium WRN w Krakowie. Wojewódzki Konserwator Zabytków, 1966.
- ↑ Geoffrey P. Megargee (red.), Encyclopedia of camps and ghettos, 1933-1945, t. II, part A, s. 497 .
- ↑ Wykaz obiektów wpisanych do Rejestru Zabytków Nieruchomych Województwa Małopolskiego z uwzględnieniem podziału na powiaty i gminy [online], wuoz.malopolska.pl [dostęp 2023-11-21] .
- ↑ Szlak architektury drewnianej w Województwie Małopolskim
- ↑ I LO w DT: I Liceum Historia. [dostęp 2015-03-22].
- ↑ https://dabrowa.krakow.lasy.gov.pl/lasy-nadlesnictwa/ Lasy Nadleśnictwa Dąbrowa Tarnowska
- ↑ E-kurier Dąbrowski.
- ↑ Prawdę Mówiąc. [dostęp 2015-12-04]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-03-30)].
- ↑ Powiśle Dąbrowskie. powisledabrowskie.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-12-08)]..
- ↑ Dąbrowa Tarnowska – Nasze Miasto.
- ↑ Informator Dąbrowski.
- ↑ NaszePowiśle.pl [online], NaszePowiśle.pl [dostęp 2016-01-20] [zarchiwizowane z adresu 2016-02-20] (pol.).
- ↑ PKW: Wyniki wyborów samorządowych 2014. [dostęp 2015-03-22].
- ↑ Wybory samorządowe 2018 [online], wybory2018.pkw.gov.pl [dostęp 2024-11-14] .
- ↑ Wybory Samorządowe 2024 [online], samorzad2024.pkw.gov.pl [dostęp 2024-11-14] (pol.).
- ↑ Biuletyny Informacji Publicznej [online], bip.malopolska.pl [dostęp 2024-11-14] .
- ↑ Integralne części miejscowości Dąbrowa Tarnowska – TERTYT.
- ↑ Monografie - LUDNOŚĆ POLSKI W XX WIEKU
- ↑ Dąbrowa Tarnowska w liczbach, - Polska w liczbach [dostęp 2019-04-07 liczba ludności na podstawie danych GUS.
- ↑ Dąbrowa Tarnowska w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-10] , liczba ludności na podstawie danych GUS.
- ↑ Odpowiedź Ministerstwa Infrastruktury na zapytanie posła Józefa Rojka. [zarchiwizowane z tego adresu].
- ↑ Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2017-01-14] .
- ↑ Podpisanie umowy partnerskiej z miastem Bałta na Ukrainie
- ↑ Polacy i Litwini z Wileńszczyzny poznają Dąbrowę Tarnowską
- ↑ Partnerska wizyta Gości z Francji
- ↑ Umowa o partnerskiej współpracy Gminy Dąbrowa Tarnowska z samorządem XVIII Dzielnicy Budapesztu
- ↑ Partnerzy z Ukrainy odwiedzili Dąbrowę Tarnowską
Bibliografia
edytuj- Moskal Krzysztof, Dąbrowa Tarnowska. Kronika Miasta i Gminy, Dąbrowa Tarnowska 2015.
- Książek Mieczysław, Zagadnienia genezy rozplanowania i typologii miast prywatnych XVI i XVII wieku w południowej Małopolsce, Kraków 1988, s. 148–151.
Linki zewnętrzne
edytuj- Oficjalna strona Urzędu Gminy Dąbrowa Tarnowska
- Zamki Polskie serwis historyczno-krajoznawczy – Historia zamku w Dąbrowie Tarnowskiej
- Historia Żydów w Dąbrowie Tarnowskiej na portalu Wirtualny Sztetl
- Dąbrowa (1), [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. I: Aa – Dereneczna, Warszawa 1880, s. 925 .