Olsza

	Olsza
	Olsza
	; Morfologia olszy czarnej
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Gromada	okrytonasienne
Klad	rośliny naczyniowe
Klad	Euphyllophyta
Klad	rośliny nasienne
Rząd	bukowce
Rodzina	brzozowate
Rodzaj	olsza
	Nazwa systematyczna
	Alnus Mill.; Gard. Dict. Abr. ed. 4. 28 Jan 1754
	Typ nomenklatoryczny
	A. glutinosa (L.) Gaertn
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Ten artykuł dotyczy rośliny. Zobacz też: inne znaczenia tej nazwy.

Olsza, olcha^[3] (Alnus Mill.) – rodzaj drzew i krzewów z rodziny brzozowatych (Betulaceae A. Gray). Według różnych źródeł zalicza się do niego od 25^[4] do 44 gatunków^[5]. Występują one naturalnie w strefie umiarkowanej i borealnej półkuli północnej, na wschodzie jej zasięg występowania dociera do indyjskiego stanu Asam i Azji Południowo-Wschodniej^[6]^[4]. Wszystkie gatunki olszy mają brodawki korzeniowe, w których żyją bakterie promieniowce z rodzaju Actinomycetes, mające zdolność asymilowania wolnego (atmosferycznego) azotu. Dzięki temu poprawiają one jakość gleby (szczególnie olsza szara), w związku z czym często są uprawiane jako przedplon^[7].

MorfologiaEdytuj

Pokrój olszy czarnej (A. glutinosa)

Pokrój: Zrzucające liście drzewa lub krzewy. Korzenie mają brodawki, które w symbiozie z bakteriami wiążą azot atmosferyczny do gleby^[8] .
Liście: Naprzemianległe, pojedyncze. Blaszka liściowa jest piłkowana lub ząbkowana na brzegu, rzadko jest całobrzega. Przylistki opadające^[8].
Kwiaty: Promieniste, jednopłciowe, zebrane w zwisające kotki o cylindrycznym kształcie. Kwiaty męskie zbudowane się z licznych segmentów, z których każdy składa się z 3–5 przysadek i 3 pojedynczych kwiatów. Kwiaty żeńskie wyrastają pojedynczo lub w parach, zebrane w kwiatostany przypominające wiechy lub grona, rozwijają się w kątach pędów, mają kształt od jajowatego do stożkowatego, z licznymi łuskowatymi i zdrewniałymi przylistkami^[8].
Owoce: Ściśnięte orzeszki, z błoniastymi lub papierzastymi skrzydełkami^[8].

Biologia i ekologiaEdytuj

Rośliny z tego rodzaju są jednopienne.

SystematykaEdytuj

Liść olszy szarej (A. incana)

Kora olszy japońskiej (A. japonica)

Kwiatostany meskie i żeńskie olszy czarnej (A. glutinosa)

Owoce olszy czerwonej (Alnus rubra)

Pozycja systematyczna według Angiosperm Phylogeny Website (aktualizowany system APG III z 2009)

Rodzaj z rodziny brzozowate z rzędu bukowców, należącego do kladu różowych w obrębie okrytonasiennych. W obrębie rodziny zaliczany do podrodziny Betuloideae Arnott, jako takson siostrzany rodzaju brzoza Betula^[1].

Pozycja rodzaju w systemie Reveala (1993–1999)

Gromada okrytonasienne (Magnoliophyta Cronquist), podgromada Magnoliophytina Frohne & U. Jensen ex Reveal, klasa Rosopsida Batsch, podklasa oczarowe (Hamamelididae Takht.), nadrząd Juglandanae Takht. ex Reveal, rząd leszczynowce (Corylales Dumort.), rodzina brzozowate (Betulaceae Gray), podrodzina Betuloideae Rich. ex Arn., plemię Alneae (Spach) Ledeb., rodzaj olsza (Alnus Mill.)^[9].

Lista gatunków^[5]

Alnus acuminata Kunth
Alnus alnobetula (Ehrh.) K.Koch – olsza zielona
Alnus cordata (Loisel.) Duby – olsza sercowata
Alnus cremastogyne Burkill
Alnus × elliptica Req.
Alnus × fallacina Callier
Alnus fauriei H.Lév. & Vaniot
Alnus ferdinandi-coburgii C.K.Schneid.
Alnus firma Siebold & Zucc. – olsza twarda
Alnus formosana (Burkill) Makino
Alnus glutinosa (L.) Gaertn. – olsza czarna
Alnus glutipes (Jarm. ex Czerpek) Vorosch.
Alnus hakkodensis Hayashi
Alnus × hanedae Suyinata
Alnus henryi C.K.Schneid.
Alnus hirsuta (Spach) Rupr. – olsza szorstka
Alnus × hosoii Mizush.
Alnus incana (L.) Moench – olsza szara
Alnus japonica (Thunb.) Steud. – olsza japońska
Alnus jorullensis Kunth
Alnus lanata Duthie ex Bean
Alnus mairei H.Lév.

Alnus mandshurica (Callier) Hand.-Mazz.
Alnus maritima (Marshall) Muhl. ex Nutt.
Alnus matsumurae Callier
Alnus maximowiczii Callier – olsza Maksymowicza
Alnus × mayrii Callier
Alnus nepalensis D.Don
Alnus nitida (Spach) Endl. – olsza lśniąca
Alnus oblongifolia Torr.
Alnus orientalis Decne. – olsza wschodnia
Alnus paniculata Nakai
Alnus × peculiaris Hiyama
Alnus pendula Matsum.
Alnus × pubescens Tausch
Alnus rhombifolia Nutt. – olsza biała
Alnus rubra Bong. – olsza czerwona
Alnus serrulata (Aiton) Willd.
Alnus serrulatoides Callier
Alnus sieboldiana Matsum.
Alnus subcordata C.A.Mey. – olsza kaukaska
Alnus × suginoi Sugim.
Alnus trabeculosa Hand.-Mazz.
Alnus vermicularis Nakai

Gatunki flory Polski^[10]

olsza czarna (Alnus glutinosa (L.) Gaertn.)
olsza szara (Alnus incana (L.) Moench.)
olsza zielona (Alnus alnobetula (Ehrh.) K.Koch)

ZastosowanieEdytuj

W przemyśle do produkcji sklejki. Jest to doskonałe drewno w obróbce.
W lutnictwie olszę nazywa się "olchą", jest to również potoczna nazwa rodzaju. Idealnie nadaje się do np. stworzenia afrykańskiego bębna djembe. Ma dobre właściwości akustyczne i dobrze się suszy (nie pęka). Stosowana w budowie korpusów gitar elektrycznych, przede wszystkim w gitarach Fendera.
Drewno używane jest do budowy stępek łodzi i jachtów drewnianych.
Olsza jest odpowiednim drzewem do zalesiania nieużytków o niskiej zawartości azotu w glebie.

Zagrożenia i ochronaEdytuj

W Czerwonej księdze gatunków zagrożonych jest wymienionych 28 gatunków olszy – 19 z nich ma status gatunków najmniejszej troski, po jednym są uznane za bliski zagrożenia i krytycznie zagrożony^[11].

Gatunek	Status zagrożenia	Tendencja populacji
Alnus acuminata		nieznana
Alnus cordata		stabilna
Alnus cremastogyne		stabilna
Alnus fauriei		nieznana
Alnus ferdinandi-coburgii		nieznana
Alnus firma		nieznana
Alnus formosana		stabilna
Alnus glutinosa		stabilna
Alnus hakkodensis		nieznana
Alnus henryi		nieznana
Alnus hirsuta		nieznana
Alnus incana		stabilna
Alnus japonica		stabilna
Alnus jorullensis		stabilna
Alnus mandshurica		nieznana
Alnus maritima		nieznana
Alnus maximowiczii		nieznana
Alnus nepalensis		stabilna
Alnus nitida		stabilna
Alnus oblongifolia		stabilna
Alnus orientalis		nieznana
Alnus pendula		stabilna
Alnus rhombifolia		stabilna
Alnus rubra		stabilna
Alnus serrulata		stabilna
Alnus serrulatoides		nieznana
Alnus sieboldiana		nieznana
Alnus trabeculosa		stabilna

Obecność w kulturze i symboliceEdytuj

W mitologii greckiej była drzewem poświęconym Foroneusowi – wynalazcy ognia.
W tradycji niemieckiej pojawia się Olchowa Kobieta (Else, Elsa, Elise), która najpierw kusi, a później karze mężczyzn zmieniając się we włochate stworzenie.
Ballada Johanna Wolfganga von Goethego zatytułowana jest "Król Olch", chociaż tytuł ten jest dyskusyjny, gdyż jej duński pierwowzór mówi o królu elfów.

PrzypisyEdytuj

↑ ^a ^b Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2009-06-01] (ang.).
↑ ^a ^b Alnus (ang.). W: Index Nominum Genericorum (ING) [on-line]. Smithsonian Institution. [dostęp 9 czerwca 2016].
↑ Alicja Szweykowska, Jerzy Szweykowski (red.): Słownik botaniczny. Wyd. wydanie II, zmienione i uzupełnione. Warszawa: Wiedza Powszechna, 2003, s. 596. ISBN 83-214-1305-6.
↑ ^a ^b Alnus (ang.). W: Flora of North America [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2013-02-25].
↑ ^a ^b Alnus (ang.). The Plant List. [dostęp 9 czerwca 2016].
↑ D. J. Mabberley: The Plant-book: A Portable Dictionary of the Vascular Plants (Second Edition). Cambridge University Press, 1997, s. 26. ISBN 978-0-521-41421-0. (ang.)
↑ Olsza szara (pol.). MojeDrzewa.pl. [dostęp 9 czerwca 2016].
↑ ^a ^b ^c ^d Alnus (fr.). Plantes et botanique. [dostęp 9 czerwca 2016].
↑ Crescent Bloom: Systematyka rodzaju Alnus (ang.). The Compleat Botanica. [dostęp 2009-01-20].
↑ Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.
↑ Alnus (ang.). The IUCN Red List of Threatened Species. Version 2015-4. [dostęp 9 czerwca 2016].

BibliografiaEdytuj

Frank Hageneder: Magia drzew. Warszawa: Świat Książki, 2006. ISBN 978-83-247-0273-2.

Linki zewnętrzneEdytuj

Instytut Techologii Drewna: Użytkowe gatunki drewna - olcha

[apweb-1] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2009-06-01] (ang.).

[ing-2] Alnus (ang.). W: Index Nominum Genericorum (ING) [on-line]. Smithsonian Institution. [dostęp 9 czerwca 2016].

[3] Alicja Szweykowska, Jerzy Szweykowski (red.): Słownik botaniczny. Wyd. wydanie II, zmienione i uzupełnione. Warszawa: Wiedza Powszechna, 2003, s. 596. ISBN 83-214-1305-6.

[america-4] Alnus (ang.). W: Flora of North America [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2013-02-25].

[tpl-5] Alnus (ang.). The Plant List. [dostęp 9 czerwca 2016].

[mabberley-6] D. J. Mabberley: The Plant-book: A Portable Dictionary of the Vascular Plants (Second Edition). Cambridge University Press, 1997, s. 26. ISBN 978-0-521-41421-0. (ang.)

[7] Olsza szara (pol.). MojeDrzewa.pl. [dostęp 9 czerwca 2016].

[peb-8] Alnus (fr.). Plantes et botanique. [dostęp 9 czerwca 2016].

[9] Crescent Bloom: Systematyka rodzaju Alnus (ang.). The Compleat Botanica. [dostęp 2009-01-20].

[checklist2002-10] Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.

[11] Alnus (ang.). The IUCN Red List of Threatened Species. Version 2015-4. [dostęp 9 czerwca 2016].

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[1]

[2]

[8]

[9]

[10]

[11]