Olsza
Olsza, olcha[3] (Alnus Mill.) – rodzaj drzew i krzewów z rodziny brzozowatych (Betulaceae A. Gray). Według różnych źródeł zalicza się do niego od 25[4] do 44 gatunków[5]. Występują one naturalnie w strefie umiarkowanej i borealnej półkuli północnej, na wschodzie jej zasięg występowania dociera do indyjskiego stanu Asam i Azji Południowo-Wschodniej[6][4]. Wszystkie gatunki olszy mają brodawki korzeniowe, w których żyją bakterie promieniowce z rodzaju Actinomycetes, mające zdolność asymilowania wolnego (atmosferycznego) azotu. Dzięki temu poprawiają one jakość gleby (szczególnie olsza szara), w związku z czym często są uprawiane jako przedplon[7].
| ||
![]() Morfologia olszy czarnej | ||
Systematyka[1] | ||
Domena | eukarionty | |
Królestwo | rośliny | |
Gromada | okrytonasienne | |
Klad | rośliny naczyniowe | |
Klad | Euphyllophyta | |
Klad | rośliny nasienne | |
Rząd | bukowce | |
Rodzina | brzozowate | |
Rodzaj | olsza | |
Nazwa systematyczna | ||
Alnus Mill. Gard. Dict. Abr. ed. 4. 28 Jan 1754[2] | ||
Typ nomenklatoryczny | ||
A. glutinosa (L.) Gaertn[2] |
MorfologiaEdytuj
- Pokrój
- Zrzucające liście drzewa lub krzewy. Korzenie mają brodawki, które w symbiozie z bakteriami wiążą azot atmosferyczny do gleby[8] .
- Liście
- Naprzemianległe, pojedyncze. Blaszka liściowa jest piłkowana lub ząbkowana na brzegu, rzadko jest całobrzega. Przylistki opadające[8].
- Kwiaty
- Promieniste, jednopłciowe, zebrane w zwisające kotki o cylindrycznym kształcie. Kwiaty męskie zbudowane się z licznych segmentów, z których każdy składa się z 3–5 przysadek i 3 pojedynczych kwiatów. Kwiaty żeńskie wyrastają pojedynczo lub w parach, zebrane w kwiatostany przypominające wiechy lub grona, rozwijają się w kątach pędów, mają kształt od jajowatego do stożkowatego, z licznymi łuskowatymi i zdrewniałymi przylistkami[8].
- Owoce
- Ściśnięte orzeszki, z błoniastymi lub papierzastymi skrzydełkami[8].
Biologia i ekologiaEdytuj
Rośliny z tego rodzaju są jednopienne.
SystematykaEdytuj
- Pozycja systematyczna według Angiosperm Phylogeny Website (aktualizowany system APG III z 2009)
Rodzaj z rodziny brzozowate z rzędu bukowców, należącego do kladu różowych w obrębie okrytonasiennych. W obrębie rodziny zaliczany do podrodziny Betuloideae Arnott, jako takson siostrzany rodzaju brzoza Betula[1].
- Pozycja rodzaju w systemie Reveala (1993–1999)
Gromada okrytonasienne (Magnoliophyta Cronquist), podgromada Magnoliophytina Frohne & U. Jensen ex Reveal, klasa Rosopsida Batsch, podklasa oczarowe (Hamamelididae Takht.), nadrząd Juglandanae Takht. ex Reveal, rząd leszczynowce (Corylales Dumort.), rodzina brzozowate (Betulaceae Gray), podrodzina Betuloideae Rich. ex Arn., plemię Alneae (Spach) Ledeb., rodzaj olsza (Alnus Mill.)[9].
- Lista gatunków[5]
|
|
- Gatunki flory Polski[10]
- olsza czarna (Alnus glutinosa (L.) Gaertn.)
- olsza szara (Alnus incana (L.) Moench.)
- olsza zielona (Alnus alnobetula (Ehrh.) K.Koch)
ZastosowanieEdytuj
- W przemyśle do produkcji sklejki. Jest to doskonałe drewno w obróbce.
- W lutnictwie olszę nazywa się "olchą", jest to również potoczna nazwa rodzaju. Idealnie nadaje się do np. stworzenia afrykańskiego bębna djembe. Ma dobre właściwości akustyczne i dobrze się suszy (nie pęka). Stosowana w budowie korpusów gitar elektrycznych, przede wszystkim w gitarach Fendera.
- Drewno używane jest do budowy stępek łodzi i jachtów drewnianych.
- Olsza jest odpowiednim drzewem do zalesiania nieużytków o niskiej zawartości azotu w glebie.
Zagrożenia i ochronaEdytuj
W Czerwonej księdze gatunków zagrożonych jest wymienionych 28 gatunków olszy – 19 z nich ma status gatunków najmniejszej troski, po jednym są uznane za bliski zagrożenia i krytycznie zagrożony[11].
Gatunek | Status zagrożenia | Tendencja populacji |
---|---|---|
Alnus acuminata | nieznana | |
Alnus cordata | stabilna | |
Alnus cremastogyne | stabilna | |
Alnus fauriei | nieznana | |
Alnus ferdinandi-coburgii | nieznana | |
Alnus firma | nieznana | |
Alnus formosana | stabilna | |
Alnus glutinosa | stabilna | |
Alnus hakkodensis | nieznana | |
Alnus henryi | nieznana | |
Alnus hirsuta | nieznana | |
Alnus incana | stabilna | |
Alnus japonica | stabilna | |
Alnus jorullensis | stabilna | |
Alnus mandshurica | nieznana | |
Alnus maritima | nieznana | |
Alnus maximowiczii | nieznana | |
Alnus nepalensis | stabilna | |
Alnus nitida | stabilna | |
Alnus oblongifolia | stabilna | |
Alnus orientalis | nieznana | |
Alnus pendula | stabilna | |
Alnus rhombifolia | stabilna | |
Alnus rubra | stabilna | |
Alnus serrulata | stabilna | |
Alnus serrulatoides | nieznana | |
Alnus sieboldiana | nieznana | |
Alnus trabeculosa | stabilna |
Obecność w kulturze i symboliceEdytuj
- W mitologii greckiej była drzewem poświęconym Foroneusowi – wynalazcy ognia.
- W tradycji niemieckiej pojawia się Olchowa Kobieta (Else, Elsa, Elise), która najpierw kusi, a później karze mężczyzn zmieniając się we włochate stworzenie.
- Ballada Johanna Wolfganga von Goethego zatytułowana jest "Król Olch", chociaż tytuł ten jest dyskusyjny, gdyż jej duński pierwowzór mówi o królu elfów.
PrzypisyEdytuj
- ↑ a b Peter F. Stevens , Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2009-06-01] (ang.).
- ↑ a b Alnus (ang.). W: Index Nominum Genericorum (ING) [on-line]. Smithsonian Institution. [dostęp 9 czerwca 2016].
- ↑ Alicja Szweykowska, Jerzy Szweykowski (red.): Słownik botaniczny. Wyd. wydanie II, zmienione i uzupełnione. Warszawa: Wiedza Powszechna, 2003, s. 596. ISBN 83-214-1305-6.
- ↑ a b Alnus (ang.). W: Flora of North America [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2013-02-25].
- ↑ a b Alnus (ang.). The Plant List. [dostęp 9 czerwca 2016].
- ↑ D. J. Mabberley: The Plant-book: A Portable Dictionary of the Vascular Plants (Second Edition). Cambridge University Press, 1997, s. 26. ISBN 978-0-521-41421-0. (ang.)
- ↑ Olsza szara (pol.). MojeDrzewa.pl. [dostęp 9 czerwca 2016].
- ↑ a b c d Alnus (fr.). Plantes et botanique. [dostęp 9 czerwca 2016].
- ↑ Crescent Bloom: Systematyka rodzaju Alnus (ang.). The Compleat Botanica. [dostęp 2009-01-20].
- ↑ Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.
- ↑ Alnus (ang.). The IUCN Red List of Threatened Species. Version 2015-4. [dostęp 9 czerwca 2016].
BibliografiaEdytuj
- Frank Hageneder: Magia drzew. Warszawa: Świat Książki, 2006. ISBN 978-83-247-0273-2.
Linki zewnętrzneEdytuj
- Instytut Techologii Drewna: Użytkowe gatunki drewna - olcha